Tính năng radar dẫn đến đấu khẩu Trung – Nhật

Radar tiêm kích hiện đại có thể theo dõi đối phương mà không cần khóa mục tiêu, dẫn đến tranh cãi trong vụ J-15 Trung Quốc chạm mặt F-15 Nhật.

Bộ Quốc phòng Nhật Bản cho biết tiêm kích hạm J-15 xuất phát từ tàu Liêu Ninh của Trung Quốc đã hai lần bật radar hỏa lực , khóa mục tiêu vào chiến đấu cơ F-15 Nhật Bản ở phía đông nam đảo Okinawa vào ngày 6/12. Nhóm tác chiến Liêu Ninh khi đó đang di chuyển ở phía nam nhóm đảo Okinawa của Nhật Bản.

Đài NHK dẫn lời các nguồn tin cho biết khoảng cách giữa những chiếc J-15 Trung Quốc và F-15 Nhật Bản trong hai vụ khóa radar lần lượt là 52 km và 148 km. Tuy nhiên, giới chức Nhật Bản đến nay chưa công bố bằng chứng, như dữ liệu từ hệ thống cảnh báo chiếu xạ trên tiêm kích F-15.

Hải quân Trung Quốc khẳng định tuyên bố của Nhật Bản “không đúng với tình hình thực tế” và yêu cầu nước này “lập tức ngừng vu khống, bôi nhọ”. Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã phản bác cáo buộc từ Nhật Bản, cho biết tiêm kích nước này chỉ bật radar cảnh giới khi bay huấn luyện.

Tiêm kích hạm J-15 cất cánh trong buổi huấn luyện ở Yên Đài ngày 12/6. Ảnh: PLA

Radar hỏa lực trên tiêm kích có thể vận hành ở nhiều chế độ, tùy thuộc yêu cầu nhiệm vụ. Khi huấn luyện hoặc tuần tra ngoài chiến đấu, chúng thường vận hành ở chế độ cảnh giới, trong đó radar sẽ liên tục rà quét khu vực rộng lớn ở phía trước và một phần xung quanh máy bay.

Chế độ này cho phép máy bay phát hiện và theo dõi lượng lớn vật thể cùng lúc, duy trì khả năng nắm bắt tình huống xung quanh. Bù lại, tần số cập nhật dữ liệu thấp và năng lượng chiếu xạ bị dàn trải khiến nó không đủ độ chính xác để dẫn bắn cho vũ khí dẫn đường như tên lửa đối không.

Khi chuyển sang chế độ khóa mục tiêu, radar sẽ ngừng rà quét và tập trung toàn bộ năng lượng chiếu xạ vào một mục tiêu duy nhất, liên tục đo đạc các tham số như tầm, hướng chuyển động và tốc độ. Điều này cho phép radar định vị chính xác mục tiêu, cung cấp tham số dẫn đường cho vũ khí và bảo đảm nguồn chiếu xạ cho tên lửa mang đầu dò radar bán chủ động.

Sử dụng radar hỏa lực để khóa mục tiêu thường chỉ diễn ra khi một bên sẵn sàng khai hỏa trong chiến đấu, đồng thời bị coi là hành động khiêu khích nghiêm trọng trong thời bình. “Đây là tín hiệu rõ ràng về hành động thù địch, do nó là bước cuối cùng trước khi phi công phóng tên lửa vào máy bay đối phương”, biên tập viên David Cenciotti của chuyên trang quân sự Aviationist nhận xét.

Máy bay và tàu chiến hiện đại đều được trang bị hệ thống cảnh báo chiếu xạ (RWR), cho phép chúng xác định có đang bị radar đối phương rà quét hay không. Các hệ thống này còn có thể phân biệt giữa chế độ khóa mục tiêu đơn thuần hoặc radar đối phương đang dẫn bắn cho tên lửa lao đến, dựa vào những thông số như cường độ chùm sóng, phương thức điều chế tần số…

RWR trước đây có thể phân biệt rõ giữa các chế độ vận hành radar, do những hệ thống radar hỏa lực đời cũ chỉ có thể rà quét hoặc khóa mục tiêu vào một thời điểm, không thể làm cả hai nhiệm vụ cùng lúc.

Âm thanh cảnh báo trên hệ thống RWR của tiêm kích F-15. Video : Youtube/goldmastersims

Tuy nhiên, radar trên tiêm kích thế hệ 4,5 và 5 được bổ sung chế độ bám bắt mục tiêu trong khi rà quét không phận (TWS), giúp máy bay vừa duy trì khả năng nhận thức tình huống mà vẫn có thể khóa mục tiêu và dẫn bắn cho tên lửa. Chúng cũng xóa nhòa ranh giới giữa chế độ rà quét và khóa mục tiêu, khiến nguy cơ hiểu nhầm và leo thang căng thẳng tăng lên đáng kể.

Tiêm kích giờ đây có thể khóa mục tiêu, khai hỏa và dẫn đường cho tên lửa mà không đánh động đối phương, do RWR trên mục tiêu vẫn cho rằng nó chỉ đang bị rà quét. Các hệ thống cảnh báo tiên tiến có thể phát hiện thay đổi nhỏ, như radar đối phương tăng công suất chiếu xạ hoặc cách điều tần, song đưa ra báo động chậm hơn nhiều.

“Trong một số tình huống ngặt nghèo, cảnh báo duy nhất về hành động thù địch là tín hiệu phát ra khi đầu dò radar chủ động của tên lửa kích hoạt. Phi công lúc này chỉ còn vài giây để phản ứng”, Cenciotti nói.

Những chiếc J-15 nguyên bản của Trung Quốc được trang bị radar Type-1493 với tính năng TWS, trong khi dòng J-15D và J-15T mới hơn dường như được lắp radar mảng pha quét điện tử chủ động (AESA) với nhiều công nghệ tiên tiến.

Quy ước về giao chiến trên thế giới vẫn phân biệt rõ ràng giữa ý định và hành động thù địch. Ý định thù địch là hành động chuẩn bị dùng vũ lực chống lại mục tiêu khác, còn hành động thù địch là tình huống đã khai hỏa hoặc sắp sử dụng vũ khí không thể nhầm lẫn.

“Dùng radar khóa mục tiêu hay âm thầm kích hoạt hệ thống điều khiển hỏa lực được phân loại là ý định thù địch”, Cenciotti cho biết.

Vị trí eo biển Miyako và khu vực xung quanh. Đồ họa: Reuters, Straits Times

Bối cảnh xảy ra hành động khóa mục tiêu ngày càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết khi đưa ra kết luận về sự việc, thay vì chỉ dựa vào dữ liệu của RWR như trước đây. Phi công phải đánh giá khoảng cách, tốc độ tiếp cận, vị trí mũi máy bay đối phương cùng vũ khí nếu treo bên ngoài thân, cũng như khoảng cách tới không phận và cách di chuyển.

“Những tình huống này làm tăng nguy cơ diễn ra hành động phòng thủ – phản công, làm leo thang hơn nữa căng thẳng, nhanh chóng đưa một vụ chạm mặt trở thành sự cố nghiêm trọng. Dùng radar khóa mục tiêu vào khí tài nước ngoài không phải thông lệ quốc tế, mà là hành động gây áp lực. Các nước thường xuyên phản đối nếu điều này xảy ra với lực lượng của họ”, Cenciotti cảnh báo.