Về đâu những dự án lọc dầu tỷ đô?

Rất nhiều dự án lọc dầu có vốn đầu tư lên đến chục tỷ USD được triển khai hứa hẹn sẽ đáp ứng được nguồn nguyên liệu đang thiếu hụt, song đến nay, hiện thực chưa thấy đâu mà khó khăn đã hiện hữu.

Vụ Ngân sách nhà nước (Bộ Tài chính) cho biết mỗi năm ngân sách sẽ hụt thu hàng ngàn tỷ đồng ở mỗi dự án do những chính sách ưu đãi dành cho các Nhà máy lọc dầu trong nước.

Có giai đoạn, Việt Nam cho đầu tư ồ ạt các dự án lọc dầu, một số chuyên gia bày tỏ lo ngại nếu không thẩm định kỹ, Việt Nam sẽ là nơi tiêu thụ công nghệ lạc hậu của các nhà đầu tư nước ngoài.

Hậu quả đã được cảnh báo

Một chuyên gia từng gắn bó nhiều năm với ngành dầu khí, Ts. Nguyễn Đông Hải, đã đặt câu hỏi: “Trữ lượng dầu mỏ chúng ta không còn nhiều. Có mỏ Bạch Hổ lớn thì chúng ta đã vét khoảng 25 năm nay. Các mỏ khác không đáng kể. Vậy cho đầu tư hàng loạt nhà máy công suất lớn, nguồn nguyên liệu dầu thô sẽ phải nhập khẩu, trong khi ngành này có nhiều ưu đãi. Vậy chúng ta được gì?”.

Bên cạnh đó, ông Hải cũng cảnh báo, nguy cơ về môi trường là rất lớn bởi các nhà đầu tư nước ngoài sẽ coi Việt Nam là điểm đến tiêu thụ công nghệ lạc hậu.

Trong khi đó, sự phát triển ồ ạt của các nhà máy lọc dầu ở các nước phát triển như Vịnh Ba Tư, Indonesia, Ấn Độ và một số nước châu Á khác cũng đang được triển khai, dẫn đến dư thừa nguồn, cạnh tranh ngày càng gay gắt về giá thành và chất lượng.

Theo Bộ Công Thương, đa số dự án hiện nay đều dùng nguyên liệu nhập khẩu. Chỉ riêng Nhà máy lọc dầu Dung Quất đang hoạt động là sử dụng nguyên liệu dầu thô của Việt Nam. Còn lại, nguyên liệu dầu thô của Nhà máy lọc dầu Nghi Sơn nhập từ Trung Đông, Nhà máy lọc dầu Nhơn Hội nhập nguyên liệu dầu thô từ Trung Đông, châu Phi, Nam/Trung Mỹ… Các nhà máy khác như Vũng Rô, Long Sơn, Nam Vân Phong đều nhập khẩu nguyên liệu.

Lời cảnh báo đó đã trở thành hiện thực. Một trong những dự án lọc dầu có số vốn hứa hẹn đầu tư cao nhất ở Việt Nam là dự án lọc hóa dầu Nhơn Hội, (Bình Định), với số vốn 22 tỷ USD. Theo kế hoạch ban đầu, siêu dự án này sẽ được cấp phép đầu tư vào tháng 6/2015, nhưng đến nay, điều này vẫn chưa được hiện thực hóa.

Tương tự, một đại dự án lọc dầu khác là Dự án Tổ hợp hóa dầu miền Nam do công ty TNHH Hóa dầu Long Sơn làm chủ đầu tư cũng không thuận lợi khi triển khai thực hiện.

Hay như Dự án lọc hóa dầu Vũng Rô (Phú Yên, vốn đầu tư 3,2 tỷ USD, công suất 8 triệu tấn dầu thô/năm) được động thổ hoành tráng từ tháng 9/2014, nhưng tới nay vẫn chưa thể triển khai.

Nếu không thẩm định kỹ, Việt Nam sẽ là nơi tiêu thụ công nghệ lạc hậu của các nhà đầu tư nước ngoài.

Ông Lê Văn Thành, Trưởng Ban quản lý Khu kinh tế Phú Yên, cho biết dự án vẫn chưa thể triển khai do địa phương chưa bàn giao được mặt bằng cho chủ đầu tư.

