Trung Quốc, Canada và Mỹ đẩy căng thẳng Huawei lên nấc thang mới

Dẫn độ, khởi kiện, gián điệp là ba từ khóa mới nhất tóm tắt diễn biến chính căng thẳng giữa Trung Quốc với Canada và Mỹ liên quan tới tập đoàn công nghệ Trung Quốc Huawei trong mấy ngày gần đây.

Trung Quốc trả đũa Canada

Theo tờ The Guardian, bất chấp việc Trung Quốc yêu cầu thả Giám đốc Tài chính Huawei là bà Mạnh Vãn Chu, Canada vẫn thông qua quy trình dẫn độ bà này về Mỹ. Bà Mạnh Vãn Chu bị Canada bắt giữ ở Vancouver tháng 12/2018 theo yêu cầu của Mỹ với cáo buộc vi phạm lệnh trừng phạt Iran và đang bị quản thúc tại gia. Bà là con gái của nhà sáng lập tập đoàn Huawei lừng danh Trung Quốc. Bà sẽ phải xuất hiện trước tòa án ở Vancouver để bắt đầu tiến trình dẫn độ.

Bà Mạnh Vãn Chu rời nhà ở Vancouver. Ảnh: Bloomberg

Động thái của Chính phủ Canada diễn ra khi Trung Quốc liên tục kêu gọi trả tự do cho bà Mạnh Vãn Chu, đồng thời phản đối quyết định của Canada về việc dẫn độ. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lục Khảng ngày 2/3 tuyên bố rằng Bắc Kinh lấy làm tiếc và cương quyết phản đối động thái của phía Canada. Ông nói: “Đây là một vụ việc bị chính trị hóa nghiêm trọng. Chúng tôi một lần nữa yêu cầu phía Mỹ ngay lập tức rút lệnh bắt giữ và yêu cầu dẫn độ với bà Mạnh Vãn Chu, đồng thời kêu gọi Canada ngay lập tức thả Mạnh Vãn Chu, đảm bảo bà trở về Trung Quốc an toàn và khỏe mạnh”.

Trước đó, các chuyên gia pháp lý đã dự đoán Chính phủ Canada sẽ đồng ý thực hiện quy trình dẫn độ bà Mạnh Vãn Chu vì nước này có quan hệ tư pháp chặt chẽ với Mỹ. Mặc dù vậy, có thể mất hàng năm để dẫn độ bà Mạnh Vãn Chu tới Mỹ do hệ thống tư pháp của Canada cho phép kháng cáo nhiều quyết định. Quyết định cuối cùng sẽ nằm trong tay Bộ trưởng Tư pháp. Canada cũng ở thế “giữa đường”: sẽ chọc giận Mỹ nếu từ chối dẫn độ hoặc chọc giận Trung Quốc nếu đồng ý cho dẫn độ bà Mạnh Vãn Chu.

Vài ngày sau diễn biến trên, Chính phủ Trung Quốc thông báo hai người Canada, gồm một cựu nhà ngoại giao và một doanh dân, bị cáo buộc làm gián điệp. Cáo buộc này tập trung vào nhà ngoại giao Michael Kovrig, còn doanh nhân Michael Spavor bị coi là nguồn tin quan trọng của ông Kovrig. Theo tờ New York Times, cáo buộc này có thể làm gia tăng rạn nứt chính trị giữa Trung Quốc và Canada.

Hai công dân Canada nói trên đều bị bắt giam ở Trung Quốc hồi tháng 12/2018, chưa đầy một tuần sau khi Chính phủ Canada thông báo vụ bắt giữ bà Mạnh Vãn Chu. Ông Kovrig bị cáo buộc đánh cắp và làm gián điệp để lấy bí mật nhà nước và thông tin tình báo nhạy cảm của Trung Quốc, do đó vi phạm nghiêm trọng luật pháp Trung Quốc.

Michael Spavor (trái) và Michael Kovrig bị giam ở Trung Quốc từ tháng 12/2018. Ảnh: AFP

Từ khi bị bắt, hai công dân Canada bị giam ở một nơi bí mật, không được luật sư và gia đình thăm nom. Các nhà ngoại giao Canada được thăm họ một tháng một lần.

Thủ tướng Canada Justin Trudeau cho biết ông rất lo ngại về diễn biến mới và khẳng định sẽ tiếp tục bảo vệ những công dân Canada này.

Ông Charles Burton, thành viên cấp cao Viện MacDonald-Laurier ở Ottawa và là cựu nhà ngoại giao Canada ở Trung Quốc, nhận định do Canada đã đồng ý cho bắt đầu quy trình pháp lý để dẫn độ bà Mạnh Vãn Chu sang Mỹ nên sẽ không còn cơ hội cho can thiệp chính trị. Ông nói: “Ngay cả Trung Quốc tiếp tục trả đũa, bà Mạnh Vãn Chu cũng sẽ không được thả”.

