Văn hóa ‘làm việc đến chết’ đe dọa Thủ tướng Abe

Khi ông Abe gần đây hai lần vào bệnh viện kiểm tra sức khỏe, “ chiếc hộp pandora” chính trị đã bị mở.

Chính trị gia Akira Amari, đồng minh của Thủ tướng Shinzo Abe, lúc đầu lên tiếng bảo vệ, sau đó đổ lỗi cho các trợ lý của Thủ tướng đã để ông làm việc quá nhiều. Trong khi đó, các nhà lập pháp đối lập “chộp” lấy cơ hội này để đặt câu hỏi liệu ông Abe còn đủ sức chèo lái đất nước.

Thông tin Thủ tướng Abe vào viện làm dấy lên nỗi ám ảnh về gambaru của Nhật Bản, văn hóa làm việc hết sức có thể và kiên trì vượt qua những thời điểm khó khăn nhất. Khi trở lại dinh thự sau lần vào viện mới nhất, ông Abe nói “tôi sẽ trở lại làm việc và cố gắng hết sức mình”.

Thủ tướng Shinzo Abe tại họp báo Covid-19 ở Tokyo hồi cuối tháng 3. Ảnh: Reuters.

Gambaru, tâm lý “làm việc đến chết”, rất phổ biến ở xã hội Nhật Bản, nơi theo đuổi mục tiêu có thể mang nhiều ý nghĩa hơn kết quả.

“Thủ tướng khẳng định ông ấy ở đó để lãnh đạo chính mình”, Chánh văn phòng Nội các Yoshihide Suga nói khi được hỏi lý do ông Abe, 65 tuổi, làm việc 147 ngày liên tục.

Thủ tướng Nhật Bản từ lâu bị viêm loét đại tràng, một bệnh đường ruột mạn tính. Nhiều người lo lắng rằng áp lực của đại dịch cùng vấn đề sức khoẻ cuối cùng sẽ có thể dẫn tới kịch bản như năm 2007, khi Abe bất ngờ xin từ chức vì lý do sức khỏe.

Việc đưa tin rộng rãi về sức khỏe cũng như thời gian làm việc kéo dài nhiều giờ của ông Abe có thể giúp xây dựng câu chuyện rằng Thủ tướng Nhật Bản đã nỗ lực làm việc cho tới khi không thể cố thêm, theo Koichi Nakano, giáo sư chính trị tại Đại học Sophia, Nhật Bản. “Xét về nhiều khía cạnh, đây là con đường bảo toàn tiếng tăm tốt nhất cho ông ấy”, giáo sư Nakano nói.

Nó cũng cho phép ông Abe, cùng đảng Dân chủ Tự do, gạt bỏ chỉ trích rằng nhà lãnh đạo này bỏ rơi công chúng giữa lúc Nhật Bản đối mặt với khủng hoảng y tế và kinh tế, theo Nakano.

Nhật Bản đã ghi nhận hơn 63.000 ca nhiễm và hiện vật lộn đối phó với đợt bùng phát mới, dù từng nằm trong số quốc gia đầu tiên kiểm soát thành công nCoV. Trong suốt mùa hè, khi phần còn lại của Đông Á đã kiểm soát tốc độ lây nhiễm, Nhật Bản chứng kiến làn sóng gia tăng trở lại. Hơn một nửa trong tổng số ca nhiễm nCoV của quốc gia này được báo cáo kể từ tháng 7.

Nhiều người tỏ ra không hài lòng với cách chống dịch của chính phủ, từ phản ứng ban đầu chậm chạp, không thừa nhận cuộc khủng hoảng khi muốn tránh hủy hoặc hoãn thế vận hội 2020, cho tới khó khăn trong kiểm soát ca nhiễm.

Tobias Harris, chuyên gia giàu kinh nghiệm về chính trị Nhật Bản, nhận định Thủ tướng Abe có thể sẽ tiếp tục làm việc ngay cả khi sức khỏe của ông xấu đi. “Sau khi vượt qua nhiều chỉ trích vì thừa nhận bị đau dạ dày và phải từ chức năm 2007, Abe chắc chắn sẽ quyết tâm tránh một kết cục tương tự”, Harris nói.

Quyết tâm này một phần được thúc đẩy bởi mong muốn bảo vệ di sản kinh tế của ông, chính sách Abenomics, được xây dựng để đưa Nhật Bản thoát khỏi hàng thập kỷ giảm phát. Thị trường chứng khoán khôi phục trở lại được xem là dấu ấn trong nhiệm kỳ thứ hai của Abe trước khi đại dịch tấn công.

Đồng thời, những lo ngại về sức khỏe của Abe cũng như lời nhắc nhở về “hình ảnh xấu” mà chính phủ của ông luôn muốn xóa bỏ: karoshi hay chết vì làm việc quá sức. Nghiên cứu của chính phủ năm 2016 chỉ ra 1/5 người lao động Nhật Bản có nguy cơ này.

