Tranh chấp lãnh thổ tại Biển Đông và biển Hoa Đông: Thay ngựa giữa dòng

Ngày 17/12, Chính phủ Nhật Bản chính thức thông qua 2 dự thảo chiến lược bảo đảm an ninh quốc gia và dự thảo hướng dẫn chính sách quốc phòng mới.

Hai dự thảo này bảo đảm Tokyo sẽ phản ứng bình tĩnh và kiên quyết trước động thái mở rộng hải phận và không phận của Trung Quốc, đồng thời sẽ thành lập hệ thống giám sát, tình báo và cảnh báo sớm để bảo vệ hải phận và không phận của Nhật Bản.

Trước đó (11/12), tổ chuyên gia của Thủ tướng Shinzo Abe đã nhất trí thông qua các nguyên tắc cơ bản của 2 dự thảo này. Động thái kể trên diễn ra trong bối cảnh có tin nói rằng, Đại sứ Trung Quốc tại Philppines – bà Mã Khắc Thanh chuẩn bị về nước cho dù chưa hết nhiệm kỳ 3 năm (nhậm chức tháng 1/2012). Người thay thế bà Mã Khắc Thanh sẽ nhậm chức trước cuối tháng 1/2014.

Mỹ – Trung gia tăng căng thẳng

Căng thẳng ở Biển Đông tiếp tục gia tăng sau khi một tàu hải quân Trung Quốc tìm cách chặn tàu USS Cowpens của Mỹ ở vùng lãnh hải quốc tế hôm 5/12. Vụ việc suýt biến thành một cuộc đụng độ nguy hiểm trên biển giữa 2 cường quốc hàng đầu thế giới. Được biết, khi tàu USS Cowpens đang giám sát tàu sân bay Liêu Ninh ở vùng lãnh hải quốc tế thì tàu Trung Quốc ra lệnh cho tàu Mỹ không được đi tiếp bằng cách hú còi, sau đó chặn đường. Tàu Trung Quốc đã tiếp cận sát tàu USS Cowpens ở cự ly 500m. Đây là khoảng cách đủ gần để thủy thủ trên tàu USS Cowpens buộc phải hành động để tránh một cuộc đụng độ nguy hiểm.

Quan chức quân sự Mỹ cho biết, một tàu Trung Quốc đã tách khỏi nhóm tàu hộ tống tàu sân bay Liêu Ninh và “Trung Quốc biết họ đang làm gì”. Mỹ đã phản ứng và đang bức xúc sau vụ tàu Trung Quốc chặn tàu USS Cowpens trang bị tên lửa hành trình trên Biển Đông hôm 5/12. Bởi đây không phải lần đầu tiên tàu Trung Quốc tỏ thái độ hung hăng với tàu Mỹ. Tháng 3/2009, 5 tàu chiến Trung Quốc từng khiêu khích tàu USNS Impeccable tại khu vực hải phận quốc tế ở Biển Đông.

Tàu hộ vệ hạng nhẹ Type 056 Trung Quốc

Quan chức Bộ Quốc phòng và Hải quân Mỹ cho rằng, tàu USS Cowpens là tuần dương hạm lớp Ticonderoga (CG-63) đã bị một tàu đổ bộ kiểu ụ tàu (tàu dock) cỡ lớn, thường có lượng giãn nước rất lớn khiêu khích. Được biết, hộ tống tàu sân bay Liêu Ninh từ Thanh Đảo xuống Biển Đông có 2 tàu khu trục Type 051C làm nhiệm vụ phòng không hạm là 115 Thẩm Dương và 116 Thạch Gia Trang, cùng với 2 tàu hộ vệ lớp 054A là 538 Yên Đài và 550 Duy Phường. Trong nhóm tàu hộ tống tàu sân bay Liêu Ninh không có tàu đổ bộ nào đi theo, nên tàu khiêu khích tàu USS Cowpens đã được bổ sung khi xuống Tam Á.

Vụ việc diễn ra trong bối cảnh Mỹ cùng đồng minh đang bày tỏ mối quan ngại trước việc Trung Quốc đơn phương thiết lập Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) trên biển Hoa Đông và điều tàu sân bay Liêu Ninh tới Biển Đông.

