Trung Quốc xây siêu thủy điện, Ấn Độ nói gì?

New Delhi lo ngại dự án đập của Trung Quốc có thể gây ra lũ quét và cạn nước tại con sông lớn Brahmaputra.

Trung Quốc đang lên kế hoạch xây dựng một nhà máy thủy điện lớn ở hạ lưu sông Yarlung Tsangpo, bắt nguồn từ Tây Tạng trước khi chảy vào bang Arunachal Pradesh của Ấn Độ mang tên Brahmaputra và chảy qua Assam đến Bangladesh. Đập thủy điện này được xác định có công suất 60 GW, có thể trở thành đập thủy điện lớn nhất trên thế giới, vượt qua đập Tam Hiệp, với công suất 22,5 GW.

Đập thủy điện lớn gấp 3 lần Tam Hiệp đang được lên kế hoạch xây dựng. Ảnh: Wikimedia Commons

Việc xây đập thủy điện khổng lồ có thể ảnh hưởng đến vùng hạ lưu con sông ở Ấn Độ và Bangladesh. Phía chính quyền Ấn Độ và cả Bangladesh đã từng thể hiện quan điểm thẳng thắn về vấn đề này.

T.S. Mehra, quan chức cấp cao thuộc Bộ Tài nguyên nước Ấn Độ nhận định con đập có thể sẽ tạo ra các tác động tiêu cực cho hạ nguồn và lên phương án giảm thiểu tác động.

Ông Mehra nói với Reuters: Việc cần thiết hiện nay là phải xây dựng một con đập lớn ở Arunachal Pradesh để giảm thiểu tác động tiêu cực của các dự án đập của Trung Quốc.

“Đề xuất của chúng tôi đang được xem xét ở cấp cao nhất trong chính phủ” – TS. Mehra nói, đồng thời cho biết thêm kế hoạch của Ấn Độ sẽ tạo ra một nơi trữ nước có dung tích lớn để bù đắp tác động của các con đập Trung Quốc đối với dòng chảy.

Đầu tháng 12 năm ngoái, khi các thông tin về dự án đập được truyền thông Trung Quốc đề cập đến nhiều hơn, phía Ấn Độ vẫn tỏ ra thận trọng trước phản ứng của mình.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao cho biết họ “theo dõi cẩn thận tất cả các diễn biến” xung quanh con sông. Người phát ngôn cho biết: “Chính phủ đã liên tục truyền đạt quan điểm và mối quan tâm của mình tới các nhà chức trách Trung Quốc và thúc giục họ đảm bảo rằng lợi ích của các quốc gia hạ nguồn không bị tổn hại bởi bất kỳ hoạt động nào ở khu vực thượng nguồn.”
Nhiều chuyên gia ở Ấn Độ nói rõ hơn về lo ngại tác động của một dự án lớn như vậy đối với an ninh nước và lương thực của đất nước, cũng như khả năng vũ khí hóa nước của Trung Quốc do họ kiểm soát dòng chảy – bằng cách sử dụng nó để gây ra lũ lụt hoặc hạn hán tại hạ lưu.

Dòng Yarlung Tsangpo bẻ lái hướng về Ấn Độ.

Theo Sayanangshu Modak, thành viên cấp cao tại Quỹ Nghiên cứu Người quan sát với chuyên môn về quản lý nước xuyên biên giới và quản lý rủi ro lũ lụt, đây sẽ là một “mối quan tâm lớn đối với Ấn Độ” nếu Trung Quốc thực hiện các kế hoạch của mình.

Ông nói: “Khu vực này có lịch sử về tuyết lở và lở đất và cũng là khu vực dễ xảy ra rủi ro vì nó đang hoạt động về mặt kiến tạo. Nếu có một tai nạn và vỡ đập, nó sẽ tàn phá. Nhưng Trung Quốc sẽ không mất gì vì vị trí là nơi con sông thoát ra khỏi Trung Quốc. Nó sẽ tác động đến Ấn Độ, ở hạ nguồn.”

Ông Modak nói, với việc kiểm soát dòng chảy của sông, Trung Quốc cũng có thể “gây ra lũ lụt ở hạ lưu” thông qua việc xả nước sông đột ngột.

Vị chuyên gia này cho biết mối lo ngại về an ninh nguồn nước và sự ổn định của dòng chảy gây lũ lụt và hạn hán theo mùa sẽ diễn ra nhưng không chỉ thấy ngay trước mắt. Dòng chảy của sông được thúc đẩy bởi lượng mưa ở các vùng của Ấn Độ. Nhưng ông nói thêm rằng con đập cũng có thể có ảnh hưởng đến sinh thái của các vùng hạ lưu ở Ấn Độ.

“Nhìn chung, các con sông có các mô hình dòng chảy theo mùa – trong một số mùa, các con sông sẽ có rất nhiều nước trong khi những con sông khác sẽ nhỏ giọt. Nhưng một khi bạn tạo ra một con đập lớn như vậy, những mô hình này sẽ thay đổi mỗi ngày, không theo mùa. Khi các tuabin hoạt động, lưu lượng nước sẽ tăng lên và khi chúng tắt, dòng chảy sẽ dừng lại” – ông nói.

Thông thường, các dàn xếp dự án như vậy sẽ tạo điều kiện cho các cuộc thảo luận và lập kế hoạch chi tiết giữa các quốc gia về việc chia sẻ các vùng biển. Tuy nhiên, hai nước láng giềng của dãy Himalaya vẫn chưa ký bất kỳ thỏa thuận chia sẻ nguồn nước nào với nhau.

Tại Bangladesh, ông Sheikh Rokon, Tổng Thư ký của nhóm các nhà vận động môi trường Riverine People, cho biết nên tổ chức thảo luận đa phương trước khi Trung Quốc xây dựng bất kỳ con đập nào.

“Các nước láng giềng hạ nguồn của Trung Quốc có lý do chính đáng để lo ngại” – ông Rokon nói.

Bản đồ con sông Yarlung Tsangpo.

Brahmaputra là một trong những con sông lớn nhất và quan trọng nhất của Ấn Độ, chảy qua vùng đông bắc nước này trước khi đổ vào Bangladesh.

Vào năm 2016, Ấn Độ tố cáo Trung Quốc đã chặn luồng chảy một nhánh của sông Brahmaputra, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn cung cấp nước của quốc gia này.

Để đề phòng tác động từ các dự án thủy điện tiềm năng của Trung Quốc, Ấn Độ đang cân nhắc xây thủy điện công suất 10 GW ở bang miền đông Arunachal Pradesh, giáp Trung Quốc.

Dự án “siêu đập” được đề cập trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 của Trung Quốc và được công bố tại kỳ họp quốc hội thường niên tháng trước.

Nhiều chuyên gia cho rằng tính khả thi của dự án này không cao. Để đưa được công nhân và vật liệu xây dựng tới khu vực hẻo lánh như Tây Tạng sẽ rất tốn kém, chưa kể việc phải có các đường dây điện đủ dài để đưa điện về các địa điểm thiếu điện. Ngoài ra, yếu tố chính trị cũng tác động phần nào khi con sông là nguồn chảy về nhiều nhánh sông khác ở Ấn Độ.