Trung Quốc và toan tính thoát sự kìm kẹp của Mỹ – Nhật

Không ai nghi ngờ gì về việc Trung Quốc đang nỗ lực mở rộng ảnh hưởng của mình trong khu vực khi mà nền kinh tế thứ hai thế giới này đang bị đánh giá là chưa có được tầm ảnh hưởng chính trị và kinh tế tương xứng với vị thế kinh tế ở thời điểm hiện tại của mình.

Chiến lược mở rộng ảnh hưởng của Bắc Kinh gồm hai mũi tên chủ đạo là ảnh hưởng về chính trị và ảnh hưởng về kinh tế thì một mũi đang có dấu hiệu cho thấy nó bị vô hiệu hóa: đó là ảnh hưởng về chính trị. Vì thế Bắc Kinh đang đặt hết kỳ vọng vào việc mở rộng ảnh hưởng của mình thông qua lĩnh vực kinh tế tài chính, nhưng nó cũng đang được cho là sẽ không dễ dàng cho Trung Quốc, khi mà kẽ hở trong nền tài chính châu Á ở thời điểm hiện tại để Trung Quốc có thể chen chân vào không khác gì một khe cửa quá hẹp.

Thách thức lớn nhất cho các thế lực mới trỗi dậy trên thế giới để mở rộng ảnh hưởng của mình trong lịch sử vẫn luôn là vấn đề tìm cách phá vỡ thế cân bằng đã tồn tại trước đó. Với Trung Quốc hiện nay cũng vậy, thách thức lớn nhất đối với Bắc Kinh hiện nay về chính trị là tìm cách phá vỡ trật tự ở khu vực châu Á Thái Bình Dương vốn đang được bao phủ bởi một vành đai gồm nước Mỹ và các nước đồng minh trong khu vực.

Cũng tương tự như vậy là trong lĩnh vực kinh tế tài chính, khi mà những định chế tài chính có tầm ảnh hưởng bao phủ trên khắp châu Á hiện nay phần lớn lại đang nằm trong tay người Nhật với sự hậu thuẫn của Mỹ. Trung Quốc đã phải nếm trải thất bại cay đắng khi cố gắng tìm cách mở rộng ảnh hưởng chính trị của mình trong khu vực khi mà các ứng cử viên cho vị trí lãnh đạo tại các quốc gia láng giềng có xu hướng thân Trung Quốc đều đã thất bại trong các cuộc bầu cử, mà điển hình gần nhất là ở Sri Lanka. Myanmar sau nhiều năm chịu ảnh hưởng từ Trung Quốc cũng đang trong quá trình mở cửa và hội nhập vốn là một điều đi ngược lại với mong muốn của Bắc Kinh.

Vì thế gần như mọi hy vọng của Trung Quốc ở thời điểm hiện tại đều được dồn về mũi tên thứ hai là mở rộng ảnh hưởng về kinh tế tài chính trong khu vực. Ý định ấy được cụ thể hóa vào cuối tháng 10.2014 khi ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) do Trung Quốc hậu thuẫn và là cổ đông lớn nhất đã được thành lập với số thành viên ban đầu là 21 quốc gia. Đây được xem là nỗ lực của Bắc Kinh để thách thức trật tự quyền lực về tài chính ở khu vực châu Á vốn từ trước đến nay vẫn nằm trong tay Ngân hàng phát triển châu Á ADB với cổ đông lớn nhất là Nhật Bản.

Với vai trò là cổ đông lớn nhất ADB, Nhật Bản gần như nắm vai trò chủ đạo trong những vấn đề kinh tế tài chính trong các dự án tài trợ cho các nước châu Á, điều này giúp ảnh hưởng của kinh tế và các tập đoàn Nhật Bản ở các nước châu Á tăng lên thông qua các dự án đầu tư.

