Tranh cãi phim “Mưa đỏ”: Giới hạn nào giữa hư cấu và tôn trọng lịch sử?

Trước những tranh luận về tính chính xác của nội dung phim “Mưa đỏ”, chuyên gia chỉ ra các nguyên tắc làm phim tôn trọng lịch sử nhưng không làm mất đi sức sáng tạo nghệ thuật.

Sau thành công phòng vé và nhận được nhiều lời khen ngợi, Mưa đỏ bất ngờ vướng tranh luận: Ranh giới nào giữa hư cấu điện ảnh và sự thật lịch sử? Câu hỏi này không chỉ đến từ giới phê bình, mà còn từ những nhân chứng của 81 ngày đêm ác liệt tại Thành cổ Quảng Trị năm 1972.

Trên mạng xã hội , một số ý kiến cho rằng, phim có chi tiết nhạy cảm, không xảy ra trong thực tế.

Một số cựu chiến binh có mặt hơn 10 ngày ở giai đoạn cuối chiến dịch 81 ngày đêm – nhận xét không có trận đánh nào diễn ra bên trong thành cổ như trên phim. Ngoài ra, cảnh người lính Việt Nam Cộng hòa tra tấn một chiến sĩ cũng bị nhiều người nhận xét là không đúng thực tế.

Ngược lại, cũng có nhiều người bênh vực vì Mưa đỏ chỉ lấy cảm hứng từ lịch sử, các nhân vật đều hư cấu để tăng sức hấp dẫn.

Trước đó, những tác phẩm như Đào, phở và piano hay Đất rừng phương Nam cũng từng gây tranh cãi với cách hư cấu và sử dụng bối cảnh lịch sử.

Vậy đâu là giới hạn hợp lý để phim chiến tranh vừa sáng tạo, vừa không sai lệch lịch sử?

Phim “Mưa đỏ” tạo nên hiện tượng vô tiền khoáng hậu trong lịch sử điện ảnh Việt khi đạt doanh thu vượt mốc 650 tỷ đồng.

Phim truyện được hư cấu trong giới hạn cho phép

GS.TS Vũ Minh Giang – Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam – thẳng thắn chỉ ra, các nhà làm phim cần nắm rõ đâu là giới hạn giữa hư cấu và sự thật trong phim về lịch sử chiến tranh.

“Lịch sử cấu thành từ 3 yếu tố: Thời gian, địa điểm và sự kiện. Những gì có thể gây hiểu sai bản chất sự kiện, làm biến dạng khung thời gian, địa điểm và ý nghĩa của lịch sử thì không được chấp nhận.

Điện ảnh có thể hư cấu chi tiết, nhưng không được phép thay đổi bản chất lịch sử”, ông Giang nêu.

Do vậy, theo ông Giang, nếu như không làm sai lệch bản chất của 3 yếu tố trên thì điện ảnh, với bản chất là một tác phẩm nghệ thuật, có quyền hư cấu.

Ông Giang phân tích: “Những chi tiết hư cấu có thể được chấp nhận nếu nhằm khắc họa rõ hơn tinh thần quả cảm, sự hy sinh, nhân văn của người lính”.

Lấy ví dụ trong phim Mưa đỏ , chuyên gia này cho rằng, cảnh chiến sĩ nuôi một con chim nhỏ để thể hiện nét hồn nhiên, yêu đời – dù không có trong thực tế – là được chấp nhận.

“Điện ảnh không thể sao chép nguyên xi từng sự kiện, từng nhân vật, mà cần sáng tạo để tôn vinh giá trị tinh thần, để khán giả cảm nhận được sự kiên định và hy sinh của chiến sĩ nơi chiến trường”, ông Giang nói.

Những sáng tạo nhỏ khác, như cảnh bộ đội đấu tay đôi, cảnh kẻ địch thiêu sống chiến sĩ hay chi tiết nhân văn như một người lính tha cho thuyền chở thương binh, theo ông Giang là đều có thể chấp nhận. Bởi chúng làm phong phú thêm trải nghiệm điện ảnh mà không làm biến dạng sự thật lịch sử.

