Tương lai bất định của “kho báu” nghìn tỷ USD dưới lòng đất Ukraine

Căng thẳng giữa Mỹ và Ukraine khiến tương lai của mỏ khoáng sản trị giá hàng nghìn tỷ USD của phía Kiev trở nên bất định.

Các chuyên gia môi trường xem xét mỏ đất hiếm của Ukraine (Ảnh: Reuters).

Trên các cánh đồng phủ tuyết ở miền trung Ukraine, nơi có một số trữ lượng lithium đã được xác nhận lớn nhất của đất nước, một nhóm nhỏ các chuyên gia tư vấn môi trường đang thả các cảm biến vào các lỗ trên mặt đất để đo mực nước.

Cuộc khảo sát môi trường này, do công ty khai thác khoáng sản nhỏ của Ukraine là UkrLithiumMining thực hiện, diễn ra nhiều năm trước khi bất kỳ hoạt động khai thác nào được triển khai tại khu vực này.

Điều này nhấn mạnh khối lượng công việc khổng lồ còn phải thực hiện trước khi thỏa thuận khoáng sản được đề xuất giữa Ukraine và Mỹ có thể tạo ra nguồn thu đáng kể cho cả hai bên.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã gặp nhau tại Washington vào ngày 28/2 để giám sát việc ký kết thỏa thuận. Tuy nhiên, cuộc gặp đã biến thành một cuộc tranh cãi gay gắt trước giới truyền thông thế giới, khiến thỏa thuận không được ký kết.

Ông Trump cho rằng thỏa thuận này có thể là cách để Mỹ thu hồi một phần số tiề.n mà nước này đã viện trợ cho Ukraine dưới dạng hỗ trợ tài chính và vũ khí để chống lại Nga. Tuy nhiên, cuộc tranh luận căng thẳng trong Phòng Bầu dục đã đặt dấu hỏi lớn về tương lai của thỏa thuận này.

Một quan chức cấp cao của Mỹ sau đó nói với Reuters rằng ông Trump chưa hoàn toàn từ bỏ thỏa thuận, nhưng sẽ không tiến hành cho đến khi Ukraine sẵn sàng đối thoại một cách xây dựng.

Đối với Denys Alyoshin, Giám đốc chiến lược của UkrLithiumMining, thỏa thuận này sẽ là một bước đi đúng hướng vì sự tham gia của Mỹ có thể giúp Ukraine ít bị tổn thương hơn trước Nga trong dài hạn.

Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận rằng việc phát triển mỏ lithium Polokhivske sẽ gặp nhiều khó khăn nếu không có đảm bảo an ninh từ phương Tây. Đây là một trong những mỏ lithium lớn nhất châu Âu, nằm cách chiến tuyến với Nga chỉ 240km.

Robert Conzo, CEO và Giám đốc điều hành của The Wealth Alliance, cho biết cuộc tranh cãi giữa hai nhà lãnh đạo đã làm các nhà đầu tư thêm lo lắng.

Trước chiến tranh, ông Alyoshin đã có nhiều cuộc đàm phán thương mại với các nhà đầu tư quan tâm đến dự án này. Nhưng khi chiến sự bắt đầu, ông thừa nhận rằng “không một CEO nào có lý trí lại muốn đầu tư vào một quốc gia có chiến tranh, họ sẽ đến Zimbabwe, Canada hoặc châu Phi, nơi không có chiến tranh”.

Mặc dù Tổng thống Zelensky đã nhiều lần kêu gọi, chính quyền Trump vẫn chưa đưa ra bất kỳ đảm bảo an ninh nào cho Kiev. Điều này làm dấy lên nghi ngờ về tính khả thi trong việc phát triển các mỏ khoáng sản quý hiếm, vốn được sử dụng trong các thiết bị công nghệ cao và pin, đặc biệt là khi vẫn có nguy cơ xung đột tái bùng phát ngay cả khi một thỏa thuận ngừng bắ.n được ký kết trong năm nay.

