Trung Quốc tham vọng ‘thế chân’ Mỹ ở Afghanistan?

Trung Quốc nhìn thấy những cơ hội và cả thách thức sau khi Mỹ rút quân khỏi Afghanistan nhưng được cho là sẽ nhúng chân quá sâu xuống vũng lầy nhiều rủi ro này.

Thành viên nhóm ủng hộ lực lượng vũ trang Afghanistan chống Taliban . Ảnh REUTERS

Vừa qua, Trung Quốc đã sơ tán khẩn 210 công dân khỏi Afghanistan trong lúc Mỹ và NATO đồng loạt rút quân khỏi quốc gia này. Việc Mỹ rút quân đã để lại khoảng trống an ninh tại Afghanistan khiến Trung Quốc ngày càng lo ngại.

Mối đe dọa an ninh

Giới chức Trung Quốc chỉ trích việc Mỹ rút quân vội vã là hành động vô trách nhiệm, “trút bỏ mớ hỗn độn và cuộc chiến tranh lên người dân Afghanistan và các nước trong khu vực”, theo trang Live Mint .

Một mặt, Trung Quốc có được cơ hội để đả kích vai trò của Mỹ và xây dựng hình ảnh của mình. Tuy nhiên, Trung Quốc cũng chịu thiệt hại từ việc rút quân của Mỹ.

Các thành viên nhóm ủng hộ lực lượng an ninh Afghanistan chống Taliban . Ảnh AFP

Trung Quốc được cho là nước hưởng lợi lớn từ cuộc chiến 20 năm của Mỹ tại Afghanistan, trong đó sự hiện diện của Mỹ góp phần ngăn chặn một phần mối đe dọa cực đoan, khủng bố tại khu vực biên giới hơn 80 km với Afghanistan ở phía tây nam.

Cuộc nội chiến tiềm tàng giữa các phe tại Afghanistan sẽ trở thành môi trường thuận lợi để al-Qaeda và các nhóm cực đoan trỗi dậy, qua đó gây tác động an ninh đến cả khu vực.

Bà Lisa Curtis, Giám đốc chương trình an ninh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (Indo-Pacific) tại Trung tâm An ninh Mỹ Mới nói với tờ Nikkei Asia : “Với việc các lực lượng Mỹ và NATO rút hoàn toàn khỏi Afghanistan, Trung Quốc sẽ phải tìm các để bảo vệ lợi ích chống khủng bố của họ”.

Taliban tuyên bố đã kiểm soát phần lớn Afghanistan

Trong lúc Mỹ tập trung nguồn lực cho cuộc xung đột không hồi kết tại Trung Đông, Trung Quốc đã vươn mình trỗi dậy thành một thế lực thách thức ở những khu vực khác.

Một số chuyên gia nhận xét quyết định rút quân dứt khoát khỏi Afghanistan của Mỹ là nước cờ cao tay, khi vừa giúp tái tập trung nguồn lực cho việc cạnh tranh với Trung Quốc tại Indo-Pacific, vừa “nhường lại” bài toán Afghanistan và gây phân tán lực lượng của Bắc Kinh khỏi các khu vực Biển Đông và Hoa Đông.

Cơ hội nào cho Bắc Kinh?

Nguồn tài nguyên khoáng sản của Afghanistan là điều khó có thể bị Trung Quốc bỏ qua. Mặc dù là nước nghèo và dựa phần lớn vào nguồn viện trợ nước ngoài, Afghanistan có nguồn dự trữ tài nguyên dồi dào, từ dầu mỏ, khí tự nhiên cho đến đất hiếm, điều mà các “ông lớn” từ lâu đã nhòm ngó.

Những nguyên liệu này được cho là phù hợp với nhu cầu năng lượng và ngành công nghệ của Trung Quốc.

Bên cạnh đó, Afghanistan giữ vị trí chiến lược và có thể là điểm nối quan trọng trong kế hoạch kết nối giao thương Vành đai, Con đường (BRI) của Trung Quốc. Afghanistan sẽ là cửa ngõ để Trung Quốc vươn ra Ấn Độ Dương và xa hơn nữa là châu Phi thông qua Iran hoặc Pakistan.

