Ứng dụng ‘gây nghiện’ TikTok sẽ biến mất?
Tờ WSJ nhận định, trong vòng 5 năm tới, TikTok có thể sẽ tiếp tục làm mưa làm gió khắp thế giới như hiện nay, nhưng cũng có thể biến mất trên thị trường quốc tế.
Trong nửa thập kỉ qua, TikTok bùng nổ trở thành một hiện tượng văn hóa đại chúng cũng như một điểm nóng chính trị. Lí do của sự phát triển vượt bậc này được cho là nhờ vào định dạng video ngắn gây nghiện và sức mạnh thuật toán được phát triển bởi công ty ByteDance.
Ứng dụng TikTok trên điện thoại. (Ảnh: Tech in Asia)
Mới đây, TikTok được đ.ánh giá là ứng dụng mạng xã hội phổ biến nhất thế giới. Theo thống kê của Statista, tính tới tháng 1/2022, có hơn 55% người dân Mỹ từng tiếp xúc với TikTok. Ứng dụng cũng đưa nhiều người trở nên nổi tiếng chỉ sau một thời gian ngắn.
Tuy nhiên, tương lai của ứng dụng vẫn còn là một dấu hỏi lớn khi các quan chức của Mỹ coi ứng dụng này là một lỗ hổng trong an ninh quốc gia, kèm theo đó là lo ngại về những ảnh hưởng xấu của ứng dụng đối với giới trẻ.
Quá trình thai nghén
Byte Dance lần đầu tiên cho ra mắt Douyin – phiên bản nội địa của TikTok – tại thị trường Trung Quốc vào tháng 9 năm 2016. Tháng 11/2017, ByteDance mua lại Musical.ly – ứng dụng cho phép người dùng đăng các đoạn video hát nhép ngắn trên nền nhạc có sẵn.
Musical.ly từng được đ.ánh giá có triển vọng sánh ngang hàng với các ông lớn mạng xã hội khác, với số lượng người dùng đã lên tới hàng triệu người.
Vài tháng trước khi mua lại Musical.ly, ByteDance tung ra TikTok dưới dạng phiên bản quốc tế của Douyin. Vào năm 2018, ByteDance đã kết hợp TikTok với Musical.ly và ra mắt lại thị trường quốc tế dưới tên TikTok. Việc sáp nhập này đã đưa về cho công ty hàng tỷ USD vốn đầu tư và hậu thuẫn từ đội kỹ sư tại Trung Quốc.
Trong thời gian ngắn, ứng dụng thu hút lượng lớn người dùng. Chỉ mất 6 tháng để Tiktok đạt được những gì Musical.ly cần tới 5 năm.
Cách thức hoạt động của TikTok về bản chất khá khác biệt so với các mạng xã hội khác. Thay vì hiển thị các bài đăng từ bạn bè của người dùng và những người họ chọn theo dõi, TikTok để họ xem video dựa trên gợi ý nội dung họ có thể thích. Thuật toán nắm bắt được nội dung người dùng muốn xem dựa trên lịch sử thời gian xem của họ. Người dùng càng dành nhiều thời gian trên ứng dụng, thì thuật toán của TikTok càng trở nên chính xác hơn.
Người dùng cảm nhận rằng TikTok rất nhanh chóng hiểu và nắm được sở thích của họ. Một ý kiến cho rằng ứng dụng được cho ra đời vào đúng thời điểm khi giới trẻ ưu tiên tiếp cận nội dung mạng qua hình thức video ngắn. Một nhân viên của TikTok nhận định rằng, khác với Instagram, TikTok thúc đẩy nội dung sáng tạo và giải trí hơn là sự nổi tiếng.