Dự thảo thỏa thuận khoáng sản đưa ra những cam kết có tính trấn an nhưng không có đảm bảo an ninh. Thay vào đó, thỏa thuận tập trung vào việc thành lập một “Quỹ Đầu tư Tái thiết” do Mỹ và Ukraine cùng quản lý, trong đó Kiev sẽ đóng góp 50% doanh thu từ việc khai thác tài nguyên thiên nhiên thuộc sở hữu nhà nước trong tương lai.

Tuy nhiên, điều khoản của thỏa thuận này còn rất chung chung và cần nhiều vòng đàm phán tiếp theo để thống nhất các chi tiết, theo nhận định của các chuyên gia.

Thách thức không nhỏ

Ngay cả khi Ukraine đạt được hòa bình lâu dài, UkrLithiumMining vẫn cần huy động 350 triệu USD và ít nhất 1,5 năm để tiến hành nghiên cứu khả thi trước khi có thể bắt đầu xây dựng mỏ và nhà máy tuyển khoáng. Theo ông Alyoshin, “điều này có nghĩa là chúng tôi có thể đạt được sản lượng ổn định vào năm 2029″.

Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ tiếp theo sẽ diễn ra vào năm 2028 và nếu ông Trump vẫn là người thúc đẩy hợp tác khoáng sản để đảm bảo hòa bình, ông sẽ không thể tái tranh cử do Hiến pháp Mỹ giới hạn một tổng thống chỉ được làm 2 nhiệm kỳ.

Tuy nhiên, các chuyên gia khai khoáng và nhà phân tích cho rằng mốc thời gian mà ông Alyoshin đưa ra là quá lạc quan. Thông thường, giai đoạn thăm dò kéo dài 4 năm, sau đó là một năm nghiên cứu khả thi trước khi có thể bắt đầu xây dựng nhà máy chế biến.

Một vấn đề khác là các mỏ lithium ở Ukraine phần lớn được xác định từ thời Liên Xô và chưa có nhiều nghiên cứu thăm dò cập nhật trong những năm gần đây. Theo Federico Gay, nhà phân tích tại Benchmark Mineral Intelligence, “ngay cả trong điều kiện lý tưởng, cũng phải mất tối thiểu 8 năm để mỏ Polokhivske có thể đi vào khai thác thương mại”.

Hơn nữa, đây là một mỏ khai thác sâu, có thể cần tới 800 triệu USD chỉ để xây dựng mỏ và nhà máy tuyển khoáng. Ngoài ra, có thể cần thêm 1 tỷ USD để sản xuất hợp chất lithium đủ tiêu chuẩn cho pin.

Bất chấp những thách thức, ông Alyoshin cho biết công ty của ông có kế hoạch khai thác khoảng 1,5 triệu tấn quặng thô mỗi năm và chế biến thành 300.000 tấn tinh quặng petalite, một chất có hàm lượng lithium cao hơn. Nếu có thêm vốn đầu tư, lượng tinh quặng này có thể được tinh chế thành 22.000 tấn lithium carbonate đạt tiêu chuẩn sản xuất pin.

Tuy nhiên, việc biến trữ lượng lithium và đất hiếm của Ukraine thành các mỏ hoạt động và xây dựng cơ sở chế biến là một thách thức khổng lồ, theo hơn 10 chuyên gia phân tích và lãnh đạo ngành khai khoáng.

Ukraine không sản xuất bất kỳ nguyên tố đất hiếm nào, nhưng theo Viện Địa chất Ukraine, nước này sở hữu trữ lượng lớn các khoáng sản như lanthanum, cerium, neodymium và yttrium. Tuy nhiên, dữ liệu chi tiết về những trữ lượng này vẫn được xếp vào danh mục tuyệt mật.

Một vấn đề khác là hầu hết các công ty khai thác đất hiếm hiện nay vẫn phải gửi tinh quặng sang Trung Quốc để chế biến, khiến Bắc Kinh kiểm soát hơn 90% sản lượng đất hiếm toàn cầu.

Ngoài ra, theo Gracelin Baskaran, Giám đốc Chương trình An ninh Khoáng sản Quan trọng tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS): “Ukraine đã bị tàn phá bởi chiến tranh. Cơ sở hạ tầng năng lượng của nước này không còn đủ mạnh để hỗ trợ khai thác quy mô lớn”.