Vẻ đẹp cổ kính mang tên Tháp Bà Ponagar

Trên lãnh thổ Việt Nam có khoảng 145.235 người Chăm sinh sống, sống rải rác ở các tỉnh phía Nam như Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai, Tây Ninh, Thành phố Hồ Chí Minh, An Giang,…

Vì vậy các công trình kiến trúc,nhà ở của người Chăm cũng được hình thành từ những mảnh đất này.

Trong đó có thể kể đến công trình tiêu biểu của người Chăm là các tháp Chăm với công trình đồ sộ,đẹp mắt như tháp Po klong Garai ở Ninh Thuận, tháp Nhạn ở Phú Yên, thánh địa Mỹ Sơn ở Quảng Nam,.. Tháp Bà Ponaga Nha Trang là một trong những cái tên nổi bật của tháp Chăm còn sót lại.

Dưới đây là một số thông tin cần biết về Tháp Bà Ponagar

Khu di tích Tháp Bà Ponagar, Nha Trang- Khánh Hoà là một trong những quần thể kiến trúc thuộc nền văn hoá Chăm Pa có quy mô vào loại lớn nhất còn lại ở miền Trung Việt Nam,được xây dựng từ khoảng thế kỉ 8 đên thế kỉ 1, thời kì đạo Hinđu ( Ấn Độ giáo) đan cường thịnh tại Vương quốc Chăm cổ.

Tháp Bà Ponagar nằm trên đỉnh một ngọn đồi nhỏ cao khoảng 10-12 mét so với mực nước biển, ở cửa sông Cái tại Nha Trang, cách trung tâm thành phố khoảng 2 km về phía bắc, nay thuộc phường Vĩnh Phước.

Cầu Xóm Bóng nhìn từ Tháp Bà Ponagar. Ảnh @jimjimenezreyes

Truyền thuyết

Ngày xưa tại núi Đại An (Đại Điển) có hai vợ chồng tiều phu đến cất nhà và làm rẫy trồng dưa nơi triền núi. Sau đó hai vợ chồng nhận nuôi một bé gái rất dễ thương- tên là Thiên Y Ana,là một tiên giáng trần. Thái tử nghe tin đồn về cô bé liền đến gặp thì thấy xinh đẹp khác thường và lấy về làm vợ, sinh được một trai một gái.

Thiên Y bế hai con nhập vào kỳ nam trở về làng cũ. Núi Đại An còn đó, nhưng vợ chồng ông tiều phu đã về cõi âm. Thiên Y xây đắp mồ mả cho cha mẹ nuôi và sửa sang nhà của để phụng tự. Thấy nhân dân địa phương còn lạc hậu, bà dạy cày cấy, kéo vải, dệt sợi và đặt ra các lễ nghi…

Từ đó, ruộng nương luôn tươi tốt, đời sống nhân dân mỗi ngày một thêm phong lưu. Đến một ngày, có con chim hạc từ trên mây bay xuống, Thiên Y cùng hai con cưỡi hạc bay về trời… Nhân dân nhớ ơn bà đã xây tháp tạc tượng thờ phụng, và mỗi năm vào ngày 23/3 Âm lịch đều làm lễ dâng hoa.

Lễ dâng hoa diễn ra vào ngày 23/3 Âm lịch hàng năm. Ảnh sưu tầm

Lịch sử

Tháp Bà Ponagar được xây dựng từ khoảng thế kỉ thứ 8 đến thế kỉ 13, thời kỳ đạo Hinđu (Ấn Độ giáo) đang cường thịnh tại vương quốc Chăm cổ.

Tên gọi của tháp được đặt theo tên của vị vương Po Ina Nagar (người Việt gọi là Thiên Y Thánh Mẫu Ana) là vị nữ thần được tạo nên bởi áng mây trời và bọt biển, người tạo dựng ra Trái Đất, sản sinh gỗ quí, cây cối và lúa gạo.Mẹ tạo dựng nên sự sống và dạy dỗ con dân lao động, mưu sinh trong cuộc sống. Mẹ là vị thần rất linh thiêng: che chở, bảo vệ, độ trì, ban phúc lành và ước nguyện cho muôn dân…được nhân dân tôn kính. Bà có 38 người con gái, tất cả đều hóa thân thành nữ thần, trong đó có ba người được người Chăm chọn làm thần bảo vệ đất đai và còn thờ phụng cho tới ngày nay.

Ngôi tháp đầu tiên được xây bằng gỗ để thờ nữ vương Jagadharma, đến thời Prithi được xây lại bằng vật liệu cứng và để thờ tượng nữ thần Bhagavati. Sau đó quân Nam Đảo của Indonesia kéo đến phá hủy, về sau ngôi tháp được xây lại bằng gạch.

Góc nhìn Tháp Bà Ponagar từ sông Cái. Ảnh @alexandrabagi

Một khung cảnh nhỏ của Tháp Bà Ponagar. Ảnh @nasoskok

Kiến trúc

Tổng thể kiến trúc của Ponagar gồm 3 tầng, đi từ dưới lên trên:
Tầng thấp: Ngang mặt đất bằng là ngôi tháp cổng mà nay không còn nữa. Từ đấy có những bậc thang bằng đá dẫn lên tầng giữa.

