Vì sao Trung – Nhật ‘ăn miếng, trả miếng’

Những ngày vừa qua, cả thế giới nói chung và khu vực châu Á nói riêng đều hồi hộp dõi theo cuộc “khẩu chiến” leo thang giữa Trung Quốc và Nhật Bản. Đỉnh điểm là những phát biểu “đốp chát” của người đứng đầu Bộ Quốc phòng hai nước, mà theo một số người, đã đẩy mâu thuẫn hai nước lên “một cấp độ mới”. Những người bi quan còn cho rằng, hai nước dường như đã đứng bên bờ vực của một cuộc chiến tranh.

Tàu Hải giám số 51 của Trung Quốc và tàu tuần tra Nhật Bản tại khu vực gần quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Ảnh: Reuters

Trước đó, tại Hội nghị Thượng đỉnh G20 hồi tháng 9 vừa qua, lãnh đạo Trung Quốc đã thẳng thừng từ chối đề nghị gặp song phương của Thủ tướng Shinzo Abe. Đối với đa số, động thái này của Trung Quốc không gây ngạc nhiên. Một cuộc thăm dò gần đây cho thấy hơn 90% dư luận của cả Nhật Bản và Trung Quốc đều không mấy thoải mái về nhau.

Tình trạng căng thẳng nói trên giữa Trung Quốc và Nhật Bản có lẽ cũng làm gia tăng chủ nghĩa dân tộc tại cả hai nước, đồng thời làm dấy lên câu hỏi về ý đồ của hai quốc gia này đối với nhau.

Sẽ rất khó để Trung Quốc quên đi quá khứ quan đau buồn khi bị Nhật Bản xâm lược. Nhật Bản đã phải xin lỗi nhiều lần, và đã hỗ trợ hàng tỷ USD (bồi thường chiến tranh) cho Trung Quốc kể từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ vào năm 1972. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn dễ dàng bị quên lãng bởi những phản ứng mang tính chủ nghĩa dân tộc từ người Trung Quốc đối với các lời tuyên bố gợi lại lịch sử từ phía Nhật Bản.

Cũng giống như trường hợp Pháp và Đức tại châu Âu hồi trước, chỉ sau Thế chiến thứ hai, khi hai nước bình thường hóa quan hệ được với nhau, thì châu Âu mới được ổn định và thống nhất. Từ đó chiếu sang, quan hệ Trung – Nhật đóng một vai trò cực kỳ quan trọng đối với tương lai của khu vực Đông Á. Do đó, cả Tokyo và Bắc Kinh đều cần phải bình tĩnh suy xét và tìm cách vượt qua tình trạng xung đột hiện nay.

Trung Quốc thường tỏ ra lo lắng mỗi khi Nhật Bản nâng cấp khả năng phòng thủ, gần đây nhất là khi Nhật Bản ra mắt một tàu khu trục mới. Hơn nữa, quan hệ đồng minh Mỹ – Nhật cũng thường bị giới phân tích Trung Quốc cho là để kìm hãm họ.

Tàu khu trục Izumo của Nhật Bản. Ảnh: Reuters

Kinh phí dành cho quốc phòng của Nhật Bản hiện nay, khoảng 59 tỷ USD năm 2013, quá nhỏ so với Trung Quốc, gần 120 tỷ USD. Với sự chênh lệch này, thử tượng tượng xem, bức tranh an ninh khu vực sẽ ra sao nếu Nhật Bản không là đồng minh chiến lược với Mỹ.

Mặc dù sở hữu lực lượng không quân và hải quân mạnh, cũng như có một hệ thống phòng thủ tên lửa tân tiến, Nhật Bản vẫn chưa có khả năng tấn công. Ngay cả tàu khu trục được coi là “hàng khủng” của Nhật cũng chỉ thích hợp cho mục đích nhân đạo hoặc cứu hộ thảm họa hơn là cho các nhiệm vụ chiến đấu.

Nhiều người đánh giá, trong 35 năm qua, khi mà Trung Quốc tập trung cải cách nền kinh tế, thì quan hệ đồng minh Mỹ – Nhật đóng vai trò trụ cột đối với sự ổn định của Đông Á và hỗ trợ sự trỗi dậy hòa bình của Trung Quốc. Và vì vậy, nhìn một cách toàn diện, quan hệ đồng minh Mỹ – Nhật nên được coi là nhân tố ổn định trong mối quan hệ tay ba Mỹ – Nhật – Trung.

Là nền kinh tế lớn thứ 3 thế giới, và là nước dẫn đầu về khoa học công nghệ, Nhật Bản có nền tảng vững chắc để phát triển khả năng quân sự nếu cần. Những nỗ lực của Nhật Bản chủ yếu vẫn chỉ tập trung vào khả năng phòng vệ, một phần cũng do bị ràng buộc bởi nền văn hóa chính trị hòa bình phát triển sau nỗi ám ảnh từ Thế chiến thứ hai, và bởi quy định của Hiến pháp.

Ưu tiên hàng đầu trong chính sách phát triển của Thủ tướng Nhật Bản Abe là củng cố nền kinh tế. Tuy nhiên, khao khát trở thành một quốc gia “bình thường” của Nhật Bản chắc chắn sẽ không mất đi. Người Nhật sẽ hỏi rằng liệu Trung Quốc có cảm thấy thoải mái không nếu hiến pháp của họ lại được viết bởi nước khác?

Hiến pháp Nhật Bản, được viết bởi các chuyên gia Mỹ sau Thế chiến thứ hai, cấm phát triển nền công nghiệp quốc phòng. Những cuộc thăm dò gần đây cho thấy dư luận Nhật Bản đang bị chia rẽ khi trả lời câu hỏi về việc có nên viết lại điều này hay không. Số tán thành việc thay đổi hiến pháp lập luận rằng, trong trường hợp CHDCND Triều Tiên tấn công tên lửa vào Mỹ, hoặc Trung Quốc, thì Nhật Bản sẽ không có khả năng để giúp đỡ.

Tokyo đang xây dựng kế hoạch quốc phòng 5 năm tới, và ngay cả khi quan hệ Trung – Nhật được cải thiện đáng kể, Nhật Bản vẫn cần tính toán tăng cường khả năng phòng ngự trước những đe dọa từ Triều Tiên. Nhật Bản lo lắng khi cho rằng Bình Nhưỡng vẫn đang phát triển hệ thống tên lửa tầm xa, đã từng bắn thử vượt qua lãnh thổ Nhật Bản, lần gần đây nhất là vào năm 2012.

Thế nhưng, câu hỏi đặt ra là, liệu Trung Quốc và Nhật Bản có được an toàn hơn khi Tokyo phát triển hệ thống tên lửa tầm xa và vũ khí hạt nhân? Câu trả lời có lẽ là: Không.

Tốt nhất, cả Tokyo và Bắc Kinh nên tìm cách tránh tình trạng “ăn miếng, trả miếng” vừa qua. Vấn đề lớn nhất đặt ra cho lãnh đạo hai nước hiện nay là làm thế nào để định hình một “mối quan hệ nước lớn” trong tương lai.

Theo Báo tin tức