Sự phát triển vượt bậc
Video đang HOT
Những video thể hiện tài năng đặc biệt hoặc có nội dung hài hước hay kì quặc được lan truyền với tốc độc chóng mặt và trở nên nổi tiếng chỉ sau một đêm. Điều này hiếm khi xảy ra trên các nền tảng mạng xã hội khác. Các thương hiệu nhanh chóng nắm bắt thời cơ để hợp tác quảng bá thương hiệu. Những người sáng tạo nội dung có nhiều nguồn thu nhập khác nhau như quảng cáo, quyên góp từ người xem và bán hàng.
Việc trở nên nổi tiếng nhanh chóng nhờ Tik Tok đã thay đổi cuộc sống nhiều người. Có những người thậm chí thoát khỏi tình trạng vô gia cư nhờ kêu gọi quyên góp từ người dùng TikTok.
Những loại hình quảng cáo nhãn hàng trên TikTok. (Ảnh: TikTok)
Một số người bắt đầu đặt câu hỏi về những mặt trái của sức mạnh hút người xem của TikTok. Thuật toán giúp giữ chân người dùng trên ứng dụng hàng giờ liên tục nhưng cũng có thể lan truyền những nội dung độc hại. Vào năm 2021, TikTok bị cáo buộc lan truyền những video khuyến khích giới trẻ giảm cân tiêu cực và ăn uống thiếu khoa học. Sau đó, TikTok đã nhanh chóng điều chỉnh lại thuật toán của mình.
Về cơ bản, TikTok được thiết kế để trở nên “gây nghiện”. Có một số ý kiến lo lắng rằng thuật toán sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới bộ não chưa phát triển hoàn chỉnh của người dùng dưới v.ị t.hành n.iên. TikTok cũng cho biết họ cố gắng phát triển ứng dụng của mình với sự tham vấn của các chuyên gia, nhà nghiên cứu và người sáng tạo nội dung.
TikTok thực sự phát triển nhanh nhất khi đại dịch COVID-19 bắt đầu khiến người dân phải cách ly xã hội và có nhiều thời gian dùng điện thoại hơn. Đây là khi mọi người ở mọi lứa t.uổi bắt đầu sử dụng TikTok, đưa nó vượt ra ngoài một ứng dụng dành cho thanh thiếu niên và sánh vai với các mạng xã hội phổ biến khác. Theo Sensor Tower, tính đến giữa đại dịch, TikTok đã được tải xuống hơn 200 triệu lần ở Mỹ.
Tương lai bất định
Khi TikTok trở nên phổ biến hơn, có nhiều người lo ngại rằng chính phủ Trung Quốc có thể truy cập dữ liệu của người dùng TikTok. Quân đội Mỹ và một số chiến dịch chính trị cấm nhân viên tải ứng dụng TikTok, với lý do rủi ro an ninh quốc gia.
Cựu Tổng thống Trump đã đe dọa đóng cửa TikTok tại Mỹ và ra lệnh cho ByteDance bán ứng dụng này cho một công ty trong nước. Sau đó, TikTok đã cam kết sẽ không chia sẻ dữ liệu người dùng cho chính phủ Trung Quốc, kể cả khi được yêu cầu. Tập đoàn Oracle đã trở thành đối tác của ByteDance tại Mỹ, nhưng thỏa thuận giữa hai bên vẫn đang được chính phủ Mỹ xem xét. Có nhiều thông tin cho thấy nhân viên tại Trung Quốc vẫn có thể truy cập vào dữ liệu người dùng Mỹ. Điều này làm dấy lên nhiều lo ngại về bảo mật thông tin.
Hiện giờ TikTok vẫn sở hữu lượng thời gian sử dụng nhiều nhất trong tất cả các mạng xã hội. Nhưng ứng dụng vẫn phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng tăng từ Instagram và YouTube, cả hai đều đã tung ra định dạng video ngắn của riêng mình. Trung bình, một người Mỹ trưởng thành dành 49 phút một ngày trên TikTok và 30 phút trên Instagram.