Về phần mình, bà Mạnh Vãn Chu đã nộp đơn kiện Chính phủ Canada với lý do họ bắt giữ bà trái phép, thẩm vấn bà trong ba tiếng mà không quan tâm tới quyền theo hiến pháp của bà, lục soát hành lý và thiết bị điện tử trước khi bà được thông báo chính thức về việc bắt giữ.

Luật sư của bà Mạnh Vãn Chu đã nộp đơn ngày 1/3 và công bố tài liệu cho báo chí ngày 3/3. Bà Mạnh Vãn Chu đòi bồi thường thiệt hại do vụ bắt giữ gây ra.

Huawei định kiện Chính phủ Mỹ

Trong khi đó, tình hình thêm căng thẳng khi Huawei có kế hoạch kiện Chính phủ Mỹ dựa trên cơ sở liên quan tới một dự luật quốc phòng. Theo đó, Huawei sẽ kiện Mỹ vì đã bổ sung một điều vào Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng Mỹ (NDAA) 2018. Phần bổ sung này được đưa vào để kiểm soát các hợp đồng của Chính phủ Mỹ với các công ty Trung Quốc và tăng cường vai trò của một ủy ban rà soát các hợp đồng đầu tư nước ngoài. Trung Quốc chỉ trích NDAA là nhằm vào mình.

Một cửa hàng Huawei ở Bắc Kinh. Ảnh: Reuters

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký luật này để hạn chế Huawei và tập đoàn ZTE tiếp cận các hợp đồng quân sự và hợp đồng với Chính phủ Mỹ. Đây là nỗ lực toàn diện của Mỹ nhằm chặn đường hai công ty trên tiếp cận không chỉ thị trường Mỹ mà còn các thị trường viễn thông lớn trên thế giới – nơi mà thế hệ mạng tiếp theo 5G đang được thiết kế và xây dựng.

Các nghị sĩ Mỹ đầu năm 2019 đã đưa ra các dự luật cấm bán con chip Mỹ hoặc thiết bị khác cho các công ty viễn thông Trung Quốc nếu các công ty này vi phạm biện pháp trừng phạt của Mỹ hoặc vi phạm luật kiểm soát xuất khẩu. Giới chức Mỹ từ lâu đã cáo buộc các nhà sản xuất viễn thông Trung Quốc sản xuất thiết bị cho phép chính phủ do thám người dùng ở nước ngoài. Cáo buộc này luôn bị Trung Quốc và công ty Trung Quốc bác bỏ.

Tổng thống Trump thậm chí còn cân nhắc tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia để cấm công ty Mỹ sử dụng thiết bị viễn thông do Huawi và ZTE sản xuất. Trong tháng 2, ông Trump cho biết ông có thể đưa hoặc không đưa vấn đề Huawei và ZTE vào đàm phán thương mại với Trung Quốc.

Theo các chuyên gia, những động thái mới nhất của các bên dự báo tình hình quan hệ giữa Canada và Trung Quốc, Trung Quốc và Mỹ sẽ tiếp tục căng thẳng trong thời gian tới. Các động thái đều có thể tác động tới tiến trình đàm phán thương mại đang diễn ra giữa Trung Quốc và Mỹ.

Chiến lược của Mỹ

Tổng thống Trump muốn cấm Huawei vào thị trường Mỹ. Ảnh: eleconomista

Tờ Financial Times bình luận chiến lược của Mỹ hiện nay không phải là cách tốt nhất để xử lý vấn đề Huawei. Nếu mục đích chiến lược của Mỹ chỉ là kiềm chế Huawei thì những động thái của Mỹ chống Huawei có thể được quốc tế ủng hộ. Ví dụ như Huawei vi phạm luật Mỹ về xuất khẩu, tập đoàn này đáng bị trừng phạt. Còn khi mà Huawei sẵn sàng đáp ứng các quy định, thì không có lý do gì cho Mỹ hành động chống lại Huawei. Trong thực tế, Huawei là một trong những công ty tốt nhất trong đáp ứng tiêu chuẩn phương Tây.

Mặc dù Mỹ lo ngại Huawei nhưng có nhiều cách thực tế hơn để xử lý vấn đề. Ví dụ như cách tiếp cận của Đức. Bộ trưởng Kinh tế Đức Peter Altmaier tuyên bố không cấm Huawei đấu thầu mạng 5G của Đức miễn là tập đoàn này đảm bảo tuân thủ quy định Đức. Giám đốc Cơ quan tình báo Anh Jeremy Fleming cũng cho rằng không nên lấy xuất xứ của một nhà cung cấp làm cơ sở để tự động cấm. Trong khi đó, Mỹ lại thúc giục châu Âu phớt lờ Huawei khi mục tiêu chính của Mỹ chỉ là muốn xóa sổ một trong những công ty toàn cầu thành công nhất của Trung Quốc.

Theo Financial Times, nỗ lực này sẽ thất bại và sẽ bị Trung Quốc đấu tranh tới cùng. Do đó, chiến lược với Huawei của Mỹ cần phải nhất quán với chiến lược chung của Mỹ với Trung Quốc.

Theo Thùy Dương/Báo Tin tức