Trung Quốc cấm xuất khẩu khoáng sản, Mỹ tìm đường vòng qua Thái Lan và Mexico

Theo dữ liệu hải quan và vận chuyển, lượng lớn bất thường antimon (kim loại được sử dụng trong pin, vi mạch và chất chống cháy ) đã đổ vào Mỹ từ Thái Lan và Mexico kể từ khi Trung Quốc cấm xuất khẩu mặt hàng này sang Mỹ vào năm 2024.

Các tinh thể gali trong phòng thí nghiệm. Ảnh: Getty Images

Theo hãng tin Reuters ngày 9/7, Trung Quốc chiếm ưu thế trong cung cấp antimon cũng như gali và gecmani. Đây là những khoáng chất được sử dụng trong viễn thông, chất bán dẫn và công nghệ quân sự. Trung Quốc đã cấm xuất khẩu các khoáng chất này sang Mỹ từ ngày 3/12/2024, sau khi Mỹ siết chặt kiểm soát đối với lĩnh vực vi mạch của Trung Quốc.

Xu hướng dịch chuyển dòng chảy thương mại này cho thấy cuộc cạnh tranh giành khoáng sản chiến lược đang gia tăng, đồng thời cho thấy Trung Quốc gặp khó khăn trong thực thi các biện pháp cấm xuất khẩu.

Dữ liệu thương mại ghi nhận Mỹ đang nhập các lô hàng này thông qua các nước thứ ba. Đây là một vấn đề mà giới chức Trung Quốc đã thừa nhận.

Ba chuyên gia trong ngành, trong đó có hai giám đốc điều hành của hai công ty Mỹ, đã xác nhận đánh giá này. Hai giám đốc này nói rằng họ đã nhập được các khoáng chất bị cấm từ Trung Quốc trong vài tháng qua.

Theo dữ liệu hải quan Mỹ, trong giai đoạn từ tháng 12/2024 đến tháng 4/2025, Mỹ đã nhập khẩu 3.834 tấn oxit antimon từ Thái Lan và Mexico, tức là nhiều hơn gần ba năm trước đó cộng lại.

Trong khi đó, theo dữ liệu hải quan Trung Quốc tính đến tháng 5, Thái Lan và Mexico đã vươn lên trở thành các thị trường xuất khẩu antimon hàng đầu của Trung Quốc trong năm nay. Cả hai nước này đều không lọt vào top 10 trong năm 2023 – năm cuối cùng trước khi Bắc Kinh áp đặt lệnh cấm.

Theo công ty tư vấn RFC Ambrian, Thái Lan và Mexico mỗi nước chỉ có một nhà máy luyện antimon; còn nhà máy tại Mexico mới mở cửa trở lại vào tháng 4. Cả hai nước này đều không khai thác antimon với quy mô đáng kể.

Lượng antimon, gali và gecmani mà Mỹ nhập khẩu trong năm nay đang trên đà đạt hoặc vượt mức trước lệnh cấm, dù giá đã tăng cao hơn.

Ông Ram Ben Tzion, đồng sáng lập kiêm Giám đốc điều hành nền tảng kiểm tra lô hàng Publican, nói rằng mặc dù có bằng chứng rõ ràng về hiện tượng tái xuất, nhưng dữ liệu thương mại không cho biết tên các công ty liên quan.

Ông nói: “Chúng tôi đang thấy một mô hình rõ ràng và mô hình này lặp đi lặp lại”. Ông cho biết các công ty Trung Quốc cực kỳ sáng tạo trong lách quy định.

Hồi tháng 5, theo Bộ Thương mại Trung Quốc, một số thực thể ở nước ngoài đã cấu kết với những người vi phạm trong nước để né tránh lệnh cấm xuất khẩu và ngăn chặn hành vi này là điều cần thiết vì lý do an ninh quốc gia.

Luật Mỹ không cấm người mua trong nước nhập antimon, gali hoặc gecmani có nguồn gốc từ Trung Quốc. Các công ty Trung Quốc vẫn có thể xuất các khoáng chất này sang nước thứ ba nếu có giấy phép.

Ông Levi Parker, Giám đốc điều hành kiêm người sáng lập công ty Gallant Metals, nói rằng ông nhập khoảng 200 kg gali mỗi tháng từ Trung Quốc, nhưng không tiết lộ các bên liên quan vì lý do an toàn.

Theo đó, trước hết, các đại lý mua hàng tại Trung Quốc thu gom hàng từ các nhà sản xuất. Sau đó, một công ty vận chuyển sẽ dán nhãn lại các kiện hàng, ghi là sắt, kẽm hoặc vật liệu mỹ thuật, rồi vận chuyển qua một quốc gia châu Á khác.

Theo ông Parker, các biện pháp lách luật không hiệu quả tuyệt đối và chi phí cao. Ông nói muốn nhập thường xuyên 500 kg nhưng lo ngại bị chú ý vì quy mô lớn. Các công ty logistics Trung Quốc cũng rất cẩn trọng vì sợ hậu quả.

Hoạt động thương mại sôi động

Thai Unipet Industries (công ty con của nhà sản xuất antimon Trung Quốc Youngsun Chemicals đặt tại Thái Lan) gần đây đã tăng cường xuất khẩu sang Mỹ.

Theo 36 vận đơn do các nền tảng thương mại ImportYeti và Export Genius ghi nhận, từ tháng 12/2024 đến tháng 5/2025, Unipet đã xuất khoảng 3.366 tấn antimon từ Thái Lan sang Mỹ, tức là gấp 27 lần lượng hàng mà công ty này xuất khẩu trong cùng kỳ năm trước.

Các hồ sơ này nêu rõ loại hàng, bên giao dịch, cảng xuất phát và cảng đến, nhưng không cho biết nguồn gốc nguyên liệu. Các tài liệu này không chứa bằng chứng cụ thể về việc tái xuất.

Bên mua hàng của Unipet tại Mỹ là công ty Youngsun & Essen ở Texas trước đây từng nhập phần lớn antimon trioxit từ Youngsun Chemicals trước khi Bắc Kinh ban hành lệnh cấm.

Trong bối cảnh đó, Trung Quốc đã phát động chiến dịch chống tái xuất và buôn lậu khoáng sản chiến lược từ tháng 5.

Theo ông James Hsiao (luật sư tại hãng luật White & Case ở Hong Kong), những ai vi phạm có thể bị phạt tiền hoặc bị cấm xuất khẩu trong tương lai. Trường hợp nghiêm trọng có thể bị coi là buôn lậu và phải chịu án tù trên 5 năm.

Ông cho biết luật Trung Quốc vẫn áp dụng đối với các công ty trong nước, ngay cả khi giao dịch xảy ra ở nước ngoài. Trong các trường hợp tái xuất, chính quyền Trung Quốc có thể truy cứu trách nhiệm các bên bán nếu không xác minh kỹ người dùng cuối.

Lệnh cấm xuất khẩu của Trung Quốc đã đẩy giá các nguyên tố chiến lược lên cao

Ba khoáng chất nói trên vốn đã bị kiểm soát giấy phép xuất khẩu trước khi Trung Quốc áp đặt lệnh cấm xuất sang Mỹ. Theo dữ liệu hải quan Trung Quốc, xuất khẩu antimon và gecmani của nước này hiện vẫn thấp hơn mức trước khi có lệnh cấm.

Theo ông Ben Tzion, Trung Quốc đang đối mặt với thách thức trong đảm bảo rằng các quy định kiểm soát xuất khẩu thực sự có hiệu lực. Ông nói: “Đặt ra chính sách là một chuyện, nhưng thực thi lại là chuyện khác”.