Một cậu bé bán đồ ngũ cốc tại Kabul. Ảnh REUTERS

Nhà nghiên cứu chuyên về Trung Quốc Gordon Chang, tác giả cuốn sách The Coming Collapse of China (tạm dịch: Sự sụp đổ sắp tới của Trung Quốc ) cho rằng Trung Quốc đã đàm phán một thỏa thuận với chính quyền Afghanistan về việc đầu tư cơ sở hạ tầng thông qua sáng kiến BRI. Thỏa thuận này có thể sẽ giúp mở rộng dự án Hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan trị giá 62 tỉ USD.

Tuy nhiên, đi kèm với những cơ hội nói trên là thách thức không nhỏ, đặc biệt là tình hình an ninh. Những cáo buộc Trung Quốc vi phạm nhân quyền đối với người Hồi giáo thiểu số Duy Ngô Nhĩ tại Tân Cương đã khiến những dự án cơ sở hạ tầng của Trung Quốc tại Paksitan bị tấn công thời gian qua. Và đó cũng là rủi ro mà Trung Quốc sẽ phải phòng ngừa nếu như quyết định triển khai hợp tác tại Afghanistan.

Trung Quốc có đưa quân?

Theo tờ Financial Times , với những bài học nhãn tiền rút ra từ trường hợp của Mỹ trong hai thập niên qua và Liên Xô trước đó, giới lãnh đạo Trung Quốc chắc chắn không muốn bị sa lầy vào nơi gọi là “mồ chôn của những đế quốc”.

Giáo sư Trương Gia Đống tại Trung tâm Nghiên cứu Mỹ tại Đại học Phục Đán (Trung Quốc) cho rằng vấn đề Afghanistan không động chạm đến lợi ích cốt lõi của Trung Quốc và Bắc Kinh không cần tham gia một cuộc chiến tại đó.

Tổng thống Mỹ: Tương lai của Afghanistan là trách nhiệm của người dân Afghanistan

Trong bài viết trên tờ Hoàn Cầu thời báo , ông Trương cho rằng Trung Quốc chỉ có hai điều cần xử lý liên quan đến tình hình Afghanistan đó là làm thế nào để thể hiện hình ảnh của một cường quốc với trách nhiệm đóng góp cho hòa bình và ổn định của thế giới , và thứ hai là các vấn đề an ninh phi truyền thống như khủng bố, buôn ma túy. Về vấn đề này, ông Trương cho rằng sử dụng lực lượng an ninh truyền thống như quân đội để đối phó không phải là biện pháp hiệu quả nhất.

Đã có những ý kiến về việc đưa lính Trung Quốc sang Afghanistan làm nhiệm vụ gìn giữ hòa bình theo sự ủng hộ của Liên Hiệp Quốc để bảo về an toàn và lợi ích của Trung Quốc tại đây. Tuy nhiên, những sứ mệnh này được cho là thường kéo theo sự can thiệp sâu hơn mà giới lãnh đạo Trung Quốc sẽ cân nhắc.

Lựa chọn nhiều khả năng nhất của Trung Quốc được cho là sẽ hợp tác với các nước trong khu vực để kềm tỏa Taliban và tiêu diệt các nhóm cực đoan khi cần thiết. Những đối tác của Trung Quốc sẽ là các nước như Nga, Iran hay Pakistan khi đa số các nước này đều là thành viên của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), trừ Iran là quan sát viên.

Mỹ đưa khí tài khỏi Afghanistan . Ảnh REUTERS

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị mới đây cho rằng SCO có thể đóng vai trò tích cực hơn trong việc thúc đẩy hòa bình, hòa giải và tái xây dựng tại Afghanistan. Ông Vương sẽ công du 3 nước giáp Afghanistan gồm Turkmenistan , Tajikistan và Uzbekistan từ ngày 12-16.7. Bên cạnh đó, ông cũng sẽ dự hội nghị ngoại trưởng các nước SCO cùng nhóm liên lạc Afghanistan và dự kiến sẽ ra tuyên bố chung về vấn đề Afghanistan.