Tư vấn phong thủy: Trồng cây trong nhà, trông ra ngó vào

Thời đại nhiều thay đổi kéo theo nơi ngụ cư đổi thay, thiên nhiên mà cụ thể là những mảng xanh ngày càng hiếm hoi dần đi.

Kiến trúc cũng chịu nhiều tác động đáng kể, trong đó tiêu chí cốt lõi là ‘bền vững’ cũng khác xưa, không chỉ mang ý nghĩa bền chắc thuần túy kỹ thuật, mà còn là bền vững an lành về môi trường, năng lượng và tương tác xã hội nữa.

Đưa cây xanh vào nhà ở phố thị, trồng cây trên mái, trong giếng trời, giàn leo, vườn đứng, thậm chí tạo dựng vườn tược nơi nhà phố theo kiểu “nông nghiệp đô thị”… là những xu hướng đang dần phổ biến và được nhìn nhận, quảng bá khá nhiều hiện nay. Dưới góc độ triết lý Đông phương, quan niệm “Tri túc thường lạc” (biết đủ là vui) sẽ cung cấp thêm góc nhìn khác trong khoa học phong thủy, xoay quay trung tâm là đối tượng sử dụng, trong chọn lựa, tổ chức không gian xanh tại nhà sao cho hài hòa.

Một chữ Sinh, chớ khinh ông Thủy, bà Hỏa

Cây cối đem lại Sinh Khí cho nhà, cung cấp dưỡng khí và lọc bụi… là những chân lý khoa học hiển nhiên. Phong thủy truyền thống hay kiến trúc sinh thái môi trường hiện đại cũng khẳng định vai trò cây xanh, thậm chí nhà có cây trên mái, cây làm ngôn ngữ thiết kế chủ đạo… đã thành thương hiệu của không ít công ty, kiến trúc sư tài danh. Tuy nhiên, như mặt trái của mọi tấm huy chương, cũng cần xem xét thêm các hệ lụy của việc lạm dụng cây xanh và ngộ nhận về vai trò phong thủy của cây cối trong không gian.

Giải pháp đặt chậu linh hoạt trên sân thượng, ban công… giải quyết phần nào nhu cầu gia tăng mảng xanh trong đô thị mà ít ảnh hưởng đến cấu trúc xây dựng.

Bản chất của Ngũ Hành trong môi trường sống là sự tương tác, chuyển hóa, vận động qua lại (ý nghĩa chữ Hành) giữa các thành phần với nhau. Cho nên nếu quá lệch về một màu sắc, một hình dáng hay một chủng loại chất liệu nào… cũng đều gây nên tính thừa, lấn áp hành khác, phát sinh hệ quả xấu.

Ăn theo thuở, ở theo thời, triết lý dưỡng sinh “mùa nào thức nấy” rất đáng suy gẫm về tính thích ứng, hòa hợp, đặc tính mùa nào thiếu tính chất gì thì nên chọn hành bổ sung tính chất đó cho không gian mà gia chủ phù hợp, gắn bó nhiều (Thuyết mệnh lý tính theo mùa sinh). Ví dụ người Mệnh Chủ cần hành Mộc sẽ chọn họa tiết hoa lá, chất liệu gỗ làm chủ đạo, sau đó bổ sung thêm hành Sinh Chủ (Thủy) và hành Chủ Sinh (Hỏa), hạn chế hành Khắc Chủ (Kim), điểm xuyết hành Chủ Khắc (Thổ) tại các điểm nhấn.

Cây cối là dương, đón nhận ánh sáng và hút nước từ đất (Âm Thủy), do đó nhìn cây xem được mạch đất tốt xấu chính là nhờ sự liên hệ Thủy Mộc tương sinh. Thông thường khi nhà có nhiều nét thẳng vuông thì cây xanh, mặt nước nên bố cục uốn lượn mềm mại. Mộc tương sinh nhờ Thủy, Mộc giữ đất tránh xói lở, Mộc nhiều khiến tính ẩm thấp gia tăng… đều là quan hệ Thủy Mộc khăng khít liền kề, lợi đấy mà hại cũng từ đấy sinh ra nếu không có tỷ lệ cân đối phù hợp.

