Thiếu máu khác xa thiếu sắt

Nhiều người hay nhầm lẫn thiếu máu tức là cơ thể đang thiếu sắt. Nhưng thực thế không phải vậy!

Nếu thiếu máu, theo định nghĩa của ngành y, bao gồm nhiều căn bệnh khác nhau vì có thể thiếu hồng cầu, bạch cầu hay tiểu cầu thì thiếu máu, theo quan điểm của “người tiêu dùng” thường chỉ khu trú trong hình ảnh xanh xao, mệt mỏi, hụt hơi, chóng mặt, huyết áp thấp…

Nạn nhân tất nhiên khó hồng hào vì thiếu máu bao giờ cũng đồng nghĩa với thiếu dưỡng khí, do hồng cầu có nhiệm vụ chuyên chở dưỡng khí thông qua thành phần có tên là huyết cầu tố, chất khiến hồng cầu và cả dòng máu có máu đỏ tươi.

Nói chung, không khó để phát hiện tình trạng thiếu máu, vì thầy thuốc chỉ cần tiến hành xét nghiệm.

Nếu chỉ xét về cấu trúc của hồng cầu, thiếu máu có nhiều nguyên nhân, thông thường do thiếu sắt, nhưng cũng có thể vì thiếu sinh tố B6, B12, acid folic hay khoáng tố đồng. Công việc của người thầy thuốc vì thế không chỉ đơn giản là cho ngay thuốc có chất sắt nếu nghi ngờ thiếu máu, mà phải truy tìm lý do dẫn đến thiếu máu để có phác đồ điều trị tương ứng. Muốn vậy, người thầy thuốc cần so sánh số lượng hồng cầu và hàm lượng huyết cầu tố.

Trong trường hợp thiếu máu:

Vì thiếu sắt thì số lượng hồng huyết cầu có thể vẫn bình thường nhưng tế bào máu nhạt màu vì chứa ít huyết cầu tố, nghĩa là Hb thấp hơn định mức bình thường.

Do hoại huyết, chẳng hạn vì bệnh sốt rét, nhiễm trùng, xuất huyết, ung bướu… thì số lượng hồng cầu tuy giảm nhưng huyết cầu tố (Hb) vẫn trong định mức bình thường.

Vì không đủ sinh tố B12 hay acid folic thì lượng hồng huyết cầu tuy thiếu, nhưng kích thước của huyết cầu lại lớn và hồng cầu sẫm màu hơn bình thường vì chứa nhiều huyết cầu tố. Hb trong trường hợp này cao hơn bình thường.

Phân tích trên cho thấy, không phải tất cả các trường hợp thiếu máu đều do thiếu sắt. Việc dùng thuốc chứa chất sắt cho người không thiếu sắt không chỉ vô ích ma đáng lo hơn là tình trạng ngộ độc do tích lũy sắt, gây hậu quả bất lợi trên hệ thần kinh, nội tiết, da niêm… Sắt còn là khoáng tố tương tranh ráo riết với kẽm. Thừa sắt bao giờ cũng khiến thiếu kẽm. Đây lại là nhân tố cần thiết để tối ưu hóa chức năng phòng vệ của cơ thể. Vì thế, sẽ không lạ nếu một số bệnh nhân thiếu máu càng uống thuốc có sắt càng mệt hơn!

Thiếu máu là bệnh còn rất phổ biến ở nước ta, nhất là ở nhiều phụ nữ trẻ, do tình trạng rong kinh, trĩ, viêm loét dạ dày… không được điều trị rốt ráo. Đáng tiếc là việc định bệnh tương đối đơn giản, thế nhưng, nhiều bệnh nhân vẫn chưa được phát hiện bệnh sớm và điều trị kịp thời. Nguyên nhân do biện pháp tầm soát chưa được thực hiện định kỳ và rộng rãi và cả do một số thầy thuốc hoặc xem thường tình trạng thiếu máu, dù đã phát hiện, hoặc không diễn giải kết quả xét nghiệm cho đến nơi đến chốn. Thiếu máu, dù là vì nguyên do nào, cũng là bước khởi đầu thầm lặng dẫn đến hậu quả là tế bào thiếu dưỡng khí. Khi đó, đủ loại bệnh chứng nghiêm trọng, từ trầm cảm cho đến ung thư, không mời cũng đến.

Đáng tiếc hơn nữa là không ít bệnh nhân đang được chữa trị thiếu máu theo cách đơn giản với toa thuốc hầu như in sẵn thuốc chứa chất sắt, thay vì được điều trị theo đúng nguyên nhân. Trị thiếu máu mà chỉ nghĩ đến thiếu chất sắt, chắc chắn sẽ khiến không ít bệnh nhân sau đó sẽ thừa sắt nhưng vẫn thiếu máu!

BS Lương Lễ Hoàng
(Trung tâm Oxy cao ap, TP.HCM)

Theo Phụ nữ