Từ vụ người đàn ông đánh cô gái: Ứng xử với bạo lực nơi công cộng

Một nguyên tắc đạo đức căn bản của đời sống cộng đồng là không làm tổn hại người khác, đáng tiếc thay, thời gian qua chúng ta đã liên tục phải chứng kiến cảnh bạo lực xảy ra ở nơi công cộng, thậm chí trước mắt trẻ nhỏ.

Ít ngày trước, tại chung cư Sky Central ( phường Phương Liệt , Hà Nội ), clip lan truyền cho thấy người đàn ông xăm trổ hành hung phụ nữ trong sảnh chờ thang máy . Người đàn ông liên tục đấm, tát vào mặt và đầu nạn nhân. Chưa dừng lại ở đó, khi lùi lại và né tránh, nạn nhân tiếp tục bị người đàn ông xăm trổ lao lên đá, đấm vào người. Tất cả sự việc diễn ra ngay trước mặt 4 cháu nhỏ.

Người này sau đó đã bị cơ quan công an tạm giữ hình sự để điều tra hành vi gây rối trật tự công cộng . Đáng chú ý, theo lời khai của người đàn ông tại cơ quan công an, mâu thuẫn dẫn đến vụ hành hung xuất phát từ việc hai đứa trẻ, một 5 tuổi và một 3 tuổi chơi với nhau xảy ra xung đột.

Camera ghi lại hình ảnh người đàn ông xăm trổ đánh một người phụ nữ ở sảnh chung cư (Ảnh chụp màn hình).

Ở một vụ khác, tại Quảng Ninh, nhiều người đàn ông đã đánh ba phụ nữ trước cửa quán karaoke; cơ quan điều tra sau đó đã khởi tố và tạm giữ một số người liên quan.

Những sự việc trên gây nên làn sóng phẫn nộ trong dư luận. Khi mà, chỉ một vấn đề nhỏ nhặt cũng có thể là mồi lửa làm bùng lên bạo lực, khiến con người không còn kiểm soát nổi hành vi. Bạo lực bình thường đã không thể chấp nhận được, càng khó chấp nhận hơn khi những người đàn ông lực lưỡng dùng sức mạnh tấn công phụ nữ.

Ngoài 2 vụ việc nêu trên, báo chí và mạng xã hội còn phản ánh nhiều vụ bạo lực khác trong phạm vi gia đình đến ngoài đường phố, trong đó có những vụ xuất phát từ lý do rất nhỏ nhặt như va chạm nhẹ, lời nói, ánh mắt nhìn… Sự manh động, coi thường pháp luật và tính mạng người khác của một số kẻ hung hãn đang gióng lên hồi chuông báo động về sự xuống cấp trong văn hóa ứng xử và sự an toàn của không gian công cộng.

Đâu là nguyên nhân của tình trạng này?

Theo tôi đầu tiên là tâm lý tức thời: nóng giận tước đoạt khả năng suy nghĩ, biến cảm xúc thành hành vi mà người ta sau đó hối tiếc.

Cuộc sống hiện đại nhiều áp lực, căng thẳng từ công việc, tài chính và các mối quan hệ xã hội khiến nhiều người rơi vào trạng thái tâm lý bất ổn, dễ nóng giận và bộc phát hành vi tiêu cực chỉ vì những va chạm nhỏ nhặt. Tuy nhiên, không thể đổ lỗi hoàn toàn cho bối cảnh xã hội mà phải nhìn thẳng vào trách nhiệm cá nhân. Lối sống thực dụng, đề cao cái tôi cá nhân một cách cực đoan đã khiến nhiều người mất đi sự kiềm chế, lòng khoan dung và sự tôn trọng lẫn nhau. Họ sẵn sàng dùng vũ lực để giải quyết mâu thuẫn thay vì đối thoại ôn hòa.

Điều đáng tiếc là trong nhiều vụ việc bạo lực, những người xung quanh thường chọn cách làm ngơ, đứng nhìn hoặc chỉ rút điện thoại ra quay phim thay vì can ngăn (theo cách phù hợp) hay báo cho cơ quan chức năng. Ở đây, tâm lý “không phải chuyện của mình” hoặc sợ bị trả thù và sự vô cảm có ranh giới rất mong manh.