Ngày 12/12, mạng Dodbuzz Mỹ cho biết, tại phiên điều trần của Tiểu ban lực lượng trên biển và viễn chinh thuộc Ủy ban Quân sự Hạ viện Mỹ, chuyên gia phân tích thuộc Viện Nghiên cứu Hudson Cropsey đã đề nghị quân đội Mỹ phải đưa ra kế hoạch chiến tranh cụ thể đối với Trung Quốc, nhất là sau khi Bắc Kinh tuyên bố thiết lập ADIZ. Chủ tịch Tiểu ban Randy Forbes cho rằng, việc hiện đại hóa hải quân Trung Quốc đang ảnh hưởng tới chiến lược của Mỹ ở Châu Á – Thái Bình Dương. Trong cuộc điện đàm ngày 12/12, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Phó tổng thống Mỹ Joe Biden đã tái khẳng định tăng cường hợp tác song phương nhằm giải quyết ADIZ mà Trung Quốc mới thiết lập trên biển Hoa Đông (từ 23/11).

Cảnh báo của giới chuyên môn

Chuyên gia quân sự Rick Fisher cho rằng, vụ va chạm trên Biển Đông hôm 5/12 giữa tàu USS Cowpens với tàu Trung Quốc cho thấy, sau 2 thập niên tăng cường sự hiện diện của hải quân, Bắc Kinh cảm thấy không thoải mái và không muốn chấp nhận sự hiện diện của Washington trong khu vực ảnh hưởng của mình. Tàu USS Cowpens vừa kết thúc hoạt động cứu trợ hậu siêu bão Haiyan tại Philippines. Được biết, Mỹ đã gửi khoảng 50 tàu và máy bay tới khu vực thiên tai. Manila cho rằng, thách thức trong việc huy động nỗ lực cứu trợ hậu siêu bão Haiyan cho thấy tính cấp bách của việc phải ký thỏa thuận dài hạn cho phép gia tăng sự hiện diện của binh lính Mỹ ở nước này. Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario cũng kêu gọi đạt một thỏa thuận chung về vấn đề này với Mỹ. Chỉ huy trưởng các lực lượng vũ trang Philippines Emmanuel Bautista cho biết, hoạt động ứng phó thiên tai của Mỹ giúp củng cố quân đội Philippines.

Giới quân sự cảnh báo, Trung Quốc đang muốn khai hỏa một cuộc chiến có thể khiến Mỹ, Nhật Bản và Philippines phải sợ. Theo ông Rick Fisher, để duy trì sự ổn định ở Biển Đông, Mỹ và Nhật Bản nên bảo vệ chặt chẽ quần đảo Senkaku/Điếu Ngư ở biển Hoa Đông, đồng thời củng cố lại sức mạnh cho Philippines ở Biển Đông.

Giáo sư danh dự về chính trị học Trung Quốc thuộc Đại học Harvard Roderick MacFarquhar cho rằng, Mỹ sẽ không rời châu Á và nhường khu vực này cho Trung Quốc. Bài “Tác chiến hợp nhất trên không – trên biển và Khu nhận biết phòng không: Nhằm vào phản ứng của phản ứng” trên tờ China in Brief của Quỹ Jamestown Mỹ được dư luận quan tâm bởi cho rằng, Washington đe dọa lợi ích của Bắc Kinh tại Châu Á – Thái Bình Dương. Ngày 10/12, trang mạng Bloomberg có bài viết nhan đề “Trung Quốc thực hiện chiến lược bàn cờ làm suy yếu việc tái cân bằng của Mỹ ở châu Á”.

Theo người phụ trách chương trình châu Á của Quỹ Hòa bình quốc tế Carnegie tại Washington Douglas Parr, Trung Quốc đang thực hiện chiến lược cờ vây cổ điển, không e ngại thực hiện một số bước đi để mở rộng vai trò ảnh hưởng, những hành động này vừa không trực tiếp gây ra xung đột bạo lực, vừa không dẫn đến phản ứng quá mức. Trung Quốc có thể làm như vậy ở Biển Đông trong tương lai, nhưng họ còn trì hoãn, bởi Bắc Kinh đang triển khai thêm radar và cơ sở đánh chặn.

