Tranh giành ảnh hưởng tại Syria: Thổ Nhĩ Kỳ vượt mặt Iran

Sự sụp đổ đột ngột của chính quyền Tổng thống Bashar al- Assad tại Syria không chỉ khiến đồng minh chủ chốt của ông là Iran rơi vào thế bị động mà còn đưa Thổ Nhĩ Kỳ lên vị trí dẫn đầu trong một Trung Đông đang biến đổi sâu sắc.

Một thành viên của lực lượng đặc nhiệm Thổ Nhĩ Kỳ. Ảnh: iranintl

Tuy nhiên, việc duy trì một chính phủ thân thiện ở Syria, nơi Iran đã thất bại, sẽ là thách thức lớn đối với Ankara khi phải cân nhắc các lợi ích đối kháng từ các cường quốc khác trong khu vực.

Ông Henri J. Barkey, chuyên gia về Trung Đông tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ, nhận định: “Thổ Nhĩ Kỳ là người chiến thắng thực sự ở đây, nhưng thời gian sẽ trả lời. Nếu Tổng thống Erdogan đi quá đà, mọi chuyện có thể đổ vỡ vì Israel và Mỹ sẽ không để điều đó xảy ra”.

Thổ Nhĩ Kỳ nổi lên sau biến động tại Syria

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan, một nhà lãnh đạo Hồi giáo dòng Sunni, từ lâu đã ủng hộ các cuộc nổi dậy vũ trang chống lại chính quyền của ông Assad do Iran hậu thuẫn. Trong khi đó, Mỹ và Israel dường như chấp nhận sự hiện diện của ông Assad.

Các nhóm nổi dậy Hồi giáo Sunni cực đoan đã tận dụng sự suy yếu của Iran sau 14 tháng giao tranh dữ dội với Israel để giành quyền kiểm soát Damascus từ tay ông Assad. Những nỗ lực hỗ trợ ông Assad của Iran cùng các đồng minh vũ trang đã không thể ngăn cản sự sụp đổ của chính quyền này.

Ông Patrick Clawson, nhà nghiên cứu tại Viện Washington, nhận định: “Sẽ có những ngày khó khăn phía trước cho mối quan hệ giữa Syria và Thổ Nhĩ Kỳ. Thổ Nhĩ Kỳ không có đủ nguồn lực để chi trả cho những gì Syria cần. Iran trước đó cũng chỉ vừa đủ duy trì sự tồn tại và cuối cùng lực lượng của họ tan rã”.

Vai trò của Mỹ và phản ứng quốc tế

Phản ứng của Washington, với tư cách là nhà lãnh đạo trên thực tế của tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), nơi Thổ Nhĩ Kỳ thường xuyên có những động thái độc lập, sẽ rất quan trọng.

Tổng thống Mỹ đắc cử Donald Trump mới đây tuyên bố rằng Thổ Nhĩ Kỳ là “bên quyết định cuối cùng về tương lai của Syria”, nhưng cũng nhấn mạnh về sự vươn lên bất ngờ của Ankara. Ông Trump phát biểu: “Thổ Nhĩ Kỳ đã thực hiện một cuộc tiếp quản không thân thiện nhưng lại ít đổ máu. Thổ Nhĩ Kỳ sẽ giữ chìa khóa cho Syria”.

Về việc này, ông Barkey cho rằng Thổ Nhĩ Kỳ bất ngờ trước vị thế hiện tại, nhất là khi Tổng thống Erdogan kỳ vọng quan hệ Mỹ-Thổ sẽ được cải thiện sau chiến thắng của ông Trump, người từng ca ngợi ông.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan phát biểu trong cuộc họp báo ở thành phố Istanbul ngày 21/9/2024. Ảnh: AA/TTXVN

Iran bị đẩy vào thế khó

Lãnh tụ tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei đã cáo buộc Mỹ, Israel và một quốc gia khác, ám chỉ Thổ Nhĩ Kỳ, âm mưu lật đổ ông Assad. Tuy nhiên, lãnh tụ Khamenei tránh nêu đích danh Thổ Nhĩ Kỳ vì Tehran không đủ khả năng phản ứng mạnh mẽ.

Karman Matin, giáo sư Quan hệ Quốc tế tại Đại học Sussex, nhận định: “Bài phát biểu của ông Khamenei cho thấy sự tuyệt vọng. Những gì ông ấy muốn đạt được nhưng không thể đang ngày càng rõ ràng”.

Iran cũng đang đối mặt với mối đe dọa mới khi ông Trump trở lại nắm quyền, cùng với cảm giác bị Thổ Nhĩ Kỳ, láng giềng Hồi giáo, “phản bội.” Ahmad Khatami, giáo sĩ cấp cao Iran, cảnh báo rằng Erdogan sẽ “trả giá cho sự phản bội này”.

Sự sụp đổ của ông Assad và ảnh hưởng của Iran tại Syria là tin tốt với Israel, nhưng giáo sư Matin cho rằng điều này cũng đi kèm nỗi lo ngại về sự mở rộng của Thổ Nhĩ Kỳ thông qua các nhà lãnh đạo Sunni mới tại Syria.

“Israel có lẽ quan ngại nhiều hơn về tham vọng của Thổ Nhĩ Kỳ tại Syria”, ông Matin nhận xét.

Thổ Nhĩ Kỳ định hình vai trò mới tại Syria

Thổ Nhĩ Kỳ hiện đang nỗ lực củng cố vai trò chính tại Syria, thay thế Nga và Iran. Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Hakan Fidan kêu gọi các nước trong khu vực hợp tác cùng xây dựng trật tự mới, đặt lợi ích chung lên trên.

Trong khi đó, Giám đốc tình báo Thổ Nhĩ Kỳ Ibrahim Kalin được cho là đã có cuộc gặp gỡ với các lãnh đạo đối lập tại Damascus và cầu nguyện tại nhà thờ Hồi giáo Umayyad, một biểu tượng lịch sử tại thành phố này.

Vào thời đỉnh điểm của nội chiến Syria một thập kỷ trước, Tổng thống Erdogan từng chỉ trích gay gắt các cuộc tấn công của ông Assad vào dân thường và tuyên bố sẽ một ngày được cầu nguyện tại sân nhà thờ Umayyad.

Với những diễn biến hiện tại, giấc mơ của ông có thể sớm thành hiện thực.