Ukraine đạt bước nhảy vọt về năng lực tên lửa nội địa, tác động mạnh đến các chiến dịch của Nga

Với tầm bắn ước tính 1.000 km, Long Neptune đánh dấu bước nhảy vọt lớn trong năng lực tên lửa nội địa của Ukraine và đã gắn liền với các chiến dịch tấn công cơ sở hạ tầng trọng yếu của Liên bang Nga .

Tên lửa Long Neptune mở rộng tầm tấn công của Ukraine tới 1.000 km bằng cách kéo dài thân và tăng cả dung tích chứa nhiên liệu lẫn diện tích bề mặt điều khiển. Ảnh: Instagram/Zbroya

Theo chuyên trang quân sự Militarnyi ngày 25/8, Ukraine đã chính thức thừa nhận sự tồn tại của biến thể tầm xa mới của tên lửa hành trình Neptune do nước này tự sản xuất, thường được gọi là Long Neptune. Hệ thống này lần đầu tiên được công bố công khai vào cuối tháng 8/2025 trong tư liệu của Zbroya, nền tảng vũ khí quốc doanh của Ukraine, sau nhiều tháng đồn đoán dựa trên các vụ tấn công quan sát được và tuyên bố từ quan chức.

Chuyên trang quốc phòng Army Recognition ngày 26/8 cho biết thêm Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky xác nhận từ tháng 3/2025 rằng tên lửa Long Neptune đã hoàn tất thử nghiệm và đã được sử dụng trong tác chiến, với các mục tiêu bị đánh trúng ở cự ly hơn 450 km. Nguồn tin từ Liên bang Nga cũng cho rằng các vụ nổ tại nhà máy lọc dầu Tuapse và cơ sở năng lượng ở Bryansk là do hệ thống mới này gây ra.

Với tầm bắn ước tính 1.000 km, Long Neptune đánh dấu bước nhảy vọt lớn trong năng lực tên lửa nội địa của Ukraine và đã gắn liền với các chiến dịch tấn công cơ sở hạ tầng trọng yếu của Liên bang Nga.

Khác biệt kỹ thuật so với R-360 Neptune

Tên lửa Long Neptune được công bố tháng 8/2025 cho thấy nhiều khác biệt rõ rệt về kích thước so với bản gốc chống hạm R-360 Neptune. Phân tích hình ảnh cho thấy Long Neptune có chiều dài hơn 6 mét (không tính tầng đẩy), dài hơn khoảng 1,5 m so với R-360 Neptune, cùng với đường kính thân tăng từ 380 mm lên khoảng 500 mm. Những thay đổi này cho phép mang thêm nhiên liệu và có khả năng chứa đầu đạn lớn hơn.

Cánh bay và cánh ổn định cũng được mở rộng để hỗ trợ trọng lượng tăng thêm và hành trình dài hơn. Dù trọng lượng chính xác của đầu đạn chưa được công bố, nhưng các nhà phân tích ước tính khoảng 300-350 kg, so với 150 kg của Neptune bản gốc. Hệ thống dẫn đường trong hành trình được cho là sự kết hợp giữa quán tính và vệ tinh, cùng với đầu dò hồng ngoại thụ động hoặc cảm biến quang-điện ở giai đoạn cuối, giúp tấn công chính xác các mục tiêu hạ tầng trên đất liền.

Quá trình phát triển

Việc phát triển tên lửa Neptune bắt đầu sau khi Ukraine mất phần lớn lực lượng Hải quân trong sự kiện Bán đảo Crimea bị sáp nhập vào Liên bang Nga năm 2014.

Cục thiết kế Luch dẫn dắt chương trình, mở rộng thiết kế gốc từ tên lửa Liên Xô Kh-35, với thân dài hơn, nhiều nhiên liệu hơn và điện tử hiện đại hơn.

Để đạt vận tốc cận âm, khoảng Mach 0,8, tên lửa Long Neptune được trang bị động cơ turbofan MS-400 của Motor Sich, kết hợp tầng đẩy sử dụng nhiên liệu rắn. Thử nghiệm ban đầu diễn ra năm 2016, đến 2018 đã chứng minh được tầm bắn từ 100 – 280 km.

Năm 2020, tên lửa Neptune được đưa vào biên chế với cấu hình phòng thủ bờ biển RK-360MC, gồm: xe phóng USPU-360, xe tiếp đạn, sở chỉ huy và radar trinh sát Mineral-U.

Tiểu đoàn tên lửa Neptune đầu tiên là vào biên chế năm 2021, và khi Nga triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine vào năm 2022, thì Ukraine chỉ có một số lượng hạn chế loại tên lửa này.

