Tự do và cực đoan: đâu là giới hạn?

Dù ai đúng, ai sai thì sự kiện đau thương này cũng đã xảy ra và có vẻ như chưa dừng lại. Tội ác này không hẳn xuất phát từ các khác biệt tín ngưỡng, văn hóa hay chưa hiểu đủ về nhau…

…Mà chính là từ sự nghi kị, lòng ích kỷ, không muốn chấp nhận các khác biệt của nhau và trên hết là sự cực đoan từ cả hai phía.

LTS: Ngày 19/1, khoảng 800.000 người tại Chechnya, Nga đã xuống đường biểu tình phản đối tranh bìa số mới nhất có hình tiên tri Muhammad của tờ Charlie Hebdo. Cùng ngày, Hiệp hội SV Hồi giáo Iran cũng tổ chức biểu tình trước Đại sứ quán Pháp ở thủ đô Tehran. Nhiều người lên án đợt tấn công khiến 12 người thiệt mạng vừa qua, nhưng cũng chỉ trích việc báo này tiếp tục đăng biếm họa về tiên tri Muhammad là “lạm dụng tự do ngôn luận”. Câu chuyện về ranh giới giữa tự do và cực đoan, giữa dân chủ và tự do ngôn luận tiếp tục nóng trong những ngày qua. Xin giới thiệu thêm góc nhìn dưới đây để bạn đọc tham khảo.

Biểu đạt sự tha thứ

Khi Internet và Tự do thương mại cùng tiến trình Toàn cầu hóa khiến chúng ta cảm thấy Nhân loại đang nhích gần nhau thì sự kiện một nhóm Hồi giáo (được xem là cực đoan) tấn công báo Charlie Hebdo làm chết người và các hệ lụy đang diễn ra khiến nhiều người hiểu rằng thế giới ngày hôm nay vẫn còn nhiều khác biệt không dễ xóa nhòa.

“Tự do ngôn luận” hay “Tự do biểu đạt” là một trong những Quyền Con Người cơ bản nhất, vốn được thừa nhận và bảo vệ bằng Hiến Pháp của các Thể chế Dân chủ và Công ước Quốc tế. Dù vậy, Tự do ngôn luận không phải là một quyền tuyệt đối bởi sự giới hạn của quyền này luôn gây tranh cãi và có thể được hiểu theo nhiều cách.

Trong khi nhiều người luôn đòi hỏi các Thể chế chính trị cần tôn trọng và đảm bảo Quyền được tự do biểu đạt theo hướng không hạn chế và nếu bất kỳ sự cấm đoán một bài viết hay một bức tranh biếm họa nào đó đều bị coi là vi phạm Quyền này, thì nhiều người khác lại muốn nhà nước đảm bảo rằng Tự do ngôn luận không nên vượt quá một ranh giới nào đó để không gây ảnh hưởng tiêu cực đến các Quyền cơ bản khác, đặc biệt là “Tự do Tôn giáo, Tín ngưỡng”.

Sức mạnh của Tự do ngôn luận có thể là một công cụ hữu ích giúp xóa nhòa bớt các khác biệt giữa các nền văn hóa, các thể chế, các Quốc gia và các Tôn giáo, để mọi người hiểu về nhau nhiều hơn – khi đó sự chỉ trích, châm biếm sẽ ít dần và tinh thần cực đoạn sẽ không có chỗ đứng

Giống như Tự do Ngôn Luận, Tự do Tôn giáo cũng được thừa nhận và bảo vệ rộng rãi bởi các Chính thể Quốc gia và các công ước Quốc Tế. Song không có quy định nào xác định nội dung và phạm vi của sự tự do này.

Một người có thể theo hay không theo một tôn giáo hay tín ngưỡng nào đó. Rất khó quy định rằng khi nào và như thế nào một cá nhân, cộng đồng hay một tôn giáo bị xúc phạm mà những điều này được điều chỉnh trong từng hoàn cảnh.

Do sự đụng độ giữa hai Quyền này là khó tránh khỏi nên các nước có biện pháp khác nhau (tùy bối cảnh xã hội) để hạn chế xung đột. Trong khi tại Hoa Kỳ, Tự do ngôn luận gần như bất khả xâm phạm, chỉ bị giới hạn trong trường hợp ảnh hưởng đến An ninh Quốc gia, nguy cơ xung đột cao thì một số nước lại quy định chặt chẽ để sự tự do này không xâm phạm đến nhân phẩm và Đức tin của cá nhân và cộng đồng tôn giáo, tín ngưỡng. Hoặc cố gắng dung hòa.