Thủ tướng Abe từng nhấn mạnh đổi phong cách làm việc như con đường “tái sinh” của Nhật Bản, trong đó tạo điều kiện để phụ nữ tham gia nhiều hơn vào lực lượng lao động. Dù có một số dấu hiệu thay đổi, Nhật Bản vẫn nổi tiếng với văn hóa làm việc yêu cầu nhân viên phải có mặt ở công ty nhiều tiếng mỗi ngày.

Trong thời gian đầu đại dịch, nhiều công ty Nhật Bản khá chậm chạp trong việc chuyển sang hình thức làm việc từ xa. Yêu cầu này chỉ được thực hiện nghiêm túc hơn sau khi chính phủ ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia hồi tháng 4. Nhưng ngay sau khi dỡ tình trạng khẩn cấp hồi cuối tháng 5, các chuyến tàu điện ngầm ở Nhật Bản lại bắt đầu chật kín hành khách. Ngay cả khi chuyên gia y tế kêu gọi tăng cường biện pháp cách biệt cộng đồng vì số ca nhiễm mới tăng lên hồi giữa tháng 7, tình hình vẫn không được cải thiện.

“Ở châu Âu, kỳ nghỉ hè dài là điều đáng tự hào. Nhưng ở Nhật Bản, luôn bận rộng mới được xem là dấu hiệu thành công”, Mari Imada, nhân viên bán hoa đã nghỉ hưu, người từng làm việc ở Paris, Pháp trong 20 năm, cho biết.

Thủ tướng Abe là một minh chứng cho niềm tin đó. Ông đã làm việc gần 150 ngày liên tục kể từ đầu tháng 1 khi chính phủ nỗ lực hết sức để ngăn đại dịch và cứu vãn thế vận hội 2020, sự kiện được quyết định rời sang năm sau.

Ngoài ra, lũ lụt nghiêm trọng ở đảo phía nam Kyushu, đợt nắng nóng đỉnh điểm và GDP sụt giảm kỷ lục trong quý hai đã khiến chính quyền ông Abe lo lắng.

Thủ tướng Shinzo Abe (thứ 2 từ bên phải) tới Bệnh viện Đại học Keio ở Tokyo hôm 24/8. Ảnh: AP.

Thủ tướng Shinzo Abe đã liên tiếp vấp chỉ trích khi tìm cách ứng phó với các cuộc khủng hoảng. Thậm chí một số nhà phê bình trong chính đảng Dân chủ Tự do cũng nói về khả năng kết thúc thời gian cầm quyền kéo dài gần thập kỷ của ông trên chính trường Nhật Bản. Một phe đối lập nhỏ lẻ đã vận động mở đường cho đảng chính trị mới, có thể ra mắt vào tháng 9 tới.

Tuy nhiên, Kaori Enjoji, biên tập viên của CNN, nhận định dù Abe rời cương vị thủ tướng là bước chuyển đổi chính trị quan trọng, đảng Dân chủ Tự do cũng khó có thể bị đe dọa.

Nhật Bản không theo chế độ tổng thống, thay vào đó lãnh đạo đất nước được chọn bởi quốc hội, nơi đảng Dân chủ Tự do chiếm đa số. Nếu Abe từ chức, đảng có thể nhanh chóng chỉ định lãnh đạo mới và người này gần như chắc chắn trở thành thủ tướng.

Ngoài ra, Chánh văn phòng Nội các Nhật Yoshihide Suga hôm nay khẳng định “còn quá sớm để nói về thời kỳ ‘hậu Abe’, bởi nhiệm kỳ của ông vẫn còn hơn một năm nữa”.

Về ngắn hạn, thay đổi lãnh đạo có thể giúp tăng thêm mức độ tín nhiệm cần thiết cho bất kỳ bước đi nào tiếp theo của chính phủ trong cuộc chiến chống Covid-19, gồm cả các biện pháp tiếp theo để cứu kinh tế và việc làm. Chiến dịch nhằm thúc đẩy du lịch nội địa mà chính phủ công bố tháng trước, giữa lúc số ca nhiễm mới tăng trở lại, làm nổi bật khó khăn trong kết nối các biện pháp với nhu cầu của người dân.

Nhà phân tích Enjoji cho rằng dù ông Abe có kiên trì với cương vị thủ tướng hay mở đường cho người kế nhiệm, một trong số nhiệm vụ lớn nhất họ phải đối mặt là tổng tuyển cử, phải được tổ chức trước tháng 10 năm sau. Ngoài ra, việc liệu Nhật Bản có thể tiếp tục đăng cai Olympics vào năm sau hay không cũng là một nhiệm vụ quan trọng không kém.