Tác chiến và nâng cấp

Ngày 13/4/2022: Tên lửa Neptune lần đầu được dùng trong chiến đấu, với hai quả phóng vào soái hạm của Hạm đội Biển Đen – tuần dương hạm Moskva. Vụ nổ dẫn đến việc tuần dương hạm Moskva bị chìm, buộc Hải quân Nga phải lùi xa, giảm đe dọa đổ bộ vào bờ biển Ukraine.

Sau đó, Liên bang Nga tấn công các nhà máy sản xuất tên lửa Neptune, gồm nhà máy Vizar gần Kiev, nhưng Ukraine vẫn duy trì khả năng tác chiến.

Năm 2023: Ukraine cải tiến tên lửa Neptune cho nhiệm vụ tấn công đất liền, tích hợp dẫn đường GPS và đầu dò hồng ngoại. Phiên bản này có tầm bắn 350-400 km, trang bị đầu đạn 300-350 kg và đã được dùng để đánh vào hệ thống phòng không S-400 ở Crimea tháng 8-9/2023.

Long Neptune – bước tiến mới

Tên lửa Long Neptune là giai đoạn tiếp theo, với thân dài cho phép tăng cả tầm bắn lẫn sức công phá.

Thông tin từ Ukraine cho thấy Long Neptune vẫn giữ tốc độ cận âm, có thể bay hơn 1 giờ để đạt tầm 1.000 km và tương thích với hệ thống phóng RK-360MC hiện tại (có thể cần chỉnh sửa ống phóng hoặc tầng đẩy).

Điều này giúp Ukraine có hệ thống tấn công tầm xa tương đương Kalibr của Liên bang Nga hay Tomahawk của Mỹ, nhưng được triển khai trên nền tảng cơ động mặt đất.

Bằng chứng sử dụng thực chiến

Cuối 2024 xuất hiện bằng chứng tên lửa Long Neptune đã được dùng và tới tháng 3/2025, Nhà máy lọc dầu Tuapse (Krasnodar Krai) bị tấn công, cách hơn 450 km từ lãnh thổ Ukraine kiểm soát, đúng bằng tầm bắn của Long Neptune.

Liên bang Nga tuyên bố nhiều lần đánh chặn Neptune, nhưng chưa được xác minh độc lập. Đồng thời, các lực lượng Liên bang Nga cũng tập trung tấn công cơ sở sản xuất và truy tìm bệ phóng cơ động.

Tầm ảnh hưởng chiến lược

Tên lửa R-360 Neptune được cho là tương đương tên lửa Harpoon của Mỹ và Kh-35 của Liên bang Nga trong khi tên lửa Long Neptune với tầm 1.000 km, tiệm cận tên lửa Kalibr của Liên bang Nga.

Dù vẫn bay ở tốc độ cận âm, chậm hơn các hệ thống siêu thanh như P-800 Oniks hay BrahMos, nhưng khả năng bay thấp và đầu dò hiện đại giúp R-360 Neptune và Long Neptune hiệu quả trong tác chiến.

Trên thực tế, việc sử dụng tên lửa R-360 Neptune và tên lửa Long Neptune đã tác động mạnh đến chiến dịch trên biển và đất liền ở Biển Đen:

Thứ nhất, sau sự kiện soái hạm Moskva bị đánh chìm năm 2022, Hải quân Liên bang Nga buộc phải thay đổi cách sử dụng Hạm đội Biển Đen.

Thứ hai, việc chuyển tên lửa Neptune sang nhiệm vụ tấn công đất liền và phát triển tên lửa Long Neptune giúp Ukraine có khả năng đánh sâu vào hạ tầng của Liên abng Nga, giảm phụ thuộc vào vũ khí tầm xa phương Tây vốn bị hạn chế sử dụng.

Thứ ba, phía Liên bang Nga buộc phải dàn trải hệ thống phòng không về phía sau, đồng thời điều chỉnh triển khai hải quân.

Nói tóm lại, chương trình phát triển tên lửa Neptune cho thấy nhu cầu trong chiến tranh đã thúc đẩy Ukraine nhanh chóng phát triển vũ khí tiên tiến. Từ một hệ thống chống hạm ven bờ, Neptune đã trở thành một họ tên lửa đa nhiệm, vừa diệt hạm vừa tấn công tầm xa.

Tên lửa Long Neptune, với tầm bắn 1.000 km, đem lại năng lực chiến lược độc lập cho Ukraine, không còn phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn cung vũ khí phương Tây. Cùng với các hệ thống nội địa khác như tên lửa Flamingo (tầm bắn 3.000 km) hay Palianytsia (tên lửa lai thiết bị bay không người lái), Ukraine đang xây dựng một danh mục tấn công tầm xa đa dạng.

Mỗi vụ tấn công thành công gắn liền với tên lửa Neptune hay tên lửa Long Neptune không chỉ có ý nghĩa tác chiến mà còn thể hiện xu hướng mở rộng và phục hồi công nghiệp tên lửa của Ukraine ngay trong điều kiện chiến tranh khốc liệt.