Trí tuệ nhân tạo: ‘phép màu’ cứu sống người mắc bệnh nan y

Khi các bác sĩ ‘bó tay’ trước cái chết cận kề, một công nghệ bất ngờ đã thắp sáng hy vọng cho hàng triệu người mắc bệnh hiếm – sức mạnh của trí tuệ nhân tạo .

Cách đây hơn một năm, tin “sét đánh” xảy đến với Joseph Coates, một người đàn ông 37 tuổi sống tại thành phố Renton, bang Washington (Mỹ). Các bác sĩ thông báo rằng anh chỉ còn một lựa chọn cuối cùng để quyết định: chết tại nhà hay tại bệnh viện.

Coates mắc POEMS – một hội chứng rối loạn máu hiếm gặp khiến tay chân anh tê liệt , tim phình to , thận suy yếu và cơ thể tích tụ hàng lít dịch trong bụng cần được dẫn lưu vài ngày một lần. Tình trạng của anh xấu đi đến mức không thể tiến hành ghép tế bào gốc – phương pháp điều trị duy nhất có thể mang lại hy vọng.

“Tôi đã bỏ cuộc”, Coates chia sẻ. “Tôi chỉ nghĩ rằng cái chết là điều không thể tránh khỏi”. Nhưng Tara Theobald, bạn gái của Coates, không chấp nhận từ bỏ. Cô gửi e-mail cầu cứu đến Tiến sĩ David Fajgenbaum , một bác sĩ ở thành phố Philadelphia, bang Pennsylvania (Mỹ), người họ từng gặp tại một hội nghị về bệnh hiếm gặp.

Chỉ sáng hôm sau, Tiến sĩ Fajgenbaum đã hồi đáp với một phác đồ điều trị bất ngờ: một sự kết hợp chưa từng thử nghiệm giữa hóa trị, liệu pháp miễn dịch và steroid. Điều đặc biệt hơn nữa là ý tưởng này không phải do bác sĩ tự nghĩ ra, mà được đề xuất bởi một mô hình trí tuệ nhân tạo (AI).

Chỉ trong vòng một tuần, Coates bắt đầu có dấu hiệu cải thiện. Bốn tháng sau, anh đủ sức khỏe để thực hiện ca ghép tế bào gốc. Hiện tại, Coates đã thuyên giảm bệnh tật và trở lại với cuộc sống bình thường, thậm chí còn tăng cơ bắp sau thời gian dài chiến đấu với bệnh tật.

“Tôi cảm thấy ổn”, Coates nói trong một lần đến thăm Tiến sĩ Fajgenbaum để cảm ơn sự giúp đỡ, dù sáng hôm đó anh vừa bị trẹo mắt cá chân khi tập luyện.

AI đang thắp sáng hy vọng cho hàng triệu người mắc bệnh hiếm. Hình minh họa: Dreamstine

Liệu pháp cũ, hy vọng mới

POEMS cũng như hàng nghìn bệnh hiếm khác, dù ảnh hưởng đến hàng triệu người tại Mỹ và trên toàn cầu, nhưng hơn 90% trong số đó thiếu đi giải pháp điều trị hiệu quả. Các công ty dược phẩm lớn thường không đầu tư vào những căn bệnh này vì lợi nhuận thấp, như chuyên gia Christine Colvis từ Trung tâm Quốc gia về Khoa học chuyển dịch tiên tiến Mỹ (NCATS) chỉ ra.

Tuy nhiên, AI đã mở ra hy vọng cho những người mắc bệnh hiếm thông qua phương pháp đặc biệt: tái sử dụng thuốc. Dù đây không phải ý tưởng mới, chẳng hạn như thuốc huyết áp Minoxidil từ lâu được dùng để điều trị cả chứng rụng tóc, hay thuốc trị rối loạn cương dương Viagra ban đầu là dược phẩm điều trị tim mạch, nhưng với máy học, quá trình này được đẩy nhanh đáng kể.

Các mô hình AI có thể sàng lọc hàng nghìn loại thuốc hiện có, phân tích tài liệu y khoa và tìm ra những tác dụng phụ tiềm năng có thể trở thành “tác dụng chính” cho các bệnh khác. “Nếu bạn sàng lọc đủ loại thuốc, cuối cùng bạn sẽ tìm thấy tác dụng phụ mà bạn đang tìm kiếm”, giáo sư Matt Might từ Đại học Alabama (Mỹ) giải thích.

ĐỌC NGAY: Lý do ngày càng nhiều người “chi đậm” mỗi tháng cho trí tuệ nhân tạo

Tiến sĩ Fajgenbaum, người đứng sau phác đồ cứu sống Coates, là một nhân vật quan trọng trong lĩnh vực này. Ông từng tự cứu mình khỏi Castleman – một chứng rối loạn miễn dịch hiếm gặp – bằng cách tái sử dụng sirolimus, một loại thuốc dành cho bệnh nhân ghép thận.

Từ kinh nghiệm cá nhân, Fajgenbaum thành lập Every Cure , một tổ chức phi lợi nhuận sử dụng AI để đối chiếu 4.000 loại thuốc với 18.500 bệnh, nhằm tìm ra những phương pháp điều trị tiềm năng. Every Cure đã nhận được hơn 100 triệu USD tài trợ từ Dự án Audacious của TED và Cơ quan Dự án nghiên cứu tiên tiến vì sức khỏe Mỹ, với mục tiêu tiến hành thử nghiệm lâm sàng cho các loại thuốc tái sử dụng.

Tiến sĩ David Fajgenbaum giới thiệu về việc ứng dụng AI trong điều trị bệnh hiếm tại một hội thảo ở Washington DC (Mỹ). Ảnh: Every Cure

Lợi nhuận hạn chế, giá trị vô hạn

Câu chuyện của Joseph Coates không phải là duy nhất. Tại bang Alabama, mô hình AI của Tiến sĩ Might đã đề xuất dùng cồn isopropyl hít qua mũi để trị chứng nôn mãn tính cho một bệnh nhân 19 tuổi, và nó có hiệu quả ngay lập tức. Các loại thuốc khác, từ amphetamine trị hội chứng tăng động giảm chú ý (ADHD) đến thuốc huyết áp guanfacine, cũng được tái sử dụng thành công cho các rối loạn hiếm gặp nhờ AI.

Dù vậy, việc tái sử dụng thuốc không mang lại lợi nhuận lớn. Nhiều loại thuốc đã hết hạn bằng sáng chế, trở thành thuốc gốc giá rẻ, khiến các công ty dược phẩm thiếu động lực nghiên cứu thêm.

Nhưng với những người như Coates, giá trị thực sự không nằm ở tiền bạc, mà ở những sinh mạng được cứu. “Đây là một ví dụ về AI mà chúng ta không cần phải sợ, mà có thể thực sự phấn khích”, Tiến sĩ Grant Mitchell, đồng sáng lập Every Cure, nhấn mạnh.

Từ bờ vực của cái chết đến một cuộc sống mới, hành trình của Joseph Coates là minh chứng cho tiềm năng của AI trong việc mang lại hy vọng cho hàng triệu người mắc bệnh hiếm gặp trên khắp thế giới . Có lẽ, như các nhà nghiên cứu đặt câu hỏi, còn bao nhiêu phương pháp chữa trị khác đang ẩn giấu, chờ được khám phá?