Vẫn có nhiều tranh cãi xoay xung quanh tương lai của ứng dụng này. Trong vòng 5 năm tới, TikTok có thể sẽ tiếp tục làm mưa làm gió khắp thế giới, cũng có thể biến mất trên thị trường quốc tế.
Thuật toán "kỳ diệu" giúp TikTok khiến thế giới trở nên "nghiện ngập": Từ ứng dụng video trở thành mạng xã hội hàng đầu
TikTok sở hữu một thuật toán được nhiều người ca tụng là "kỳ diệu", vì nó giúp họ "đọc" được suy nghĩ của người sử dụng.
Facebook đến nay vẫn là mạng xã hội nổi tiếng nhất thế giới. Nhưng trong những năm gần đây, sự chiếm hữu của Facebook đã bị lu mờ rất nhiều bởi 1 cái tên, là TikTok - một nền tảng mạng xã hội video từ Trung Quốc, với số lượng người dùng đã lên tới hàng tỉ.
Và cũng chẳng phải tự nhiên, TikTok có được thành tựu này.
Trong thuật toán của TikTok có 4 mục tiêu chính, được công ty mẹ ByteDance diễn giải là: "Giá trị người dùng", "Giá trị người dùng trong dài hạn", "Giá trị của người sáng tạo", và "Giá trị của nền tảng". 4 mục tiêu ấy, từng bước, tạo ra một nền tảng video thành công bậc nhất thế giới, giúp họ xây dựng được một sản phẩm giải trí có khả năng... gây nghiện.
TikTok - một ứng dụng phát triển nhờ khả năng... gây nghiện
Một ứng dụng biết "đọc suy nghĩ"
Nếu nằm trong số những người đang sử dụng TikTok (về mặt thống kê là trên 1 tỉ), bạn sẽ chẳng thấy lạ lẫm về cách TikTok trở thành trung tâm văn hóa của giới trẻ, và rộng hơn là của toàn internet. Với hàng chuỗi video không có hồi kết, TikTok trở nên khác biệt với mọi nền tảng mạng xã hội khác. Thay vì là một phương tiện kết nối người dùng, nó dần trở thành một phương tiện giải trí khó lòng thay thế.
TikTok thành công trong bối cảnh các nền tảng video ngắn khác thất bại, một phần là bởi nó rất dễ sử dụng. TikTok mang lại cho người dùng vô số các bản nhạc nền để nhảy múa, nhiều meme để nhập vai, thay vì đưa cho họ một khoảng không trống rỗng để sáng tạo một cách vô nghĩa. Nhưng không chỉ vậy, với những người không muốn tự mình sáng tạo, TikTok thực sự làm tốt trong việc "đọc" sở thích và hướng chúng ta đến những gì mình quan tâm nhất, dù thứ bạn thích có là tài chính, một nghệ sĩ nổi tiếng nào đó, hay thậm chí là... t.ình d.ục.
TikTok sở hữu một thuật toán được cho là "kỳ diệu", vì nó đọc được suy nghĩ của khách hàng
Trong "TikTok Algo 101" - tài liệu về thuật toán của TikTok do các kỹ sư của hãng tại Bắc Kinh sản xuất, họ đã công khai chia sẻ về hệ thống gợi ý video của mình. Theo đó, ứng dụng sẽ tính đến nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm số lượt like, bình luận, các thông tin như caption, âm thanh nền, và cả hashtag nữa.
Các nhà phân tích bên ngoài cũng tìm cách giải mã thuật toán của TikTok, như bài viết gần đây trên tờ WSJ cho rằng ứng dụng phụ thuộc khá nhiều vào khoảng thời gian bạn dùng để xem 1 video, sau đó hướng bạn đến những video khác và khiến bạn không thể dứt ra được. Nó có thể tạo ra một quá trình khá nguy hiểm cho giới trẻ, đẩy họ vào một vòng lặp cực kỳ tốn thời gian và thậm chí góp phần cổ súy cho những nội dung gây hại (như t.ự s.át, tự hoại) - thứ được TikTok khẳng định đang nỗ lực tiến hành xóa bỏ cũng như ngăn chặn.