Theo tờ Christian Science Monito của Mỹ, trong khi nhiều người tin rằng sức mạnh quân sự của Trung Quốc là số một châu Á, nhưng trên thực tế danh hiệu này thuộc về Nhật Bản, cho dù số lượng binh sĩ của Nhật Bản chỉ bằng 1/10 số lượng quân, còn số lượng máy bay chiến đấu chỉ bằng một nửa của Trung Quốc. Nhận định này được chuyên gia quân sự nổi tiếng của châu Á Wortzel đồng tình khi cho rằng, đừng đánh giá thấp thực lực quân sự Nhật Bản.

Theo tờ Sankei Shimbun, trong trường hợp xảy ra chiến tranh với Trung Quốc tại quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, Bộ Quốc phòng Nhật Bản sẽ cố gắng mở một cuộc tấn công phối hợp với quân đội Mỹ để đánh chìm tàu sân bay Liêu Ninh. Kịch bản được đặt ra là Nhật Bản sẽ sử dụng chiến đấu cơ F-15J với sự hỗ trợ của không quân Mỹ để loại khỏi vòng chiến đấu tất cả các máy bay tiên tiến của Trung Quốc. Tới khi đó việc đánh chìm tàu sân bay Liêu Ninh sẽ dễ như trở bàn tay. Trung Quốc được cho là sẽ chi 9 tỉ USD để đóng thêm 2 tàu sân bay. Ngày 13/12, tàu khu trục mang tên lửa có điều khiển Sanya (chuyên dụng trong phòng không và cảnh giới từ xa) đã chính thức gia nhập biên chế hải quân Trung Quốc để tấn công các tàu nổi và tàu ngầm của đối phương. Một số học giả Trung Quốc đã khuyên Bắc Kinh triển khai tàu sân bay Liêu Ninh ở Biển Đông để củng cố tuyên bố chủ quyền phi lý “đường lưỡi bò” tại vùng biển này.

Mối quan ngại của Nhật Bản và ASEAN

Ngày 14/12, Nhật Bản và ASEAN đã ra thông cáo chung cam kết tăng cường hợp tác nhằm đảm bảo sự tự do đi lại trên bầu trời. Thông cáo chung nêu rõ, các nhà lãnh đạo Nhật Bản và ASEAN đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giải quyết các tranh chấp lãnh hải bằng các biện pháp hòa bình. Các nhà lãnh đạo ASEAN cũng hoan nghênh chính sách của Thủ tướng Shinzo Abe khi đưa Nhật Bản trở thành một nhân tố đóng góp tích cực cho hòa bình, ổn định và sự phát triển trong khu vực.

Ngày 15/12, Tân Hoa xã dẫn lời người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hồng Lỗi phản đối (tối 14/12) phát biểu của Thủ tướng Shinzo Abe về ADIZ ở biển Hoa Đông mà Bắc Kinh mới thành lập – “mang tính vu khống Trung Quốc tại một hội nghị quốc tế và mưu toan sử dụng thái độ nước đôi để đánh lừa quốc tế”. Ông Hồng Lỗi cũng bác bỏ kêu gọi tự do lưu thông trên không mà lãnh đạo ASEAN – Nhật Bản vừa đạt được tại Tokyo hôm 14/12. Cũng trong ngày 15/12, tờ The Philippine Star dẫn lời giới chức Philippines cho biết, nhiều tàu giám sát và hộ tống Trung Quốc đang tăng cường tuần tra Biển Đông, bao gồm khu vực gần quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền Việt Nam.

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe (phải) có cuộc gặp mặt với Thủ tướng Malaysia Najib tại Hội nghị cấp cao Nhật Bản ASEAN

Trước đó (13/12), Thủ tướng Shinzo Abe đã đối thoại với Tổng thống Philippines Benigno Aquino và Tổng thống Indonesia Susilo Bambang Yudhoyono khi các quốc gia này quan ngại về việc giải quyết các tranh chấp một cách hòa bình, đảm bảo tự do hàng không, cũng như nguy cơ tranh chấp lãnh thổ trong khu vực bùng nổ thành xung đột. Theo tờ Wall Street Journal, trong cuộc hội đàm với Thủ tướng Malaysia Najib Razak, Thủ tướng Shinzo Abe đã bày tỏ quan ngại về ADIZ của Trung Quốc và cho rằng, Bắc Kinh sẽ có động thái tương tự tại Biển Đông. Thủ tướng Shinzo Abe coi 2013 là năm ASEAN và chọn Đông Nám Á là điểm dừng chân cho chuyến công du nước ngoài đầu tiên sau khi ông được bầu làm người đứng đầu Chính phủ Nhật Bản hồi tháng 12/2012.