Sự kiện Charlie Hebdo cho thấy tuy hầu hết Quốc gia đều công nhận và đảm bảo hai Quyền này nhưng mức độ và phạm vi mỗi quyền được điều chỉnh phù hợp để giảm thiểu xung đột. Với Phương Tây, những ai sùng tín quá mức vào Tôn giáo và không chấp nhận các chỉ trích, phê phán với Tôn giáo của họ sẽ được coi là &’cực đoan”. Trong khi ở xã hội Hồi giáo, sự tự do quá mức trong biểu đạt, chế giễu Đấng Tiên Tri của họ sẽ được coi là phỉ báng, không thể tha thứ.

Sự khác biệt này nhiều lúc khiến cho một số tín đồ coi Quyền tự do biểu đạt trong các xã hội dân chủ chính là kẻ thù. Trong khi những người cổ xúy cho tính bất khả xâm phạm của Quyền này lại cho rằng nỗ lực của họ đang bị những kẻ cuồng tín, cực đoan xâm phạm và vì dân chủ, tự do, họ sẽ không dừng lại mà tiếp tục chiến đấu vì Quyền tự do biểu đạt mà mình theo đuổi.

Dù ai đúng, ai sai thì sự kiện đau thương này cũng đã xảy ra và có vẻ chưa dừng lại. Tội ác này không hẳn xuất phát từ khác biệt tín ngưỡng, văn hóa hay chưa hiểu đủ về nhau mà chính từ sự nghi kị, lòng ích kỷ, không muốn chấp nhận các khác biệt của nhau và trên hết là sự cực đoan.

Như phát biểu của Giáo Hoàng Francis “Tự do ngôn luận cũng có giới hạn nhất là khi nó xúc phạm các đức tin của người khác” và “…Tự do ngôn luận cần được thực hành mà không tạo ra sự xúc phạm”.

Sự kiện này còn cho thấy, biểu đạt những gì chúng ta nghĩ hay mong muốn tuy là “Quyền” cơ bản nhưng nó chỉ có thể mang lại tốt đẹp cho bản thân và xã hội khi diễn ra trong mối quan hệ hài hòa với các Quyền khác, song song với tôn trọng Nhân phẩm, Đức tin và giá trị của các cá nhân và cộng đồng khác.

Các Tôn giáo đều dạy con người hướng thiện và mong tạo dựng một xã hội tốt đẹp, bác ái hơn. Cách thực hành có thể khác nhau, nhưng về cơ bản không có Tôn giáo nào cổ súy cho giết chóc mà phần lớn đề cao sư tha thứ. Chỉ những ai cực đoan, mạo nhận và không hiểu được sự cao thâm của Đấng Tiên Tri hoặc cố tình không hiểu vì một mục đích xấu xa nào đó mới giết người để trả thù nhân danh Ngài. Tuy chỉ là thiểu số nhưng ảnh hưởng đến hình ảnh cả cộng đồng.

Sự đối nghịch với Phương Tây và tinh thần cực đoan vẫn sẽ còn một khi tình trạng đói nghèo và những bất công chưa chấm dứt. Tự do biểu đạt sẽ thật sự có ý nghĩa nếu được dùng để Thế giới hiểu rõ hơn về tình trạng và căn nguyên nghèo khó của những cộng đồng này. Lòng hận thù sẽ hết một khi đói nghèo chấm dứt và thể chế văn minh xuất hiện.

Chúa Jesus trước khi chết đã cầu xin Thượng Đế tha thứ cho những người lính hành quyết Ngài vì họ không biết việc họ làm là sai. Đức Chúa của bất kỳ Tôn giáo nào cũng sẽ tha thứ cho những ai nhạo báng hoặc châm biếm Đạo của mình vì lý do họ chưa hiểu rõ. Tha thứ mới là phương cách tốt nhất để giải quyết các mâu thuẫn và xung đột giữa các Tôn giáo và giữa các nền văn minh.

Sức mạnh của Tự do ngôn luận có thể là một công cụ hữu ích giúp xóa nhòa khác biệt giữa các nền văn hóa, các thể chế, các Quốc gia và các Tôn giáo, để mọi người hiểu về nhau nhiều hơn. Khi đó sự chỉ trích, châm biếm sẽ ít dần và tinh thần cực đoạn sẽ không có chỗ đứng.

Theo Trần Văn Tuấn

Vietnamnet