Thủy điện Việt Nam đi “ngược chiều” thế giới – Kỳ 5: Cần chấm dứt cảnh ai cũng làm thủy điện

Đó là ý kiến của PGS-TS Phạm Hồng Giang (ảnh) , Chủ tịch Hội Đập lớn và phát triển nguồn nước Việt Nam, khi trả lời phỏng vấn Báo Thanh Niên.

Nhiều hạng mục như âu tàu, cửa xả đáy… thủy điện thế giới làm nhưng VN không làm, có phải do chúng ta chưa có quy chuẩn cụ thể cho việc xây dựng thủy điện không, thưa ông?

Quản lý xây dựng từ thiết kế đến thi công đều buông lỏng. Các công trình lớn của nhà nước được tập trung làm khá tốt, có các chuyên gia nước ngoài, nhưng nhiều đập nhỏ làm ào ào, xét duyệt gần như không có

Chính phủ đã có Nghị định 72 quy định về an toàn đập, nhưng để cụ thể hóa hơn các quy định này lại chưa có được các văn bản pháp lý tiếp theo.

Thực tế chúng ta đang thiếu những thể chế nghiêm ngặt khi phê duyệt, quy hoạch, quản lý và giám sát với các dự án thủy điện.

Trách nhiệm giữa các bộ có liên quan từ Công thương, Tài nguyên – Môi trường, Xây dựng… vẫn chưa rõ ràng. Chưa kể, việc quản lý được phân cấp về địa phương nhưng nhân lực tại địa phương lại thiếu am hiểu chuyên môn, cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng dễ dãi trong phê duyệt dự án thủy điện.

Chỉ nói đơn giản như quy trình vận hành liên hồ chứa, các công trình lớn đa số đã được phê duyệt quy trình vận hành, nhưng với các bậc thang thủy điện vừa và nhỏ dày đặc ở miền Trung, Tây nguyên, quy trình vận hành liên hồ lại đang rất thiếu hoặc sơ sài.

Theo ông, sai lầm lớn nhất trong phát triển thủy điện ở VN hiện nay là gì?

Phát triển thủy điện VN có nhiều thiếu sót trong tất cả các khâu, từ quy hoạch tới quản lý xây dựng. Khi quy hoạch không xem xét phê duyệt kỹ càng, không đặt dự án trong tổng thể phát triển nguồn nước trong lưu vực. Quản lý xây dựng từ thiết kế đến thi công đều buông lỏng.

Các công trình lớn của nhà nước được tập trung làm khá tốt, có các chuyên gia nước ngoài, nhưng nhiều đập nhỏ làm ào ào, xét duyệt gần như không có. Ở các nước, chủ nhiệm công trình không phải ai cũng làm được, mà phải có chứng chỉ, có thời gian tập sự, kinh nghiệm thực tế. Nhưng VN ai cũng làm thủy điện được.

Chúng ta còn buông lỏng quản lý vận hành nhà máy, coi nhẹ, thậm chí bỏ qua tác động của việc thay đổi dòng chảy đến môi trường và dân sinh ở hạ du.

Thanh tra dự án thủy điện miền Trung – Tây nguyên

Ngày 6.12, nguồn tin từ Bộ TN-MT cho biết Bộ vừa thành lập đoàn thanh tra các dự án thủy điện tại Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Đắk Nông, Lâm Đồng. Tại mỗi tỉnh đoàn sẽ thanh tra 2-3 dự án thủy điện trong việc chấp hành pháp luật về đất đai, môi trường, tài nguyên nước và khí tượng thủy văn. Thời gian thanh tra kéo dài trong 20 ngày làm việc.

Cùng ngày, thiếu tướng Nguyễn Quy Nhơn, Phó tư lệnh Quân khu, Trưởng ban PCBL và TKCN Quân khu 5, cùng đoàn công tác của Bộ Tư lệnh Quân khu 5 đã có buổi làm việc với tỉnh Quảng Nam về “Kế hoạch sử dụng lực lượng vũ trang phối hợp với các ban, ngành tổ chức sơ tán nhân dân vùng hạ du thủy điện Sông Tranh 2 khi có tình huống vỡ đập xảy ra”.

Gia Bình – Hồ Trọng – Trùng Dương

Sau những sự cố thủy điện liên tiếp thời gian qua, theo ông, cần chấn chỉnh như thế nào đối với quy hoạch và phát triển thủy điện, đặc biệt thủy điện nhỏ và vừa hiện nay?