Mục tiêu tối thượng của TikTok luôn là... thu hút thêm người dùng
Tài liệu giải thích rằng để theo đuổi "mục tiêu tối thượng" là thu hút thêm người dùng, TikTok đã chọn cách tối ưu 2 thuật toán họ có được: "giữ chân" - nghĩa là làm người dùng quay trở lại, và tối ưu "thời gian sử dụng". Nói một cách đơn giản, TikTok, muốn giữ bạn càng lâu càng tốt, với một trải nghiệm có thể gọi là "gây nghiện". Nó gợi lại một khái niệm từng gây chỉ trích về truyền thông đại chúng. Như David Mamet từng viết năm 1998 về "những bộ phim xuống cấp mùa hè": "Khán giả xem đến rạp xem những bộ phim kém chất lượng chủ yếu vì họ không thấy thỏa mãn vì trải nghiệm trước đó, và bị cưỡng ép phải lặp lại hành vi này".
Những chỉ trích về "mối đe dọa cho xã hội?"
Với những nhà phân tích tin rằng hệ thống gợi ý của TikTok có thể tạo ra mối đe dọa cho xã hội, thì dường như tài liệu của TikTok cũng ngầm xác nhận nghi ngờ này.
"Hệ thống của TikTok thể hiện rằng thời gian xem video là cốt lõi. Thuật toán sẽ khiến người dùng trở nên nghiện ngập, thay vì thực sự đưa ra thứ họ muốn" - Guillaume Chaslot, nhà sáng lập của Algo Transparency, tổ chức nghiên cứu thuật toán của các mạng xã hội và hệ quả tiêu cực của nó với người dùng, đặc biệt là t.rẻ e.m.
"Tôi nghĩ ý tưởng để thuật toán của TikTok gây xáo trộn cuộc sống con trẻ là khá điên rồ" - Chaslot nhận xét. "Với mỗi video được xem, TikTok sẽ thu được một mảnh thông tin. Sau vài giờ, thuật toán sẽ biến gu âm nhạc của một đ.ứa t.rẻ, gu thẩm mỹ của nó, thậm chí là tâm trạng, khả năng dính líu đến tệ nạn và nhiều thông tin nhạy cảm hơn. Càng biết nhiều, rủi ro các thông tin ấy được dùng để chống lại đ.ứa t.rẻ sẽ càng cao. Và hơn thế nữa, các thông tin thu được có thể khiến đ.ứa t.rẻ ngày càng nghiện sử dụng TikTok hơn".
TikTok sẽ lắng nghe và thu thập mọi thông tin từ người dùng, chỉ từ thói quen xem video (Minh họa: Claire Merchlinsky)
"TikTok Algo 101" lý giải thời lượng xem không phải là yếu tố duy nhất. TikTok thực chất còn sử dụng nhiều phương trình khác như đ.ánh giá của người dùng về video, cả về lượt like cũng như bình luận. "Hệ thống tính điểm cho các video dựa trên một phương trình, sau đó trả về cho người dùng những video có điểm số cao nhất" - tài liệu đề cập.
"Ví dụ, một người dùng thích thể loại video nào đó, nhưng nếu liên tục phải xem, người này sẽ sớm chán mà bỏ đi. Nghĩa là, giá trị tổng tạo ra từ người dùng này với cùng một loại video là thấp hơn so với các video riêng lẻ, vì sự lặp lại sẽ gây nhàm chán. Để giải quyết, ứng dụng sẽ chia nhỏ giá trị ra, cho thêm nhưng dữ liệu khác như tác giả này đã từng xem hoặc tag tương đồng. Vấn đề nhàm chán sẽ được giải quyết nhờ sự phân tán dữ liệu".
