Ukraine đối mặt nguy cơ mất điểm tựa khi châu Âu chia rẽ sâu sắc

EU nỗ lực lấp khoảng trống Mỹ để hỗ trợ Kiev, nhưng bất đồng nội bộ về tài sản Nga bị đóng băng khiến các quyết sách quan trọng bị đình trệ, đặt Ukraine vào tình thế thiếu điểm tựa giữa chiến sự kéo dài.

(Từ trái sang: Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky , Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb và Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen tại cuộc gặp ở Mỹ ngày 18/8/2025. Ảnh: AA/TTXVN

Theo Politico châu Âu (Politico.eu) mới đây, giữa các cuộc đàm phán đang diễn ra, Ukraine đang đứng trước hai lựa chọn đầy khó khăn: chấp nhận thỏa thuận hòa bình do Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra hoặc trông cậy vào sự hỗ trợ từ châu Âu – những người bạn có vẻ không đủ mạnh hoặc thiếu quyết đoán để cứu nước này.

Niềm vui ngắn ngủi sau Geneva

Các quan chức châu Âu đã tỏ ra phấn khởi sau các cuộc đàm phán gần đây tại Geneva, khi Tổng thống Trump có vẻ lắng nghe những lo ngại của họ về việc áp đặt một thỏa thuận “bất lợi” lên Ukraine. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen ca ngợi tiến triển tốt nhờ sự hiện diện mạnh mẽ của châu Âu, khẳng định đã có nền tảng vững chắc để tiến về phía trước.

Điều đáng chú ý là các cố vấn hàng đầu từ EU và Anh đã được mời tham dự cuộc họp tại Thụy Sĩ sau khi trước đó bị loại khỏi kế hoạch 28 điểm ban đầu của Mỹ – một kế hoạch mà họ lo ngại quá thiên vị đến mức sẽ khuyến khích Nga tiến hành thêm các cuộc tấn công.

Tuy nhiên, niềm hân hoan nhanh chóng tan biến. Điện Kremlin đã bác bỏ đề xuất phản đối của châu Âu, khi một cố vấn chính sách đối ngoại cấp cao của Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố đề xuất này hoàn toàn không mang tính xây dựng.

Rủi ro hiện tại đối với Ukraine là Nga sẽ kéo Tổng thống Mỹ quay trở lại vị trí xuất phát: thỏa thuận ngừng bắn 28 điểm đã gây ra sự chia rẽ trong số các quan chức Brussels. Thỏa thuận này sẽ buộc Kiev phải từ bỏ nhiều vùng lãnh thổ cho Moskva, từ bỏ hy vọng gia nhập NATO và cắt giảm quy mô quân đội từ gần 1 triệu quân xuống còn 600.000 quân.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết sau đó rằng các quan chức Mỹ và Ukraine đã nhất trí về một văn bản rút gọn bao gồm một số lo ngại của Kiev, mặc dù vẫn còn những vấn đề nhạy cảm cần được thảo luận với chính quyền Trump. Bộ trưởng Lục quân Mỹ Dan Driscoll cũng đã có cuộc họp với các quan chức Nga tại Abu Dhabi để thảo luận về khuôn khổ hòa bình .

Ngày 30/11, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã bày tỏ lạc quan đối với tiến triển đạt được trong cuộc đàm phán với phái đoàn Ukraine tại Florida về việc giải quyết xung đột tại quốc gia Đông Âu này song thừa nhận việc chấm dứt chiến sự vẫn còn nhiều thách thức.

Người đứng đầu ngành ngoại giao Mỹ cũng nhấn mạnh: “Vẫn còn nhiều việc phải làm. Đây là vấn đề nhạy cảm… Có rất nhiều yếu tố đang thay đổi và rõ ràng còn một bên khác liên quan… phải tham gia vào phương trình này. Điều này sẽ tiếp tục khi ông Witkoff lên đường tới Moskva”.

Hãng tin AFP cùng ngày dẫn nguồn tin thân cận với phái đoàn Ukraine đang làm việc tại Mỹ cho biết các cuộc đàm phán giữa giới chức hai nước tại bang Florida nhằm chấm dứt xung đột với Nga đang “không hề dễ dàng”. Nguồn tin trên tiết lộ các bên vẫn đang “tìm kiếm các công thức và giải pháp” cho vấn đề này song quá trình thảo luận mang tính xây dựng. Theo đó, cả Mỹ và Ukraine đều quan tâm đến một kết quả mang tính thực chất để có cơ sở cho các cuộc đàm phán tiếp theo giữa Mỹ và Nga.

Châu Âu thiếu quyết đoán?

Politico lưu ý, Tổng thống Zelensky đang phải đối mặt với lựa chọn nghiệt ngã: chấp nhận lời đề nghị do Mỹ và Nga đưa ra, hoặc đánh cược tương lai với hy vọng nhận được đủ sự giúp đỡ từ châu Âu.