Gây ồn ào nhất hiện nay phải kể đến Liên hợp lọc hóa dầu Nghi Sơn do nhà đầu tư Nhật rót vốn 9,9 tỷ USD ở Nghi Sơn, Thanh Hóa. Vụ Ngân sách nhà nước cho biết, tính toán sơ bộ, nếu giá dầu trong năm 2017 ở mức 45 USD/thùng, tổng thu thuế phát sinh tăng vào khoảng 4.868 tỷ đồng thì ngân sách sẽ hụt thu hơn 1.300 tỉ đồng. Đặc biệt, từ năm 2018, khi nhà máy lọc dầu Nghi Sơn nâng dần công suất, ngân sách nhà nước sẽ hụt thu khoảng 10.929 tỷ đồng trong năm 2018, hơn 10.600 tỷ đồng vào năm 2019 và năm 2020 hụt tới trên 14.100 tỷ đồng.

Chưa kể, Tập đoàn Dầu khí VN (PVN) – đơn vị tham gia góp vốn tại dự án này – phải bù lỗ cho nhà máy này lên tới 1,54 tỷ USD/10 năm (tương đương 3.500 tỷ đồng/năm), trong khi lợi nhuận mà PVN nhận được với tư cách cổ đông của dự án này chỉ là 1.600 tỷ đồng/năm.

Phải xem xét hiệu quả kinh tế

Theo các chuyên gia kinh tế, trước đây khi Việt Nam chưa có nhà máy lọc dầu thì việc ưu đãi cho một số dự án đầu tiên là cần thiết. Nhưng khi các dự án lọc dầu đang ngày càng nhiều ở Việt Nam, các chính sách ưu đãi nên siết lại. Song đáng nói, hiện nay, hầu hết các nhà máy lọc dầu dù đã được hưởng nhiều ưu đãi của Chính phủ nhưng vẫn “kêu khó” để xin thêm. Theo các chuyên gia, quan trọng là cơ quan quản lý phải “bẻ” được các vấn đề nhà đầu tư kêu ca có hợp lý không để “gỡ”.

Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng đầu tư hóa lọc dầu đòi hỏi vốn rất lớn và được Nhà nước khuyến khích đầu tư để đảm bảo an ninh năng lượng. Nhưng, ông Long cho rằng đối với dự án kinh tế dù bất kỳ lĩnh vực nào, trừ an ninh quốc phòng, một trong những yếu tố đầu tiên cân nhắc trước khi đầu tư là phải xem xét hiệu quả kinh tế.

Phân tích thực trạng hiện nay, ông Long chỉ rõ, ngoài một số nhà máy lọc hoá dầu đang chậm tiến độ xin thêm cơ chế ưu đãi, còn có một số nhà máy khi đưa vào hoạt động, ngân sách nhà nước bị hụt thu hàng ngàn, thậm chí hàng chục ngàn tỉ đồng mỗi năm như nhà máy lọc dầu Nghi Sơn là chuyện khó chấp nhận.

Theo ông Long, dự án này không mang lại hiệu quả kinh tế cho xã hội bởi Nhà nước bị thất thu, trong khi người tiêu dùng chắc chắn không được hưởng lợi do giá xăng dầu trong nước hiện đang điều hành theo cơ chế thị trường, phụ thuộc diễn biến giá xăng dầu thế giới.

“Để đảm bảo an ninh năng lượng và phát triển công nghiệp hóa dầu, Việt Nam chỉ nên ưu đãi đối với các hoạt động tìm kiếm thăm dò và khai thác dầu chứ không thể “bao” cả dự án chế biến, sản xuất xăng dầu như với dự án NMLD Nghi Sơn” ông Long nói.

Chia sẻ với báo giới, Ts. Lưu Bích Hồ, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, cũng cho rằng càng kéo dài ưu đãi càng làm cho các nhà máy lọc này không thể có sức cạnh tranh. “Phải tuân theo cam kết và thông lệ quốc tế và nâng cao năng lực cạnh tranh công nghiệp của ta”, Ts. Hồ cho hay.

Ngoài ra, Ts. Lưu Bích Hồ cho rằng chủ trương xây dựng nhiều nhà máy lọc hóa dầu vừa qua và hiện nay là không phù hợp với chiến lược công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, bây giờ trót làm rồi thì đành chịu, từ nay phải thay đổi. Đó chính là cơ cấu lại kinh tế để chuyển đổi mô hình tăng trưởng.

Theo Thơi bao kinh doanh