Theo tờ South China Morning Post, Giáo sư Thẩm Đinh Lập, Phó trưởng khoa Nghiên cứu quốc tế thuộc Đại học Phúc Đán cho rằng, việc Philippines đưa tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc ra Tòa án Trọng tài quốc tế về Luật Biển chứng tỏ Bắc Kinh đã phạm sai lầm khi gia nhập Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS). Khả năng Trung Quốc rút khỏi UNCLOS từng được đề cập trong những cuộc thảo luận không chính thức giữa các chuyên gia ngoại giao và giới quan sát, nhưng đây là lần đầu tiên một học giả Trung Quốc công khai điều này. Theo ông Thẩm Đinh Lập, nếu rút khỏi UNCLOS, Trung Quốc sẽ không còn bị ràng buộc – Ai cũng có thể rút khỏi UNCLOS nếu nó không phù hợp với lợi ích của họ. Một khi rút khỏi UNCLOS, Philippines chẳng còn cơ sở pháp lý quốc tế nào để kiện Trung Quốc. Học giả Ian Storey thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore cảnh báo, Manila nên chuẩn bị cho tình huống Tòa án Trọng tài quốc tế về Luật Biển quyết định không ban hành phán quyết vì sợ gây hại đến UNCLOS.

Ngày 13/12, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hồng Lỗi cho biết, Bắc Kinh đang giám sát có hiệu quả tại ADIZ; đồng thời nhấn mạnh, Trung Quốc có đủ khả năng để giám sát tại khu vực này. Trước đó (12/12), Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Itsunori Onodera cho biết, hệ thống radar X-band tiên tiến của Mỹ sẽ được lắp đặt tại căn cứ Kyogamisaki của Lực lượng Phòng vệ trên không (ASDF) ở phía tây Nhật Bản vào năm tới, sau khi một hệ thống tương tự đã được lắp đặt tại căn cứ Shariki ở thành phố Tsugaru, tỉnh Aomori. Hãng Kyodo của Nhật Bản cho biết, Lực lượng phòng vệ (SDF) sẽ nhận 17 trực thăng vận tải Osprey trong vòng 5 năm tới, kể từ tháng 4/2014.

Ngoài ra, Nhật Bản còn mua 3 máy bay do thám không người lái và 52 phương tiện đổ bộ để tăng cường năng lực bảo vệ đảo xa. Đây là kế hoạch nằm trong chương trình quốc phòng trung hạn dự kiến được Nội các Nhật Bản thông qua ngày 17/12. Theo Kyodo News, dự thảo chiến lược bảo đảm an ninh quốc gia và dự thảo hướng dẫn chính sách quốc phòng mới của Nhật Bản đã phân tích “sự thiếu minh bạch trong việc tăng cường sức mạnh quân sự nhanh chóng của Trung Quốc” và “những âm mưu nhằm thay đổi hiện trạng khu vực bằng vũ lực”. Trung Quốc đã phản ứng mạnh với kế hoạch quốc phòng và an ninh của Nhật Bản. Ngày 14/12, tờ Thời báo Hoàn cầu cho rằng, các nước Đông Nam Á đang chạy đua xây dựng lực lượng tàu ngầm.

Tờ Chosun Ilbo cho biết, Trung Quốc không bằng lòng trước việc Hàn Quốc có ý định bán 12 máy bay chiến đấu FA-50 cho Philippines, bởi Manila và Bắc Kinh đang có tranh chấp chủ quyền biển đảo tại bãi cạn Scarborough/Hoàng Nham. Bắc Kinh từng bày tỏ ý kiến về việc này trước thềm cuộc gặp thượng đỉnh tại Seoul giữa Tổng thống Hàn Quốc Park Geun-hye và Tổng thống Philippines Benigno Aquino hôm 17/10. Ngày 12/12, Bộ Ngoại giao Hàn Quốc thông báo, Ủy ban Thống nhất và Ngoại giao (FAUC) thuộc Quốc hội bất ngờ tăng ngân sách năm 2014 (tăng 60%) dành cho hoạt động tuyên truyền chủ quyền đối với quần đảo Dokdo/Takeshima.

Theo Hồng Thất Công – Tuấn Quỳnh

Petrotimes