Về Trà Cổ ăn cháo…

Nói đến cháo Trà Cổ, rất nhiều người nghĩ ngay đến cháo “chã”, cháo “Hoa”, nhưng thực ra không phải như vậy. Cháo “chã” là cháo của dân đi thuyền, cháo “Hoa” là cháo của người Hoa, còn cháo Trà Cổ là cháo do những con người sinh ra, lớn lên, gắn bó máu thịt với mảnh đất Trà Cổ nấu ra.

Cháo Trà Cổ có thể là cháo trắng, cháo khoai hoặc cháo đỗ xanh, đỗ đen…

Hồi còn nhỏ, tôi được nghe cậu ruột kể rằng, thời cậu còn đi kéo lưới, chăn trâu, mỗi lần về nhà đã thấy bà ngoại phần sẵn cho một hũ cháo loãng để trên tấm phản thường dùng để ăn cơm. Cậu bê hai tay, ngửa cổ húp một hồi, đến khi hết hơn một nửa hũ mới thấy hạt cháo lõng bõng nổi lên.

Ấy là hồi những năm 60, khi cậu đang ở tuổi “bẻ gãy sừng trâu”, mà nhà ông bà cũng không dư giả, một nồi cháo chỉ cho nắm gạo vào nấu để có cái húp, hôm thì cho thêm khoai khô (khoai lang thái phơi khô). Đến tận bây giờ, ở Trà Cổ vẫn lưu truyền câu “Ăn cháo khoai khô, nói chuyện thế giới” để chỉ tinh thần lạc quan của những người dân nơi đây.

Rồi cũng đến lượt tôi được thưởng thức món cháo thần thánh đó. Những năm 80, khi học cấp 2, tôi cùng với chú em con dì về Trà Cổ trong đợt nghỉ hè. Hai anh em đi chơi đâu thì đi, đến khi về là sà ngay vào nồi cháo bà nấu. Hôm thì bà nấu cháo khoai lang, hôm thì khoai khô, cũng có hôm bà nấu cháo trắng và vẫn để trên tấm phản ngày xưa, trong nồi đã đặt sẵn một chiếc muôi nhôm cũ kỹ, cán dài, to đùng, chỉ múc một lần là đầy bát. Nồi cháo của mỗi gia đình ở Trà Cổ hồi ấy ăn được cả ngày, nhà ít người thì nồi 30, nhiều người thì nấu hẳn một nồi 40 – 50, cứ đi đâu về là qua nồi cháo múc một bát để húp.

Tôi thích nhất là bên cạnh nồi cháo bao giờ cũng có một bát muối trắng hạt to để cho vào cháo ăn đỡ nhạt, người Trà Cổ thường gọi là “thơ muối”, một đĩa rau muống xào tỏi, cùng với một đĩa cá lạp xạp kho khế, kho chay hoặc kho với lá dâu da, ngon quắt lưỡi…

Đồ ăn kèm với cháo rất đa dạng, từ dưa, củ cải khô xào tới tép rang, cá kho, lạc…

Cháo ở Trà Cổ bây giờ ngon hơn xưa, nhiều gia đình vẫn giữ được nếp sáng ra nấu một nồi cháo để ăn cả ngày, vừa dễ ăn, lại tốt cho sức khỏe. Nhưng muốn thưởng thức, thì phải ra các quán hàng chuyên bán cháo mới được.

Quán nấu rất nhiều loại, từ cháo trắng nấu gạo không, cháo khoai lang, cháo khoai khô, cho đến cháo ngô, cháo đỗ đen… Thức ăn thì rất phong phú và ngon, người già thường thích ăn cháo với dọc mùng kho cá, lạc rang mặn; các cô, các bác lại thích ăn với dưa nén xào hoặc kho với thịt mông hay dưa chuột muối chua xào phi phi, móng tay…

Ăn kèm với cháo đặc sắc nhất phải kể đến giá đỗ tương xào tôm, cho thêm ít thịt ba chỉ thái mỏng, rán sơ. Vị ngậy, thơm của giá đỗ tương xào nhát hòa với vị ngọt của tôm, nước béo của thịt cho thực khách một hương vị tuyệt vời. Củ cải muối phơi khô, xào tỏi cũng là món được nhiều thực khách sành ăn lựa chọn, vừa húp cháo sùm sụp, vừa hít hà, gắp đưa lên miếng củ cải nâu vàng, nhai giòn trong miệng.

Người Trà Cổ thường ăn cháo bằng đũa.

Nguyên liệu nấu cháo cũng là chủ đề được nhiều người nói đến. Có người thì thích dùng cơm nguội để nấu cháo, vừa tận dụng được cơm thừa, lại không bị sánh cháo, dễ húp. Đây chính là kiểu nấu cháo của người Hoa mà ta vẫn gọi tắt là “cháo Hoa”, cho cơm nguội vào nước, đun lên sôi một lúc, nở ra thêm một chút là được.

Người thì lại thích nấu cháo bằng gạo mùa, khi nấu lên nước cháo sóng sánh, thơm mùi gạo mới, rất thích hợp cho các cụ trong gia đình. Nấu xong, con cháu múc ra một bát trước, chắt lọc thêm phần nước cháo sánh, để nguội bớt rồi mời ông, bà. Các cụ ưng lắm…

Ăn cháo ở Trà Cổ thì phải ăn bằng đũa. Ăn bằng thìa cũng được, nhưng sẽ bị coi là “không biết ăn cháo”. Dùng đũa để lùa cháo cho nguội bớt, để gắp lạc, gắp cá, gắp rau… vừa sạch, vừa sành.

“Cơm ba bát”, “thuốc ba thang”, cháo cũng vậy! Mỗi lần về Trà Cổ, được anh chị em rủ đi ăn cháo buổi sáng, tôi phải “đánh” đủ ba bát khoáng (loại bát to đựng khoảng 1 lít nước). Bát đầu tiên là cháo trắng ăn với dọc mùng kho, bát thứ hai là cháo ngô ăn với giá đỗ tương xào, bát cuối tôi hay ăn cháo đỗ đen với củ cải khô xào tỏi. Hết ba bát vẫn thấy thòm thèm, tiếc rẻ, vẫn “no bụng đói con mắt” vì còn nhiều loại cháo chưa kịp thưởng thức.

Mấy hôm nay trời nóng nực, lại nhớ món cháo Trà Cổ bà nấu ngày xưa, cứ đi ra, đi vào lại đong một bát cháo húp xì xụp, húp xong ngửa mặt lên, xoa bụng, đã đời. Sướng thế!