Phải chấn chỉnh từ chính sách, thể chế đến lựa chọn nhân lực – các chủ đầu tư được tham gia thủy điện. Cần quy định rõ hơn bộ tiêu chuẩn, tiêu chí an toàn đập như bắt buộc phải có các yếu tố kỹ thuật nào…

Mặt khác, quản lý đập và an toàn đập là lĩnh vực chuyên môn đặc thù, người chịu trách nhiệm phải được đào tạo nghiêm túc, có kinh nghiệm thực tế. Không thể ai cũng tham gia làm thủy điện, mà phải am hiểu và có kinh nghiệm.

Các sự cố diễn ra tới thời điểm này chủ yếu xảy ra với các thủy điện do tư nhân làm, cho thấy hậu quả từ sự thiếu kinh nghiệm trong quản lý và vận hành, cũng như cẩu thả và thiếu trách nhiệm với công trình và người dân địa phương. Như chủ đầu tư thủy điện Đắk Mek 3 vừa qua phát biểu rất phi kỹ thuật, làm sao xe ben có thể đâm vỡ đập thủy điện, nếu như không phải anh thi công ẩu, sai quy trình.

Việc phát triển thủy điện vẫn rất cần thiết, vì đây là nguồn năng lượng sạch và tái tạo trong bối cảnh các nguồn năng lượng khác đang cạn dần. Đa dạng hóa các nguồn đầu tư thủy điện cũng là hợp lý, nhưng phải tăng cường quản lý, kiểm soát chặt chẽ.

Theo tôi, phải sớm chấm dứt tình trạng ai cũng được làm thủy điện. Cùng với việc rà soát quy hoạch, loại bỏ các dự án thủy điện chậm tiến độ quá lâu, thiếu hiệu quả, Bộ Công thương cần sớm xây dựng tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư thủy điện đủ năng lực, đủ kinh nghiệm và tài chính.

Mặt khác, không nhất thiết phải xây dựng ồ ạt tới cả gần 1.000 đập thủy điện, trong khi nhiều đập chỉ có công suất vài MW. Thay vào đó, cần học hỏi kinh nghiệm các nước đang lập phương án nâng cao công suất thủy điện bằng cách tôn cao các đập hiện có và nâng cao hiệu suất thủy điện bằng công nghệ hiện đại hơn.

Dừng cấp phép thủy điện

Trước mắt không nên làm trầm trọng thêm vấn đề, bằng cách không cấp phép thêm cho các dự án thủy điện. Kế đến, cần phải thực hiện rà soát, nghiêm túc đánh giá lại một cách tổng thể hệ thống thủy điện từ bắc đến nam xem làm thủy điện chúng ta được gì và mất gì để từ đó có giải pháp phù hợp, dự án nào nên duy trì hay hủy bỏ. Mặt khác, cần có dự báo chính xác về nhu cầu điện để xây dựng giải pháp phù hợp. Để đáp ứng nhu cầu năng lượng cần phải tìm kiếm những nguồn năng lượng khác thay thế, không nhất thiết chỉ dựa vào thủy điện.

TS Lê Anh Tuấn, Trường ĐH Cần Thơ

Tuân thủ 7 nguyên tắc bền vững

Năm 2000, Ủy ban Thế giới về đập đã đưa ra khuyến cáo 7 nguyên tắc Chiến lược để phát triển đập. Đây cũng là những nguyên tắc để đảm bảo cho việc phát triển thủy điện bền vững nhưng hiện VN chúng ta chưa tuân theo 7 nguyên tắc này. Phát triển thủy điện bền vững phải xét một cách toàn diện về xã hội, môi trường, kinh tế trong tất cả các giai đoạn từ khi quy hoạch cho đến giai đoạn khả thi, thiết kế, xây dựng và vận hành. Như vậy, xây dựng một công trình thủy điện vẫn có thể thực hiện nhưng phải tuân theo những nguyên tắc này.

Còn những giải pháp khác, chắc chắn chúng ta phải tính đến như: năng lượng gió, năng lượng mặt trời, năng lượng sóng biển, năng lượng địa nhiệt… để giảm sự phụ thuộc vào thủy điện và nguồn năng lượng hạt nhân, được cho là nhiều rủi ro và có thể gây ra thảm họa.

TS Đào Trọng Tứ, Giám đốc Trung tâm phát triển bền vững tài nguyên nước và thích nghi biến đổi khí hậu (CEWAREC)

Theo TNO