Với những kẻ hung hãn, phải chăng nhiều người trong số họ nghĩ rằng bản thân ít có khả năng bị xử phạt theo quy định pháp luật và bị lên án sau hành vi của mình?

Từ góc nhìn Phật giáo, nguyên nhân sâu xa hơn chính là sân (sân hận), một trong những độc tố tinh thần vốn được chỉ rõ trong kinh sách (gồm tham – sân – si).

Trong sự tu học, nhẫn nhục được xem là phương thức rèn tâm, chuyển hóa sân hận và ngăn hành vi bạo lực. Nhẫn nhục không có nghĩa là cam chịu một cách hèn yếu; trái lại, đó là sức mạnh điều phục tâm, giữ khoảng cách giữa cảm xúc và hành động, cho phép người ta hành xử có trách nhiệm dù bị xúc phạm hoặc bực tức vì một lý do nào đó.

Tất nhiên ở phạm vi xã hội, đạo đức cá nhân, dù quan trọng, không thay thế trách nhiệm của hệ thống pháp luật. Chúng ta nói nhiều đến giáo dục từ gốc rễ và nâng cao nhận thức cộng đồng. Theo đó gia đình và nhà trường phải là nơi đầu tiên giáo dục con trẻ về lòng nhân ái, sự tôn trọng, kỹ năng kiểm soát cảm xúc và cách giải quyết xung đột một cách hòa bình.

Các cơ quan truyền thông cần đẩy mạnh thông tin về hậu quả của bạo lực, phổ biến kiến thức pháp luật và lan tỏa những tấm gương về hành vi ứng xử văn minh, lòng dũng cảm bảo vệ cái đúng.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, thiết nghĩ cần nghiên cứu và áp dụng những hình phạt nghiêm khắc hơn, đủ sức răn đe đối với các hành vi bạo lực nơi công cộng. Việc khởi tố, điều tra và xét xử các vụ bạo lực ở nơi công cộng cần được thực hiện kịp thời, nghiêm khắc theo đúng quy định để răn đe những cái đầu nóng.

Lực lượng bảo vệ tại các khu dân cư, trung tâm thương mại phải được đào tạo bài bản về kỹ năng xử lý tình huống khẩn cấp.

Văn hóa xã hội cần nuôi dưỡng trách nhiệm tập thể, để mỗi người dân nhận thức rằng sự an toàn của cộng đồng cũng chính là sự an toàn của bản thân mình. Khi chứng kiến bạo lực, nếu không thể trực tiếp can thiệp, hãy hành động có trách nhiệm như gọi ngay cho cảnh sát, ban quản lý tòa nhà, hoặc hô hoán để thu hút sự chú ý của nhiều người, tạo áp lực lên kẻ hung hãn.

Cũng cần nói thêm rằng, sự nhẫn nhục giúp con người tự chủ, kiểm soát bản thân, nhưng công lý là nhu cầu của nạn nhân và cộng đồng. Nhẫn nhục không phải là bùa hộ mệnh để im lặng trước bạo lực, mà là nền tảng tinh thần để xử lý mâu thuẫn văn minh, theo quy trình tố cáo, điều tra, kiện tụng, đồng thời không để cảm xúc cá nhân chuyển hóa thành trả thù. Pháp luật và đạo đức phải đi đôi: pháp luật trừng phạt những hành vi sai, đạo đức kêu gọi không để sân hận nhân thêm sân hận.

Có thể nói, bạo lực công cộng là một vết nứt trong cấu trúc xã hội, làm vỡ mối liên kết tin tưởng giữa người với người. Con người cần học cách chế ngự sân hận nhưng để phòng ngừa và ứng phó với bạo lực trong xã hội, đòi hỏi cả pháp luật, giáo dục, cộng đồng và truyền thông hợp lực.

Nếu mỗi người luôn biết tự đặt mình vào người khác, hóa giải cơn giận bằng nhẫn nhục có trí tuệ, tin rằng, xã hội sẽ bớt đi những hành vi bạo lực bộc phát.

Tác giả: Ông Lưu Đình Long là nhà báo, cư sĩ, từng làm công tác tòa soạn tại báo Giác Ngộ; tác giả của các đầu sách: Lắng nghe hơi thở, Tâm kinh mình thuyết cho mình, Như mây thong dong, Như gió an lành, Bình an mà sống, Sống tích cực, thương chân thành.