Ngoài ra, tài liệu cũng tiết lộ một trong những mục tiêu của TikTok có liên quan đến việc "tiền tệ hóa nhà sáng tạo". Có nghĩa, những video làm ra t.iền sẽ được ưu tiên, chứ không đơn thuần chỉ là vấn đề giải trí. Còn theo Julian McAuley, giáo sư khoa học máy tính tại ĐH California San Diego nhận xét, hệ thống gợi ý của TikTok thực chất là "khá truyền thống", với thế mạnh từ AI và "một khối lượng dữ liệu khổng lồ từ người dùng", chứ không chỉ là thuật toán.
"Nhiều người cho rằng thuật toán của TikTok là một cái gì đó kỳ diệu lắm, nhưng những gì tôi thấy thực ra khá bình thường" - McAuley nhận xét.
Dữ liệu TikTok thu thập được là quá rộng, và nó gây ra nhiều tranh cãi
Và thực tế, tài liệu này làm sáng tỏ một số vấn đề trong hệ thống gợi ý của TikTok - thứ thường được các công ty công nghệ diễn tả như một điều gì đó rất khó nắm bắt với các nhà phê bình và cơ quan quản lý, nhưng thực ra chủ yếu là vấn đề mà người dùng phổ thông cũng có thể hiểu được. Chẳng hạn như trong bản tài liệu liên quan đến Facebook do WSJ cung cấp có nói về việc mạng xã hội này xem trọng những bình luận mang tính chia rẽ để lan tỏa nội dung. Thực chất, nó cũng không có gì quá khác biệt so với thuật toán của TikTok, theo như tài liệu tiết lộ.
Sự lo ngại về công nghệ của TikTok trở nên rắc rối hơn tại Mỹ. Cựu Tổng thống Donald Trump từng ban hành dự luật cấm ứng dụng này vào tháng 8/2020, với lời cảnh báo về mối nguy hại từ khối dữ liệu khổng lồ mà TikTok đang nắm giữ. Tuy nhiên, lệnh cấm sau đó đã bị hủy bỏ khi Tổng thống Joe Biden đắc cử. Dẫu vậy, về cơ bản mối lo ngại của ông Trump liên quan đến việc số dữ liệu ấy quá rộng - nghĩa là nhiều thông tin nhạy cảm và có thể ảnh hưởng đến an ninh quốc gia (dù chưa có bằng chứng nào khẳng định điều đó). Và thứ 2 là về khả năng kiểm duyệt của TikTok, liên quan đến các video nhạy cảm về chính trị.
Trên thực tế, việc TikTok theo dõi cuộc sống của người dùng chẳng phải điều gì quá mới mẻ. Trong một bản báo cáo, có thể thấy nhà kiểm duyệt nội dung của TikTok không chỉ nắm quyền truy cập vào các video công khai, mà còn cả những nội dung được gửi cho bạn bè, hoặc các video tải lên hệ thống nhưng trong trạng thái riêng tư. Đây là điều khác biệt với nhiều ứng dụng khác, chẳng hạn như WhatsApp.
Nhìn chung, các lo ngại về các vấn đề nhạy cảm mà TikTok có thể gây ra chủ yếu phụ thuộc vào niềm tin cũng như khả năng phân tích của người dùng. Dẫu vậy, có một điều hết sức rõ ràng về thuật toán của TikTok: nó khiến người ta chìm đắm vào đó mà rất khó có thể thoát ra được.
Động thái mới của TikTok gây tranh cãi tại châu Âu Vào tháng 7-2022, TikTok đã ngừng chính sách bảo mật gây tranh cãi ở châu Âu, liên quan đến việc công ty tự động phân phối quảng cáo nhắm mục tiêu dựa trên hoạt động của người dùng mà không có sự đồng ý của họ. Theo The Guardian, TikTok đang cập nhật lại chính sách quyền riêng tư cho người dùng ở...
