Tranh trắng đen: Nghệ thuật đa nghĩa từ sự đơn điệu của màu sắc

Nghệ thuật vẽ tranh trắng đen mang màu sắc biểu tượng, tính đặc trưng gắn liền văn hoá, tôn giáo và lịch sử, màu trắng tượng trưng cho sự ngây thơ, thuần khiến.

Nghe đến hai từ “trắng đen”, đôi khi chúng ta sẽ liên tưởng đến sự “đơn điệu”, thậm chí là “nhàm chán”. Nhưng các tác phẩm nghệ thuật trắng đen lại không hề nhàm chán như chúng ta vẫn nghĩ. Tuy nhiên, ánh sáng và bóng tối đóng một vai trò quan trọng trong nghệ thuật và thiết kế bởi có nhiều ý nghĩa biểu tượng khác nhau.

Nói về nguồn gốc ra đời của tranh trắng đen, từ thời Phục Hưng tại Ý, nhiều họa sĩ và nhà điêu khắc đã tranh cãi gay gắt. Thậm chí cả Michelangelo và Leonardo da Vinci – 2 trong những họa sĩ chân dung vĩ đại nhất cũng tham gia cuộc tranh luận này, khi những nhà điêu khắc phê bình các họa sĩ chỉ có khả năng vẽ trong không gian hai chiều (2D).

Các họa sĩ đã đáp trả bằng cách sử dụng các màu đơn sắc, trắng đen để thể hiện ánh sáng và bóng tối khiến cho bức tranh có chiều sâu, mà không cần sử dụng tới những màu sắc khác. Đó là kỹ năng vẽ gọi là đánh bóng – tạo hiệu ứng không gian 3D có góc khuất, góc nổi qua tông trắng đen bằng than chì đen.

Drapery Studies – 1477 của Domenico Ghirlandaio là một tác phẩm điển hình được vẽ bằng các màu trắng, đen, các sắc xám và là một trong những tác phẩm tiên phong mở đầu nghê thuật tranh trắng đen.

Màu sắc có tính biểu tượng riêng trong các nền văn hóa, tôn giáo và lịch sử. Màu trắng trong nhiều nền văn hóa là biểu tượng cho sự ngây thơ, thuần khiết, trung thành và hòa bình.

Ở các nước phương Tây, màu trắng là màu chủ đạo trong các buổi mừng sinh nở, lễ rửa tội, đám cưới là biểu tượng của niềm vui. Tuy nhiên trong nhiều nền văn hóa châu Phi và châu Á, màu trắng là màu truyền thống của cái chết và tang tóc. Với Thiên chúa giáo và Hồi giáo, màu trắng tượng trưng cho sự thuần khiết, thánh thiện và vĩnh cửu.

Trong khi đó, màu đen khơi gợi những liên tưởng khác nhau: cái chết, bí ẩn và mặt tối của bản chất con người nhưng cũng là quyền lực, sự cao quý và uy tín.

Vì vậy, trắng đen không hề đơn điệu và nhám chán mà mang chúng ta đến vũ trụ của những hình tượng, những câu chuyện mang ý nghĩa sâu xa. Giám đốc Phòng trưng bày Quốc gia tại London, Anh, Tiến sĩ Gabriele Finaldi, cho biết: “Tính tiếp diễn lịch sử và tính đa dạng của tranh đơn sắc từ thời Trung cổ cho đến ngày nay chứng tỏ sự quan trọng của nó trong nghệ thuật phương Tây.”.

Horse Skull With White Rose – 1931 của Georgia OKeeffe, một trong những bức tranh trắng đen nổi tiếng nhất thời hiện đại, gây tranh cãi về ý nghĩa của nó. Có người nhận định đây là ranh giới giữa sự sống và cái chết (sọ – cái chết, hoa hồng – sự sống), có người lại cho rằng đây là lời khẳng định về tính thẩm mỹ, ngay cả những vật thể ma quái nhất cũng rất đẹp.

Nhiều nhà văn, nhà lý thuyết và nghệ sĩ đã cố gắng xác định những khía cạnh liên quan giữa các màu sắc khác nhau đến ý thức, tiềm thức của con người. Nhưng thật đáng tiếc, màu sắc lại mang tính chủ quan.

Khoa học chứng minh tất cả sinh vật có tri giác có khả năng nhận biết các màu sắc khác nhau, cũng có khả năng liên kết những suy nghĩ và cảm xúc cá nhân với các màu sắc đó. Vì vậy, cảm nhận của chúng ta về một màu cụ thể phụ thuộc vào bối cảnh mà chúng ta đã gặp nó trước đây và chúng ta nhìn nhận nó theo những cách khác nhau một cách tinh tế.

Đây là một trong những lời giải thích tại sao những bức tranh chỉ độc 2 màu trắng đen lại gây ra nhiều tranh cãi như vậy. Và một bức tranh trắng đen sẽ chẳng bao giờ hoàn thiện cho đến khi người thưởng thức nhìn vào nó và thêm vào những cảm nhận cá nhân từ những trải nghiệm, định kiến mà họ đã lưu giữ trong ký ức.

Mang tính nghệ thuật cao, nhưng tranh trắng đen cũng rất gần gũi. Đây là dòng tranh phù hợp dùng vào việc trang trí không gian sống của người hiện đại, từ không gian của các căn hộ nhà phố hay không gian sang trọng của các khách sạn năm sao thì tranh trắng đen đều được ưa chuộng