Mặt khác, nếu lạm dụng chất liệu gỗ trong nhà cửa sẽ đem đến thiếu quân bình với hành khác, gây cảm giác nóng nực (Mộc sinh Hỏa vượng) nhất là đối với nhà xứ nhiệt đới mà còn dùng đồ gỗ có kiểu cách quá cổ điển, họa tiết cầu kỳ khiến không gian bức bí. Xu hướng chung hiện nay có thể chọn gỗ nhân tạo, phối kết đa dạng chất liệu với vân gỗ sáng màu, gổ đi với kim loại, kính… chứ không chỉ thuần túy dùng gỗ tự nhiên sậm màu, vừa không phù hợp với kiểu dáng thiết kế hiện đại, vừa khiến nội thất càng thêm đơn điệu, thâm u, Âm thịnh Dương suy, đi ngược xu hướng bảo vệ môi trường.

Dù là nhà cổ Việt hay biệt thự Pháp thì trồng cây luôn cần tính toán đa chiều, hợp lý về quy trình chăm sóc, bảo dưỡng, hưởng thụ…

Một chữ Khắc, gợi nhắc thích dụng, bền vững

Câu nói “tôi thích trồng cây gì là chuyện cá nhân” dĩ nhiên thể hiện cá tính riêng, những vẫn không thể đại diện cho quan niệm hòa hợp đa chiều. Kinh nghiệm từ xưa của cổ nhân răn dạy là không thể đem tiêu chuẩn thông thường áp dụng cho trường hợp đặc biệt, ứng xử đặc thù, sinh vật đặc hữu.

Ví dụ, cây hoa chưng vài ba ngày tết sẽ khác với cây cối trồng quanh nhà hàng ngày vốn thiên về tiện dụng hơn là hình thức tuyển chọn, tạo dáng cầu kỳ. Hoặc nuôi chó dữ mà không quan tâm đến an toàn của cộng đồng thì nguy cơ chó dữ cắn người, hại mình rất cao.

Có thể suy từ câu “trước cau sau chuối” để hiểu cách ứng xử khác biệt về phương vị, quan hệ với ngôi nhà để chọn cây cối tương ứng. Cụ thể, phần trước của ngôi nhà luôn cần sự quang đãng (Minh Đường – nơi sáng sủa rộng rãi), tránh các vật che chắn giảm tầm nhìn, cản trở lưu thông của sinh khí vào Đại Môn (cửa chính). Nếu trước nhà mà cây lá vướng víu thì ra vào khó khăn, giao tiếp bất tiện, chính là vấn đề Mộc khắc Thổ.

Trồng cây loại to sát vách sẽ có rễ lớn ăn vào làm hỏng nền nhà, đi lại va vấp, loại cây lá nhiều sẽ dễ rụng đầy sân, bóng râm che khuất khiến nhà thiếu Dương Quang (ánh sáng mặt trời)… cho nên những cây dáng cao thân thẳng, ít che chắn và rụng lá như cau, dừa cảnh, tùng, bách… sẽ phù hợp với vùng trước nhà.

Giếng trời với xếp đặt cây cối ngày xuân, quán cà phê trên mái nhà có chút điểm xuyết hoa lá… thêm mảng xanh cho không gian nội ngoại thất.

Chuyện Kim khắc Mộc cũng gợi nhiều đến tính bền vững. Thời hiện đại, một ngôi nhà vừa đáp ứng tiện nghi kỹ thuật lại vừa mang dấu ấn nét truyền thống là điều nhiều gia chủ mơ ước nhưng chưa dễ thực hiện. Dung hòa chuyện Kim khắc Mộc, trước hết phải xem xét vai trò của hành Kim, từ đại thể đến chi tiết. Với những đặc trưng gần như tương phản với hành Mộc về phương hướng, tính chất… trong nhà ở dân gian Việt thường ít xuất hiện hành Kim do yếu tố khách quan (kỹ thuật, chi phí) lẫn chủ quan (như cảm giác Mộc ấm áp hơn, thiên nhiên hơn). Tuy vậy, khi giao lưu văn hóa với Tây phương thì đa số dinh thự sang trọng vào đầu thế kỷ XX đều bắt đầu có hành Kim hiện diện từ hàng rào, lan can, đến các chi tiết cơ khí, đồng hồ, vật dụng bằng đồng, gang, thép… như lẽ tất yếu của tiến trình phát triển, giao thoa văn hóa Đông Tây.

