Trung Quốc siết nhập khẩu, làng chế biến sứa hoang tàn, nhiều cơ sở đi vào “ngõ cụt”

Sau khi phía Trung Quốc siết chặt thủ tục nhập khẩu sứa, nhiều thương lái đã ngừng mua hoặc mua sứa với số lượng hạn chế khiến nghề chế biến sứa ở Cô Tô (Quảng Ninh) đi vào ngõ cụt.

Do sản phẩm làm ra không tiêu thụ được, nhiều cơ sở thua lỗ, chủ nhân phải tính chuyển sang làm nghề khác…

Hoang tàn làng chế biến sứa

Chúng tôi đến khu 4, thị trấn Cô Tô – nơi tập trung nhiều nhất các cơ sở thu mua, chế biến sứa trên huyện đảo Cô Tô. Cả khu vực nhà xưởng ven biển ở các bãi số 1, 2, 3 thuộc khu 4, thị trấn Cô Tô, im lìm, tịnh không một bóng người. Khung gỗ, cọc tre và một số mái lợp bị hư hỏng, nằm chỏng chơ trên bãi cát. Các bể ngâm sứa trước kia, nay tận dụng làm kho chứa vỏ thùng nhựa. Các bể sứa khác nằm phơi nắng mưa, bị bỏ không từ nhiều tháng nay.

Ít ai ngờ rằng chính nơi đây, trước đó luôn nhộn nhịp với những đoàn tàu chở sứa; hoạt động chế biến sứa đông vui, tấp nập.

Hiện huyện Cô Tô còn tồn hơn 150.000 thùng sứa các loại. Ảnh: N.Q

Thống kê của huyện Cô Tô, cả huyện có 30 cơ sở chế biến sứa. Tuy nhiên, vụ sứa năm 2020 chỉ có 23 cơ sở hoạt động, trong đó 7 cơ sở tồn kho hơn 150.000 thùng sứa các loại (7kg/thùng), giá trị tương đương hơn 21 tỷ đồng. Giá bán sứa hiện dao động từ 150.000-200.000 đồng/thùng, nhưng vẫn không có người mua, tiêu thụ rất chậm (giảm một nửa so với giá xuất khẩu).

Cách đây 8 tháng, gia đình bà Nguyễn Thị Mười (khu 4, thị trấn Cô Tô) mạnh dạn thế chấp sổ đỏ vay 1,7 tỷ đồng từ ngân hàng để đầu tư thu mua 24 vạn con sứa biển dự trữ vào các bể, chế biến đóng thùng xuất bán.

Tưởng mua được mẻ sứa tươi, chế biến đóng thùng chào bán được giá cao, nhưng từ đầu năm 2020 đến nay, sứa liên tục rớt giá, thương lái Trung Quốc không mặn mà thu mua, khiến gia đình bà Mười như ngồi trên đống lửa. Bao nhiêu công sức, vốn đầu tư của gia đình vẫn đang chìm ngâm trong các bể sứa, chưa xuất hàng được.

Nhìn thùng sứa chất đầy trong xưởng, bà Mười buồn bã tâm sự: “Chục năm gắn bó với nghề làm sứa, nhưng chưa năm nào việc tiêu thụ lại gặp khó khăn như năm nay. Từ đầu năm đến giờ, gia đình tôi mới xuất bán được gần 4.000 thùng sứa, hiện còn tồn hơn 10.000 thùng các loại”.

Bà Mười cho biết thêm: “Thị trường xuất khẩu khó tiếp cận được các đối tác Trung Quốc, trong khi đó sức tiêu thụ nội địa rất thấp, thương lái mua giá rẻ từ 100.000 – 120.000 đồng/thùng. Nếu bán với giá trên, gia đình sẽ lỗ gần 1 tỷ đồng. Giờ gia đình chỉ dám thuê 1 công nhân trông coi xưởng sứa, sản xuất cầm chừng, còn lại 5 công nhân kỹ thuật và hơn 30 công nhân thời vụ trước đó đã cho nghỉ hẳn”.

Không chỉ gia đình bà Mười, nhiều xưởng chế biến sứa khác ở Cô Tô đều rơi vào tình trạng tương tự.