Bản thân Trung Quốc cũng từng tính đến chuyện thâu tóm quyền lực ở ADB nhưng không thành khi Bắc Kinh chỉ nắm được trên 5% cổ phần trong khi đó Nhật và Mỹ chiếm tới 26% cổ phần tại ADB. Sở dĩ Trung Quốc muốn thâu tóm quyền lực ở ADB là vì Ngân hàng phát triển châu Á đã trở thành một định chế tài chính quan trọng nhất trong toàn bộ khu vực châu Á, nó đóng vai trò tương tự như Ngân hàng thế giới WB đối với nền kinh tế toàn cầu. ADB kiểm soát và chi phối các dự án đầu tư quy mô và chi phí lớn nhất ở các quốc gia châu Á thông qua nguồn lực tài chính đến từ các quốc gia cổ đông lớn nhất, mà chủ yếu là Nhật Bản.

Nói cách khác, nếu một quốc gia nào muốn mở rộng ảnh hưởng kinh tế tài chính của mình ở khu vực châu Á, thì quốc gia đó phải nắm được ADB hoặc là đạt được ảnh hưởng tương tự như quốc gia đang nắm ADB là Nhật Bản.

Bắc Kinh đã chọn cách thứ hai, đó là lập nên một ngân hàng cạnh tranh với ADB, đó là Ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á AIIB. Bằng cách thành lập một tổ chức tài chính thứ hai có thể cung cấp tài chính cho các dự án đầu tư trong khu vực châu Á, Trung Quốc muốn tìm cách giành giật ảnh hưởng kinh tế tài chính ở châu Á bằng cách thách thức vị thế độc tôn của ADB trong lĩnh vực này vốn nằm trong tay người Nhật trong suốt hơn 50 năm qua.

Với việc nắm giữ vị trí chủ chốt trong việc quyết định cung cấp tài chính cho các dự án đầu tư tại các nước, Bắc Kinh muốn nhắm đến việc mở rộng ảnh hưởng kinh tế tài chính của mình trong chính các nước thành viên, đó cũng là bước đệm cho việc tạo thuận lợi cho các tập đoàn và doanh nghiệp Trung Quốc xâm nhập vào các nước này thông qua các dự án được AIIB tài trợ.

Tuy vậy, các chuyên gia đang cho rằng AIIB sẽ còn rất nhiều việc phải làm mới có thể nghĩ đến việc hạ bệ được uy tín và tầm ảnh hưởng tuyệt đối của ADB trong khu vực châu Á. Bởi vì AIIB non trẻ đang yếu thế hơn so với một ADB dày dạn về mọi mặt. Tính đến thời điểm hiện tại, lượng thành viên của AIIB mới chỉ ở con số 26 nước chủ yếu là ở khu vực châu Á trong khi hầu hết các nước lớn ở khu vực như Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và Indonesia lại vắng mặt.

Dù trong động thái gần nhất 4 nước EU là Anh, Pháp, Đức, Ý tỏ ý muốn gia nhập AIIB nhưng quy mô của Ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á vẫn còn kém rất xa so với ADB với 67 nước và vùng lãnh thổ là thành viên trong đó quy tự hầu như tất cả các quốc gia và nền kinh tế lớn nhất không chỉ ở khu vực châu Á mà còn của cả thế giới.

Với lượng thành viên đông đảo quy tụ tất cả các nền kinh tế lớn nhất thế giới cùng sự dày dạn về vận hành và cách mở rộng và duy trì ảnh hưởng trong hơn 50 năm qua của ADB, không có nhiều kẽ hở trong nền tài chính hiện tại ở châu Á, sẽ rất khó để AIIB có thể chen chân vào hệ thống đầu tư tài chính ở khu vực châu Á một cách hiệu quả.

Đó là chưa kể, khác với các dự án thuộc nguồn vốn tài trợ song phương như ODA, các dự án đầu tư được thông qua bởi các tổ chức tài chính quốc tế như AIIB sẽ được đem ra đấu thầu một cách tự do mà các doanh nghiệp của cổ đông lớn nhất cũng không nhận được sự ưu đãi. Đó là lý do chủ yếu các nước EU tham gia vào ADB và giờ đây là AIIB khi họ muốn dựa vào ưu thế công nghệ và quản lý để giành được các dự án đầu tư lớn. Đó sẽ là một bất lợi cho các doanh nghiệp Trung Quốc vốn không thể sánh với các tập đoàn EU hay Nhật Bản về trình độ công nghệ, và khó có thể cạnh tranh với các doanh nghiệp này trong các cuộc đấu thầu sòng phẳng.

Nhàn Đàm (theo Reuters)

Theo Một Thế giới