Vi khuẩn ‘ác mộng’ xuất hiện tại Mỹ

Các nhà khoa học đang rất lo ngại sau khi phát hiện tại Mỹ một chủng vi khuẩn có khả năng “cầm cự” được với nhiều dòng kháng sinh, kể cả colistine.

Loại siêu vi khuẩn mang gien MCR-1 được phân tích tại Trung tâm y tế lục quân Walter Reed. NBC NEWS

Khi nữ bệnh nhân 49 tuổi, cư dân bang Pennsylvania nhập viện cách đây không lâu vì nhiễm trùng tiết niệu, các bác sĩ không ngờ ca bệnh có vẻ đơn giản này lại phức tạp đến thế. Theo tờ Le Figaro, bệnh nhân nói trên bị nhiễm một loại vi khuẩn bị xem là “cơn ác mộng” đối với y khoa.

Đây là loại vi khuẩn siêu kháng thuốc, có thể chống chọi với nhiều dòng kháng sinh, trong đó đặc biệt là colistine, vốn được xem là một trong những “vũ khí” dự trữ để tiêu diệt những mầm bệnh lì lợm nhất trên thế giới. “Bí quyết” của siêu vi khuẩn là gien MCR-1, chuyên vô hiệu hóa colistine. Ca bệnh tại Pennsylvania đánh dấu lần đầu tiên phát hiện người nhiễm vi khuẩn mang gien này tại Mỹ.

Theo nghiên cứu của Trung tâm phòng chống và theo dõi bệnh châu Âu (ECDC) công bố hồi tháng 3, vi khuẩn mang MCR-1 đã được phát hiện ở bệnh nhân tại các nước như Anh, Canada, Đan Mạch, Đức, Hà Lan, Thụy Điển, Trung Quốc. Tại Pháp, siêu vi khuẩn được tìm thấy ở một số loại gia súc, gia cầm (gà tây, heo…) và trong các loại thực phẩm làm từ thịt gà, thịt heo…

Chưa rõ nguồn gốc

Báo cáo về ca bệnh ở Pennsylvania đã được đăng trên chuyên sanAntimicrobial Agents and Chemotherapy. Hiện các chuyên gia vẫn chưa thể xác định bệnh nhân đã nhiễm bệnh từ đâu vì bà này không hề đi du lịch trong vòng 5 tháng trước đó. Một trong những giả thuyết là bệnh nhân đã ăn phải thực phẩm hoặc tiếp xúc với người nhiễm siêu vi khuẩn. Thân nhân của bà này cũng đang được kiểm tra và theo dõi sát sao.

Vấn đề khiến các nhà khoa học lo ngại nhất là các loại vi khuẩn có thể dễ dàng trao đổi “nguyên liệu” di truyền, chẳng hạn gien MCR-1, cho nhau. Trong trường hợp bệnh nhân nữ ở Pennsylvania, may mắn là dòng kháng sinh carbapénèmes vẫn còn công hiệu. Carbapénèmes cũng được xếp vào nhóm “những vũ khí sau cùng” như colistine. Tuy nhiên, nếu vi khuẩn mang gien MCR-1 lai với một siêu vi khuẩn khác có khả năng kháng carbapénèmes thì sẽ thật sự là thảm họa.

Bác sĩ Beth Bell của Trung tâm kiểm soát và phòng chống dịch bệnh Mỹ (CDC) giải thích: “Bạn hãy tưởng tượng một bức tranh ghép khổng lồ. Hiện vẫn còn thiếu một mảnh ghép để tạo ra siêu phẩm có thể chống lại tất cả các dòng kháng sinh. Ở Mỹ, gien MCR-1 chính là mảnh ghép đó”.

