Tuyến đường biển phương Bắc giúp Nga trở thành siêu cường Bắc Cực ra sao?

Nga có kế hoạch tăng trọng tải hàng hóa vận chuyển qua Tuyến đường biển phương Bắc (NSR) lên 80 triệu tấn/năm vào năm 2024 và 270 triệu tấn/năm vào năm 2035.

Tàu phá băng hiện đại chạy bằng năng lượng hạt nhân Arktika của Nga. Ảnh: Atomflot

Trong một cuộc họp cấp bộ trưởng mới đây, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã nhắc lại tầm quan trọng của NSR, nói rằng thực trạng biến đổi khí hậu trên thế giới đã khiến dự án này là không thể thay thế và nhấn mạnh không nên tiết kiệm chi phí khi thực hiện dự án.

“Luôn có một số vấn đề nhất định cần được giải quyết khi nói về vấn đề tài chính, nhưng đồng thời tôi muốn lưu ý đến thực tế rằng sự phát triển của tuyến đường biển phía Bắc là một trong những ưu tiên chiến lược rõ ràng. Có lẽ chúng ta không nên nghĩ đến việc tiết kiệm hay cắt giảm bất cứ thứ gì với tình hình hiện tại”, Tổng thống Putin nhấn mạnh.

NSR (còn được gọi là Tuyến đường biển cầu Bắc Cực) là huyết mạch vận tải hàng hải Bắc Cực đầy tham vọng của Nga chạy qua vùng biển thuộc Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Nga ở cực Bắc, trải dài từ biển Okhotsk và biển Bering ở phía Đông đến biển Barents và biển Trắng ở phía Tây. Tuyến đường dài khoảng 5.600 km này là tuyến hàng hải ngắn nhất giữa châu Âu và châu Á, giúp giảm quãng đường vận chuyển của các tàu qua kênh đào Suez.

Sau khi đi vào hoạt động đầy đủ, NSR dự kiến ​​cho phép vận chuyển hàng hóa giữa châu Á và châu Âu chỉ trong vòng 19 ngày, nhanh hơn 40% – 60% so với các chuyến hàng qua kênh đào Suez hoặc Mũi Hảo Vọng.

Tuyến đường biển NSR sẽ cho phép Nga trở thành một “người chơi chính” trong ngành vận tải thương mại có giá trị lên tới hàng nghìn tỷ USD hàng năm, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển và khai thác các lãnh thổ của Nga ở Viễn Bắc, bao gồm cả trữ lượng dầu và khí đốt khổng lồ chưa được khai thác.

Theo ước tính vào năm 2021 của Lầu Năm Góc, Bắc Cực có thể chứa gần 1/3 trữ lượng khí đốt tự nhiên của thế giới chưa được khai phá, cũng như hơn 1.000 tỷ USD khoáng sản đất hiếm.

Sự phản đối mạnh mẽ của Mỹ đối với NSR là một dấu hiệu chắc chắn về tầm quan trọng chiến lược của tuyến đường này. Hải quân Mỹ miêu tả NSR là một nỗ lực nhằm thiết lập “quy định bất hợp pháp về giao thông hàng hải”. Năm 2021, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cáo buộc Nga “bao biện lý do biến đổi khí hậu để tìm cách kiểm soát các không gian mới ở Bắc Cực, bao gồm cả việc hiện đại hóa các căn cứ quân sự.

Trong nhiều năm qua, Nga đã chi mạnh tay đầu tư cho các tàu quân sự và tàu phá băng có khả năng hoạt động ở nhiệt độ lạnh giá ở Bắc Cực. Hiện Nga có khoảng hơn 50 tàu phá băng thuộc các lớp khác nhau đang hoạt động tại khu vực này.

Không chỉ vậy, Nga còn dành nhiều thập kỷ và hàng tỷ USD để củng cố cơ sở hạ tầng ở Bắc Cực, xây dựng và sửa chữa 16 cảng nước sâu và 14 sân bay, thành lập một bộ chỉ huy quân sự ở Bắc Cực, đồng thời thiết lập cơ sở hạ tầng phòng không và tìm kiếm cứu nạn khu vực để tạo điều kiện thuận lợi cho an ninh và an toàn.

Vào tháng 3, Nga đã thông qua “Khái niệm chính sách đối ngoại mới”, trong đó NSR chiếm một vị trí nổi bật. Theo tài liệu này, các ưu tiên chính trong chính sách đối ngoại của Nga bao gồm thúc đẩy tuyến giao thông huyết mạch Bắc Cực “như một hành lang giao thông quốc gia có tính cạnh tranh, tạo khả năng sử dụng quốc tế cho giao thông vận tải giữa châu Âu và châu Á”.

Tháng 7/2022, Nga cũng thông qua một học thuyết hải quân cập nhật, trong đó đưa NSR là một trong 6 hướng ưu tiên chiến lược để cải thiện vị thế của Nga “như một cường quốc hải quân và củng cố vị thế của nước này trong số các cường quốc hải quân hàng đầu thế giới”.

Học thuyết liệt kê những nỗ lực của một số chính phủ không thân thiện nhằm làm suy yếu sự kiểm soát của Nga đối với tuyến đường huyết mạch, bao gồm cả việc thông qua sự hiện diện ngày càng tăng của cơ sở hạ tầng quân sự nước ngoài, là một trong mười mối đe dọa hàng đầu đối với Nga trong không gian hàng hải.

Năm ngoái, Phó Thủ tướng Nga Yuri Trutnev tuyên bố hoạt động qua Tuyến đường biển phía Bắc dự kiến khả thi ngay sau năm 2024, với việc Moskva đặt ra mục tiêu tăng lưu lượng hàng hóa vận chuyển qua tuyến đường lên 80 triệu tấn. Nga có kế hoạch đóng thêm hàng chục tàu có khả năng hoạt động ở vùng biển Bắc Cực, với 41 chiếc đang trong quá trình triển khai và cần thêm 88 chiếc mới, nâng tổng số tàu có khả năng hoạt động trong điều kiện khắc nghiệt lên tới 158 chiếc vào năm 2030.