Ông Greg Swenson, Chủ tịch tổ chức Republicans Overseas tại Anh, đặt câu hỏi gay gắt về giải pháp thay thế. Chuyên gia Swenson chỉ ra rằng cách duy nhất để Nga lùi bước là tiếp tục chiến đấu, nhưng không ai trong số các nước châu Âu sẵn sàng làm điều đó và tất cả sẽ chỉ là “lời nói suông” khi họ không sẵn sàng hành động thực sự.

Các chính trị gia và quan chức châu Âu phản bác bằng cách chỉ ra số tiền và vũ khí khổng lồ đã gửi tới Kiev kể từ khi xung đột nổ ra gần bốn năm trước, cũng như thách thức kinh tế khi cắt giảm thương mại với Nga. Kể từ khi Mỹ rút lại sự hỗ trợ, châu Âu đã có động thái rõ ràng để lấp đầy khoảng trống.

Trong khi đó, cựu Bộ trưởng Ngoại giao Ukraine Dmytro Kuleba đã phát biểu với chương trình 12 Minutes của kênh Euronews rằng, châu Âu cần “tự đoàn kết lại” trong bối cảnh thúc đẩy ngoại giao vì hòa bình, đồng thời chỉ trích tốc độ ra quyết định của châu Âu về cuộc chiến ở Ukraine, cho rằng các đồng minh châu Âu đang không đưa ra được “câu trả lời cho những câu hỏi quan trọng nhất”.

Vấn đề tài sản bị đóng băng

Một tháng trước, các nhà lãnh đạo EU tham dự hội nghị thượng đỉnh tại Brussels với dự đoán lạc quan về việc đạt được thỏa thuận mang tính bước ngoặt: sử dụng 140 tỷ euro tài sản bị đóng băng của Nga làm khoản vay bồi thường để giúp Kiev có nền tảng tài chính an toàn trong ít nhất 2 năm tới.

Tuy nhiên, kế hoạch đã đổ vỡ do vấp phải sự phản đối bất ngờ từ Bỉ. Các cuộc đàm phán hiện đang được đẩy mạnh giữa các quan chức của Ủy ban châu Âu và các chính phủ EU, đặc biệt là Bỉ, nhưng vẫn chưa có đột phá.

Một số nhà ngoại giao EU lo ngại toàn bộ ý tưởng về khoản vay bồi thường sẽ sụp đổ nếu bản kế hoạch hòa bình cuối cùng đề cập đến việc sử dụng chính số tiền đó. Kế hoạch ban đầu đề xuất sử dụng tài sản trong một đợt đầu tư tại Ukraine, với một nửa số tiền sẽ được chuyển đến Mỹ – một khái niệm bị châu Âu bác bỏ vì cho là “đáng xấu hổ”.

Vấn đề phức tạp hơn trong trường hợp các lệnh trừng phạt đối với Nga cuối cùng được dỡ bỏ, Euroclear – công ty lưu ký tài chính có trụ sở tại Bỉ nắm giữ các tài sản Nga bị đóng băng – có thể sẽ phải chuyển tiền trở lại Moskva. Điều này có thể khiến người nộp thuế EU phải trả nợ, gây áp lực lớn cho các chính phủ châu Âu khi cân nhắc ý tưởng cho vay.

Vấn đề về gìn giữ hòa bình cũng không kém phần rắc rối. Đầu năm nay, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Anh Keir Starmer dẫn đầu nỗ lực tập hợp sự ủng hộ cho lực lượng gìn giữ hòa bình quốc tế từ “liên minh tự nguyện”. Một năm trước, ông Macron thậm chí còn đưa ra ý tưởng triển khai quân đội trên bộ trước khi xung đột kết thúc.

Tuy nhiên, nhà lãnh đạo Pháp không còn đề cập đến vấn đề này nữa. Lời kêu gọi đầy nhiệt huyết tuần trước từ vị tướng mới của Pháp Fabien Mandon, yêu cầu các thị trưởng chuẩn bị cho người dân về cuộc chiến tiềm tàng với Nga, đã gây ra làn sóng phản đối và bị các đảng phái chính trị lớn lên án. Tổng thống Macron đã cố gắng xoa dịu cuộc tranh cãi và cho biết lời nói của Tướng Mandon bị hiểu sai ngữ cảnh.

Tại Đức, Bộ trưởng Ngoại giao Johann Wadephul cho biết Berlin đã có những đóng góp đặc biệt bằng cách triển khai một lữ đoàn sẵn sàng chiến đấu tại Litva. Tuy nhiên, Ukraine muốn có cam kết sâu sắc hơn trên đất nước họ, trong khi các nước Tây Âu lại lo ngại về thương vong lớn khi đưa quân ra tiền tuyến.