Có thể giết 10 triệu người/năm

Từ lâu, các chuyên gia đã cảnh báo rằng tình trạng lạm dụng kháng sinh sẽ dẫn đến sự xuất hiện của các loại “siêu vi khuẩn”. Khi các nhà khoa học Ernest Duchesne và Alexander Fleming phát hiện được chất kháng sinh do các loại nấm tiết ra lần lượt vào năm 1897 và 1928, có lẽ họ không thể ngờ rằng thành tựu y học khi ấy sẽ có ngày trở thành một mối hiểm họa thật sự chỉ vì bị lạm dụng.

Mới đây, ngày 19.5, báo cáo của chính phủ Anh cảnh báo nếu không có biện pháp hữu hiệu được thực hiện đồng bộ trên toàn thế giới để “xoay chuyển tình hình”, đến năm 2050, hằng năm sẽ có khoảng 10 triệu người tử vong vì nhiễm các loại vi khuẩn siêu kháng thuốc.

Hiện nay, những dòng kháng sinh đã từng cứu sống nhiều triệu người trong suốt thế kỷ 20 đang trở nên ngày càng kém hiệu quả. Nếu tình trạng này trở nên ngày càng tồi tệ – tức tiến đến giai đoạn như khi con người chưa tìm ra kháng sinh – thì hậu quả sẽ thế nào? Theo tờ Le Figaro, khi ấy, một ca nhiễm trùng nhẹ, chẳng hạn nhiễm trùng tiết niệu, có thể nhanh chóng chuyển sang nhiễm trùng huyết. Những thủ thuật y khoa cần đến kháng sinh như ghép nội tạng, hóa trị, mổ tim… cũng sẽ khó thực hiện vì quá nhiều rủi ro.

Chuyên gia Yves Millemann cho biết: “Khả năng chống lại các loại kháng sinh vốn đã tồn tại ở các loại vi khuẩn trong thiên nhiên. Giữa các chủng vi khuẩn với nhau hoặc giữa nấm với vi khuẩn, vẫn có những loài thiên địch. Do đó, một chủng vi khuẩn này có thể tự sản xuất ra kháng sinh để vô hiệu hóa hoặc tiêu diệt địch thủ. Và đương nhiên, chúng phải có gien giúp chống lại chất kháng sinh này để tránh… tự đầu độc”.

Khi kháng sinh bị lạm dụng, sẽ tạo cơ hội cho những vi khuẩn mang gien chống lại kháng sinh “trỗi dậy” mạnh mẽ theo quy luật tiến hóa. Con người càng dùng kháng sinh vô tội vạ, càng dễ sinh ra các loại vi khuẩn “lì lợm”. Và khi những chủng vi khuẩn có khả năng chống lại các kháng sinh khác nhau xuất hiện dày đặc, khả năng chúng lai qua lại để tạo nên vi khuẩn siêu kháng thuốc là cực cao.

Điểm đáng chú ý là với mạng lưới kinh tế “toàn cầu hóa” hiện nay, “siêu vi khuẩn” cũng có thể chu du khắp thế giới. Nhiều loại thực phẩm được xuất/nhập khẩu phổ biến như sữa, phô mai, trứng, thịt… không thể đảm bảo hoàn toàn vô trùng. Theo các nhà khoa học, nếu các nước siết chặt quy định về sử dụng kháng sinh, tình hình có thể khả quan hơn. Các gien chống kháng sinh cũng ảnh hưởng xấu đến hoạt động của vi khuẩn nên nếu ít có dịp dùng tới, chúng sẽ dần tự thải loại các gien này.

Dòng kháng sinh colistine được lưu hành trên thị trường từ năm 1959 nhưng từ thập niên 1980 đã bị hạn chế dùng vì những tác dụng phụ lên thận. Tuy nhiên, ở nhiều nước, loại dược phẩm này vẫn được dùng rất phổ biến cho gia súc, đặc biệt là tại Trung Quốc. Trung Quốc cũng là nơi vi khuẩn mang gien MCR-1 kháng colistine được phát hiện lần đầu ở người vào tháng 11.2015.

Lan Chi

Theo Thanhnien