Nếu trong ngôi nhà chỉ có thuần chất liệu gỗ, hay loại trừ yếu tố kim loại thì chưa chắc là đã dụng Mộc hiệu quả. Nói cách khác thì hành Kim không chỉ biểu hiện qua việc dùng chất liệu, mà còn ở hình khối, màu sắc, tính chất và tương quan không gian sao cho hòa hợp, chứ không phải “chống chỉ định” trong nhà ở.

Với người phương Đông do tâm lý “ưa Mộc” mà Kim vốn là hành khắc Mộc, nên trong khi Mộc được ưa dùng nhiều bên trong thì Kim hay được chọn cho bên ngoài, mang tính bảo vệ, đối ngoại (hàng rào, cửa cổng, cửa cuốn, bông sắt, lan can ban công…).

Trồng cây trong nhà, ngẫm ra lắm chuyện

Hiện nay, nhiều ứng xử hình thành từ nhận thức mơ hồ như “nghe nói, đang hot, like mạnh, share nhiều” sẽ khiến các gia chủ vả cả người “có nghề” quên đi các tác dụng đa chiều của trồng cây cối trong nhà. Hiệu ứng chạy theo đám đông cũng có thể che mờ các suy xét mang tính lý trí, chạy theo cảm tính nhất thời, và vô tình đưa các bên hợp tác làm nhà đi vào một hướng suy nghĩ thiếu khách quan do chiều lòng nhau, do quan niệm khách hàng là thượng đế, khách hàng luôn đúng!

Tính tổng hợp Ngũ Hành tại hồ cảnh trong vườn Huế với phối kết phong phú, nhu hòa.

Để ứng xử hài hòa môi trường (cả tự nhiên lẫn xã hội) về phong thủy không thể dùng thước đo đúng – sai, mà phải nhìn nhận dưới góc độ văn hóa: hài hòa hay không, hợp tự nhiên hay không, an lành về lâu dài hay không? Có thể kết luận, những lợi ích từ cây cối với đời sống con người rất to lớn, tuy nhiên Sinh Khí cho nhà ở thông qua mảng xanh mát mắt lại không đơn giản là trồng cây và tận hưởng, mà liên quan đến cả chu trình sinh trưởng – duy trì – phức tạp và đòi hỏi đầu tư cao về thời gian, chi phí, công sức, kỹ thuật và cả sự thấu hiểu, thích ứng cũng như tương tác đa dạng giữa người dùng và cây xanh.

Để ứng xử hài hòa môi trường (cả tự nhiên lẫn xã hội) về phong thủy không thể dùng thước đo đúng – sai, mà phải nhìn nhận dưới góc độ văn hóa: hài hòa hay không, hợp tự nhiên hay không, an lành về lâu dài hay không?

Nhà đẹp, nhà xanh, nhà mát, nhà tiện dụng chắc chắn không chỉ nhờ vào cây cối hay tiểu cảnh sinh học đơn thuần. Và sở thích của thiên hạ luôn phong phú để người có tri thức hiểu rằng: không thể áp đặt sở thích của mình (về cây cối) cho tất cả mọi người, cũng như hành Mộc chỉ là một trong số vô vàn yếu tố thiết yếu khác cấu thành nên sự sống của vũ trụ

Người thiết kế đủ kinh nghiệm không chỉ chiều theo ý thích riêng của gia chủ (trong đó có cả niềm tin phong thủy một cách mơ hồ, mê tín và thiếu cơ sở khoa học) mà cần đồng hành và kiểm soát tiến trình tư vấn – định vị từ ban đầu để gia chủ có thể sử dụng ngôi nhà lâu dài, nếu đã lường trước có các trở ngại thì phải cân nhắc. Ví dụ như, gia chủ xác định mình không có thời gian chăm sóc cây cối, thì dù có thích cây cũng nên xem xét chỉ để sân trống sau này đặt chậu hay treo giỏ hoa nhẹ nhàng, linh hoạt, chứ đừng xây nhiều bồn hoa, tiểu cảnh kiên cố kéo theo tốn kém chi phí chống thấm, vật liệu, ốp lát… khi sử dụng sẽ lãng phí, cây cối héo tàn, hoặc phải dùng vào chức năng khác rất phản cảm, phi lý.