Nhưng việc thay đổi mối quan hệ nhân – quả giữa những sự kiện lớn, hay “đánh tráo lịch sử” bằng cách gán ghép sai thời gian và nguyên nhân, thì không thể biện minh là hư cấu nghệ thuật.

Về điểm này, ông Giang chỉ ra một vài chi tiết trong phim khiến ông còn băn khoăn, bởi nó có thể khiến khán giả hiểu sai về lịch sử.

Đó là chi tiết về việc quân ta rút khỏi Quảng Trị là vì Hiệp định Paris đã được ký kết.

Ông Giang nêu, thực tế, quân ta rút khỏi Quảng Trị tháng 9/1972, trong khi Hiệp định Paris mãi đến ngày 27/1/1973 mới được ký, sau chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không” cuối tháng 12/1972.

Nếu gán cho việc ký Hiệp định Paris là nguyên nhân rút quân ở Thành cổ Quảng Trị, thì sẽ dẫn đến cách hiểu sai rằng chính cuộc chiến ở Quảng Trị đã mang lại kết quả hiệp định, trong khi thực chất, chính chiến thắng trên bầu trời Hà Nội mới buộc Mỹ phải quay lại bàn đàm phán.

Do vậy, khi làm phim về lịch sử chiến tranh cần có sự tìm hiểu kỹ lưỡng, chính xác.

Ở chiều ngược lại, GS Vũ Minh Giang cũng nhấn mạnh, sự khắt khe thái quá từ công chúng và giới nghiên cứu có thể khiến các nhà làm phim e ngại, không dám khai thác đề tài lịch sử. Chính vì thế, chúng ta cần tạo không gian sáng tạo, miễn là sáng tạo đó không phỉ báng, không xuyên tạc lịch sử.

Trao đổi với phóng viên Dân trí, chuyên gia, nhà phê bình phim Nguyễn Phong Việt nhận định, Mưa đỏ là bộ phim lấy cảm hứng từ một sự kiện lịch sử, được xây dựng thêm nhân vật và tình huống nhằm tăng kịch tính, tạo sức hút và chạm đến cảm xúc người xem.

Ông cho rằng nguyên nhân dẫn đến những ý kiến trái chiều có thể xuất phát từ khâu truyền thông: “Ngay ở phần mở đầu, nhà sản xuất đã ghi rõ phim có yếu tố hư cấu. Tuy nhiên, trong quá trình quảng bá, thông điệp lại thiên nhiều về việc đây là bộ phim kể lại câu chuyện lịch sử ở Thành cổ Quảng Trị. Sự chênh lệch giữa truyền thông và nội dung phim dễ khiến khán giả hiểu khác nhau”.

Cảnh trên bàn đàm phán Paris trong “Mưa đỏ”.

Theo ông, cần phân biệt rạch ròi: Phim lịch sử, phim dựa trên sự kiện lịch sử có hư cấu và phim lấy cảm hứng từ lịch sử là ba cách tiếp cận khác nhau.

” Dù vậy, những tranh luận xung quanh Mưa đỏ lại là tín hiệu tích cực. Nó cho thấy khán giả Việt rất quan tâm đến phim lịch sử. Bất chấp việc có thêm thắt tình tiết hay nhân vật hư cấu, bộ phim vẫn truyền tải nguồn cảm hứng mạnh mẽ, gợi mở để giới trẻ tìm hiểu về một giai đoạn bi hùng của dân tộc, đồng thời khơi dậy lòng yêu nước trong năm 2025 đặc biệt”, ông nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Phong Việt cũng chỉ ra rằng, ngay cả điện ảnh thế giới cũng luôn đối mặt câu hỏi nan giải: Làm phim truyện chiến tranh lịch sử thì nên đặt nặng tính chính xác hay tính hấp dẫn?

Chính vì thế, việc xuất hiện nhiều góc nhìn khác nhau, quan điểm trái chiều với một bộ phim như Mưa đỏ là điều khó tránh khỏi.