Những bậc thang đá dẫn lên tầng giữa. Ảnh @ngnhatha

Tầng giữa: Nơi đây hiện chỉ còn hai dãy cột chính bằng gạch hình bát giác, mỗi bên 5 cột có đường kính hơn 1 mét và cao hơn 3 mét. Ở hai bên các dãy cột lớn có 12 cột nhỏ và thấp hơn, tất cả lại nằm trên một nền bằng gạch cao hơn 1 mét. Dựa vào cấu trúc này người ta cho rằng đây vốn là một tòa nhà rộng lớn có mái ngói, là nơi để khách hành hương nghỉ giải lao và sắm sửa lễ vật trước khi lên dâng cúng ở các điện bên trên. Từ tầng giữa này, lại có một dãy bậc thang bằng gạch dốc hơn dẫn lên tầng trên cùng.

Dãy bậc thang bằng gạch dốc dẫn lên tầng trên cùng. Ảnh @minthyy

Tầng giữa nhìn từ trên cao xuống. Ảnh @thai_ngoc_phuong_linh

Những cây cột được nhìn ở góc độ gần hơn. Ảnh @ngocthiet22792

Nhiều bạn lựa chọn góc chụp tại nơi này để có những tấm hình lung linh nhất. Ảnh @nee.chi

Ảnh @msdadika

Tầng trên cùng:Là nơi các tháp được xây dựng, ngay trước mặt ngôi tháp chính. Những bậc thang này từ lâu đã không hề được sử dụng. Bậc thang bằng đá ong thấy hiện nay ở phía nam tháp Bà rộng lớn hơn được xây vào thập niên 1960 do nhu cầu du lịch gia tăng.

Ở tầng trên, có hai dãy tháp được bao quanh bởi bốn bức tường đá mà nay chỉ còn lưu lại tường phía tây và nam mà thôi. Dãy tháp phía trước có 3 ngôi, và dãy phía sau vốn có dấu vết của 3 ngôi tháp khác, thế nhưng nay chỉ còn 1, chúng chạy song song với nhau.

Góc nhìn toàn cảnh tầng trên của Tháp Bà Ponagar. Ảnh @sophiedecoyeyere

Một góc nhỏ của Tháp ở tầng trên nhìn từ dưới tầng giữa lên. Ảnh @westzone416

Bên hông toà tháp chính. Ảnh @kkkyoubin

Cả 4 tháp còn lại Tháp Chính, Tháp Giữa, Tháp Đông Nam, Tháp Tây Bắc) được xây dựng theo kiểu tháp của người Chăm, gạch xây rất khít mạch, không nhìn thấy chất kết dính. Lòng tháp rỗng tới đỉnh, cửa tháp quay về hướng đông. Mặt ngoài thân tháp có nhiều gờ, trụ, đấu. Trên đỉnh các trụ, thường đặt gạch trang trí hoa văn hình vòm tháp, trông như chiếc tháp nhỏ đặt lên một tháp lớn.

Ảnh @anhnguyet_2109

Ảnh @lananhnguyen68

Tháp Chính thờ nữ thần Ponagar, cũng là tháp lớn nhất, tập trung đông người hành lễ vào dịp lễ hội của người Chăm. Tháp Giữa thờ Cri Cambhu- một hóa thân của thần Shiva, trong tháp có tượng thờ Nam thần. Tháp Đông Nam thờ thần Skanda là con trai của thần Shiva (biểu tượng của chiến tranh). Tháp Tây Bắc thờ Ganesha, con của thần Shiva (biểu tượng của trí tuệ, may mắn.

Rất đông du khách đổ xô về Tháp Bà Ponagar

Ảnh @junny1509

Ảnh @sang_thuong

Lễ hội

Lễ hội Tháp Bà Pônagar ở tỉnh Khánh Hòa còn gọi là Lễ hội Thiên Y A Na Thánh Mẫu hay Lễ vía Bà là di sản văn hoá phi vật thể, thuộc loại hình Lễ hội truyền thống, đã được Bộ trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia (năm 2012).

Diễn ra hàng năm tại di tích lịch sử – văn hóa quốc gia Tháp Bà Pônagar, trên đồi Cù Lao, thuộc phường Vĩnh Phước, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. Ngoài người Chăm ở Ninh Thuận, Bình Thuận tham gia lễ hội, còn có sự tham gia của người Kinh (Việt) và một số dân tộc thiểu số khác ở các tỉnh thuộc khu vực miền Trung và Tây Nguyên: Đà Nẵng, Quảng Nam, Phú Yên, Đắc Lắc, Gia Lai, Lâm Đồng, Thừa Thiên – Huế …

Lễ hội diễn ra từ ngày 20 đến 23 tháng 3 Âm lịch hàng năm, gồm những nghi thức chính sau: Lễ thay y, lễ thả hoa đăng, lễ cầu quốc thái dân an, lễ cúng Ngọ, cúng thí thực, Tế lễ cổ truyền, Lễ Khai Diên, lễ Tôn Vương, Lễ Dâng hương tạ Mẫu, Múa Bóng và hát Văn, Hội thi rước nước và bày mâm hoa quả dâng Mẫu.

Khu di tích tháp Bà ở Nha Trang, nơi diễn ra lễ hội Tháp Bà hàng năm, chính là điểm hội tụ các giá trị truyền thống của qúa trình giao lưu văn hóa Việt – Chăm trong lịch sử. Mỗi dịp lễ hội là một cơ hội để bà con trở về với cội nguồn, giáo dục thế hệ trẻ biết sống có đạo lý, góp phần bồi đắp những truyền thống văn hóa tốt đẹp cho các thế hệ.