Anh Lê Bá Tùng – chủ cơ sở sản xuất, chế biến sứa ở khu 4, thị trấn Cô Tô, cho biết, hiện các chủ cơ sở và bà con làm sứa ở đây đang trông chờ vào việc xuất sứa sang Trung Quốc. Tuy nhiên, nhiều thương lái Trung Quốc thông tin lại, mặt hàng sứa xuất khẩu qua đường biên bị kiểm soát gắt gao, đòi hỏi nhiều thủ tục giấy tờ. Đây là nguyên nhân khiến sứa Cô Tô khó tiêu thụ, tồn kho tăng. Sứa thành phẩm nếu không biết cách bảo quản, để lâu ngày rất dễ bị hư hỏng. Trước đó các xưởng đã bán tháo để gỡ vốn, chấp nhận chịu lỗ tiền tỷ.

“Hiện gia đình tôi còn tồn hơn 8.000 thùng sứa, trị giá khoảng hơn 1,7 tỷ đồng. Bao nhiêu hy vọng vào mùa sứa này sẽ cứu vãn 2 mùa sứa trước, nhưng không ngờ lại thê thảm hơn. Đến giờ này, chúng tôi chẳng còn hy vọng nhiều, coi như công sức, tiền của mất trắng. Cứ đà này chắc vụ sứa tới, nhiều cơ sở sứa Cô Tô hết vốn phải “treo” bể, tính chuyển sang nghề khác làm ăn” – anh Tùng nói.

Đừng để “lộc trời” rơi…

Ông Mai Công Đàm (khu 1, xã Thanh Lân), chủ cơ sở chế biến sứa lớn nhất Cô Tô, cho biết: “Trước năm 2018, sứa là lộc trời, là hy vọng thoát nghèo, làm giàu của người dân Cô Tô. Nhưng 2 năm trở lại đây, tình hình tiêu thụ mặt hàng từng được ví là “vàng trắng” này dần giảm sút. Sứa thành phẩm sau khi chế biến không xuất khẩu được. Có những chuyến hàng chờ xuất, làm thủ tục rồi phải lưu kho bãi, bảo quản cả tháng trời, gây thiệt hại nặng”.

Trăn trở của chủ xưởng trên cũng chính là nỗi trăn trở của hơn 30 hộ sản xuất chế biến sứa tại Cô Tô. Theo thống kê, hiện lượng sứa thành phẩm lưu kho tới hơn 150.000 thùng. Các hộ kinh doanh gặp rất nhiều khó khăn trong việc trang trải chi phí phát sinh như điện, nước, thuê nhà xưởng, nhân công.

Ông Hà Mạnh Hùng – Trưởng phòng Tài nguyên – Môi trường và nông nhiệp huyện Cô Tô cho biết, do chính sách biên mậu nước bạn thay đổi, siết chặt lại quy định kiểm soát nhập khẩu, tăng cường thực hiện quy định truy xuất nguồn gốc, vệ sinh an toàn thực phẩm, bảo quản, đóng gói hàng hóa… khiến nghề chế biến sứa ở Cô Tô lâm cảnh lao đao.

Cũng theo ông Hà Mạnh Hùng, huyện Cô Tô đang tích cực vào cuộc giải quyết, tháo gỡ. Trước hết, huyện đang tích cực, chủ động làm việc với các tổ chức tín dụng xem xét hoãn, giãn các khoản vay, mở rộng thị trường tiêu thụ nội địa, tổ chức hội nghị kết nối giao thương giữa doanh nghiệp phân phối trong và ngoài tỉnh.

Đồng thời, hướng dẫn người dân các quy định của thị trường Trung Quốc đối với sản phẩm thủy sản nhập khẩu, hướng dẫn hoàn thiện các quy trình kỹ thuật, hồ sơ… để cấp giấy chứng nhận đảm bảo an toàn thực phẩm, nhãn mác xuất xứ, cũng như xuất khẩu vào nhiều nước khác, tránh phụ thuộc vào một thị trường.

Khuyến khích các mô hình liên kết chuỗi từ khai thác, chế biến và tiêu thụ sản phẩm thông qua các hiệp hội, doanh nghiệp trong và ngoài nước có đủ năng lực và điều kiện xuất khẩu để tiêu thụ sản phẩm…