Một nhà biên kịch nổi tiếng (xin được giấu tên) cũng khẳng định rằng, Mưa đỏ là thể loại phim truyện nên đương nhiên có yếu tố hư cấu, được sáng tác và thể hiện bằng ngôn ngữ điện ảnh, không thể đòi hỏi nó chính xác như một thước phim tư liệu.

Tuy nhiên, chuyên gia này cũng lưu ý: “Sự hư cấu cũng phải nằm trong giới hạn cho phép. Có những chi tiết có thể sáng tạo, nhưng nếu một sự kiện lịch sử hoàn toàn không xảy ra như không có trận đánh nào bên trong Thành cổ Quảng Trị, mà phim lại đặt vào bối cảnh cụ thể như ở trong Thành cổ Quảng Trị, thì đó là sai hoàn toàn”.

Nhà biên kịch đánh giá Mưa đỏ đã “thành công rực rỡ” trong việc “khơi dậy tinh thần yêu nước, chạm được đến tâm lý người dân”, minh chứng là doanh thu phòng vé ấn tượng.

Dù vậy, ông cũng chỉ ra một số hạn chế: “Phim đôi chỗ bị lên gân, cường điệu, một số chi tiết dàn dựng thiếu thuyết phục. Tuy nhiên, ông cho rằng những hạn chế này không chỉ có ở Mưa đỏ mà là đặc điểm chung của dòng phim chiến tranh.

Ông kết luận: ” Mưa đỏ không phải là một bộ phim hoàn hảo, nhưng nếu đặt trong dòng phim truyền thống, nó đã làm rất tốt nhiệm vụ, đánh trúng tâm lý yêu nước và niềm tự hào dân tộc”.

NSƯT Bùi Trung Hải – đạo diễn phim Hà Nội 12 ngày đêm – cũng nhìn nhận rằng, không có bộ phim nào hoàn hảo, và Mưa đỏ nhận được những ý kiến trái chiều là điều dễ hiểu.

Ông nhấn mạnh: “Chúng ta cần nhận thức rõ Mưa đỏ là thể loại phim truyện điện ảnh với sự hư cấu dàn dựng. Các nhà làm phim, với tâm huyết của mình, thường cố gắng lựa chọn những gì có thể gây ấn tượng mạnh nhất, biểu cảm nhất để thể hiện ý tưởng của mình”.

Theo đạo diễn, trong Mưa đỏ là bùn, máu, nước mưa hoà quyện vào nhau, là cái chết, là sự tàn khốc, là những tổn thất cả thể chất và tinh thần cho cả hai bên…

“Tất nhiên, khi làm một bộ phim về đề tài lịch sử, chiến tranh, quá trình tìm hiểu, tham khảo ý kiến của những người trực tiếp tham gia cuộc chiến thường sẽ là một quá trình công phu và rất cần thiết.

Ví dụ, khi làm phim Hà Nội 12 ngày đêm , chúng tôi đã đọc một số lượng lớn hồi ký, tham khảo tài liệu, phim ảnh… của cả hai phía Việt Nam và Mỹ nói về sự kiện này. Như vậy, chúng tôi sẽ hình dung được một cách tương đối chính xác về sự kiện một cách toàn cục.

Các nhà làm phim Mưa đỏ chắc chắn cũng đã thực hiện công đoạn này”, ông Hải nói.

Đạo diễn Bùi Trung Hải cũng nhấn mạnh rằng, việc lựa chọn chi tiết, đường dây câu chuyện hay hình ảnh nào sẽ được đưa vào phim để đạt hiệu quả cao nhất là quyền của chính các nhà làm phim.

“Không thể đưa hết tất cả sự kiện, tất cả góc nhìn vào trong một tác phẩm, nên sự chọn lọc là điều bắt buộc”, ông nói.

Theo đạo diễn, cần đặt Mưa đỏ trong tổng thể chung của sự phát triển điện ảnh Việt Nam để thấy rõ những giá trị mà bộ phim mang lại.

“Chu Lai đã đưa vào kịch bản những quan điểm cốt lõi của mình, những gì ông trực tiếp chứng kiến và cảm nhận.

Do vậy, Mưa đỏ không chỉ là góc nhìn của một thế hệ trẻ làm phim hôm nay, mà còn là sự tiếp nối, kế thừa trải nghiệm từ một thế hệ đã đi qua chiến tranh. Chính sự kết hợp này tạo nên chiều sâu và sức nặng cho tác phẩm”, đạo diễn Bùi Trung Hải phân tích.

Một cảnh trong phim “Mưa đỏ”.

Cựu binh K3 Tam Đảo: “Đồng đội tôi nằm lại ở Thành cổ cũng đang mỉm cười”

Là một trong những nhân chứng sống của trận chiến 81 ngày đêm tại Quảng Trị, ông Nguyễn Văn Hợi – Trợ lý quân lực Tiểu đoàn K3 – Tam Đảo – chia sẻ với phóng viên Dân trí , ông đã không kìm được xúc động khi xem bộ phim Mưa đỏ .

Ông nói, bộ phim đã gợi lại ký ức 81 ngày đêm ác liệt tại Thành cổ Quảng Trị, nhất là cảnh các tân binh ngã xuống ngay khi vừa sang sông.

Ông nhớ rõ những tiếng kêu xé lòng của đồng đội còn quá trẻ chưa kịp biết đến tình yêu, và câu nói bất tử của Tiểu đoàn trưởng: “K3 Tam Đảo còn, Thành cổ Quảng Trị còn” cũng được đưa nguyên vẹn vào phim.

Dù khẳng định điện ảnh khó lột tả hết sự khốc liệt “không ngày, không đêm” nơi chiến trường, ông Hợi vẫn coi Mưa đỏ là lời tri ân sâu sắc với những người đã nằm xuống.

Ông Hợi cũng cho biết, trên thực tế, không có trận đánh nào bên trong Thành cổ Quảng Trị, điều này chỉ có trên phim.

Dẫu vậy, ông Hợi đánh giá cao bộ phim Mưa đỏ. Với ông và các cựu chiến binh, sự thành công của Mưa đỏ là một lời tri ân sâu sắc gửi đến những người đã nằm xuống.

“Đồng đội tôi nằm ở Thành cổ có lẽ cũng đang mỉm cười mãn nguyện. Không ngờ sau 50 năm, lại có thể được xem một bộ phim hoành tráng về cuộc chiến ấy. Chúng tôi là những người trong cuộc, mà cũng đã rưng rưng không thể cầm nổi nước mắt”, ông Hợi nghẹn ngào, gửi lời cảm ơn tới đạo diễn Đặng Thái Huyền và ê-kíp đã “thổi hồn” cho tác phẩm.

Ông Hợi (thứ 2, từ trái sang) đi xem phim “Mưa đỏ” cùng với diễn viên Nguyễn Phương Nam (vai Tạ) (Ảnh: Nhân vật cung cấp).

Nhà văn Nguyễn Văn Thọ, khán giả xem phim Mưa đỏ bày tỏ sự xúc động: “Phim kéo dài đúng 2 tiếng, 2 tiếng khán giả chật cứng phòng chiếu phải nghẹt thở vì nhiều trường đoạn chiến tranh 81 ngày đêm trên Thành cổ Quảng Trị đã được các nhà làm phim tái hiện lại một cách rất công phu.

Đã lâu rồi, tôi mới được thưởng thức một bộ phim nội địa về chiến tranh hoành tráng, kỳ phu như vậy. Tôi là cựu binh tham gia chiến cuộc 11 năm, đánh 2 chiến dịch phía Bắc, 4 chiến dịch phía Nam. Tôi cũng từng là lính 12,7 li giáp trận đánh cận chiến bên Lào, vậy mà bản thân vẫn không nén được xúc động khi cuộc chiến được điện ảnh tái hiện lại rất chân thực, không né tránh đau thương và mất mát”.