‘Thiên đường Tây Nguyên’ ấn tượng bên hồ Xuân Hương

Kim Anh08:29 26/11/2022

5 nhà rông, nhà sàn với kiến trúc truyền thống tiêu biểu và hàng ngàn hiện vật đặc sắc của các tộc người thiểu số Tây Nguyên vừa được phục dựng, trưng bày trong không gian ‘ Thiên đường Tây Nguyên’ bên bờ hồ Xuân Hương (thành phố Đà Lạt).

Nhà sàn Tây Nguyên được phục dựng bên hồ Xuân Hương

Ngày 10/11, UBND thành phố Đà Lạt cho biết đang phối hợp với Công ty TNHH Vietnam Silk House và nhà sưu tầm Đặng Minh Tâm (phường 3, Đà Lạt) tạo dựng không gian triển lãm “Thiên đường Tây Nguyên” bên bờhồ Xuân Hươngthơ mộng.

Trong số 5 ngôi nhà truyền thống làm bằng gỗ và tranh tre nứa lá được phục dựng tại đây có 1 cănnhà dài của người Ê Đê, 1 ngôi nhà rông của dân tộc Xê Đăng, 1 nhà sinh hoạt hàng ngày người K’Ho, 1 nhà rông và 1 nhà sàn của dân tộc Ba Na.

Mô hình nhà rông thu hút khách tham quan

Đây là nơi trưng bày hơn 3.000 hiện vật về đời sống văn hóa, tâm linh, săn bắt, nuôi trồng… của các tộc người bản địa Tây Nguyên từ nhiều thế kỷ qua mà ông Đặng Minh Tâm đã dày công sưu tầm hơn 40 năm. Hầu hết hiện vật đều nhuốm màu thời gian, cho du khách hoài niệm về Tây Nguyên xưa.

Đàn đá

Hiện vật được chia thành nhiều nhóm bao gồm nhạc cụ, văn hóa tín ngưỡng, nghi thức và lễ hội, dụng cụ săn bắn, trang phục thổ cẩm truyền thống, công cụ phục vụ sản xuất và đời sống…

Nhiều người ngỡ ngàng trước bộ sưu tập trang phục truyền thống thổ cẩm của 17 dân tộc bản địa Tây Nguyên với các hoa văn, họa tiết, màu sắc riêng của từng dân tộc. Nếu màu sắc chủ đạo trong trang phục của người Êđê là màu đen với hoa văn đỏ, xanh, vàng… thì người K’Ho chuộng màu xanh đậm phối với các chỉ viền màu sáng (trắng, vàng, đỏ…); còn người Mạ ưa thích màu trắng với hoa văn gồm các màu sặc sỡ.

Video đang HOT

Dệt thổ cẩm

Nhiều nhất là các hiện vật về công cụ sản xuất và đời sống, tái hiện toàn diện đời sống của người dân Tây Nguyên trước đây, mang đến sự ngạc nhiên, thích thú cho khách tham quan.

Đan lát là nghề truyền thống phổ biến ở Tây Nguyên

Nhiều khách tham quan trầm trồ về bộ dụng cụ săn bắn và thuần hóa thú. Cơ man nào là cung, ná (nỏ), lao, giáo, mác… đến các loại bẫy thú rừng. Trong đó, nỏ là công cụ săn bắn lợi hại bậc nhất, được tất cả các dân tộc cư trú tại Tây Nguyên sử dụng.

Nơi níu chân khách thưởng ngoạn lâu nhất là bộ dụng cụ săn bắt và thuần hóa voi rừng độc đáo. Đó là chiếc ghế độc nhất vô nhị được làm từ bộ xương voi, chỉ người săn được nhiều voi nhất mới được ngồi.

Nhà sưu tầm Đặng Minh Tâm và chiếc ghế vua voi độc nhất vô nhị

Đó còn là cùm chữ V được làm từ 2 cây gỗ có gai được buộc lại bằng dây mây. Khi săn được con voi, những người thợ săn sẽ tra cái cùm này vào cổ chúng. Voi càng chống trả thì cùm càng siết chặt, những chiếc gai đâm vào cổ làm voi đau đớn, nhanh được thuần hóa.

Hiện vật về nhạc cụ truyền thống cũng vô cùng phong phú với chiêng, cồng đá, đàn đá và nhiều loại đàn khác như Goong, K ní, Klông Put, Pưng pêt… các loại trống làm từ da của nhiều loài thú rừng như voi, trâu, nai, trăn…

Bộ sưu tập trống ấn tượng

Nhiều du khách tâm sự cảm thấy “choáng” trước các bộ trang sức truyền thống như vòng đeo tay và đeo chân, các chuỗi hạt cườm đeo cổ, nhẫn, hoa tai, đặc biệt là vòng căng tai bằng ngà voi.

Mô hình nhà mồ ở Tây Nguyên

Đến khu trưng bày các hiện vật văn hóa tín ngưỡng, nghi thức và lễ hội, chị Nguyễn Như Huyền (đến từ TP Hồ Chí Minh) hồ hởi nói: “Thật sự hoa mắt với số lượng hiện vật ở đây, từ các bộ cồng chiêng, cây nêu đến gần cả trăm tượng nhà mồ… với những sắc thái huyền bí mang đậm dấu ấn của miền đất cao nguyên”.

Du khách hào hứng chụp ảnh bên bộ sưu tập cây nêu.

Không gian triển lãm “Thiên đường Tây Nguyên” mở cửa đón khách cho đến cuối tháng 1/2023.

Lịch lãm Akô Dhông

Tây Nguyên mùa này chao chát nắng và lênh loang gió. Có cảm giác nếu sống lâu ở Tây Nguyên, người ta sẽ ngấm màu nắng ấy mà làn da óng mật, ngấm cái gió ấy mà tính cách cũng khoáng đạt, lãng tử hơn.

Trong cơn lốc đô thị hóa, ngày càng có nhiều gia đình đồng bào dân tộc bản địa phá bỏ các ngôi nhà dài truyền thống để làm nhà trệt, nhà mái bằng, cao tầng, biệt thự... như người Kinh, thì buôn Akô Dhông nằm giữa Buôn Ma Thuột đang phát triển từng ngày, tựa như một mảnh văn hóa Ê Đê rất riêng, rất lịch lãm và đáng nhớ.

Ngôi nhà sàn truyền thống của dân tộc Ê Đê tại buôn Akô Dhông, thành phố Buôn Ma Thuột. Ảnh: Đức Thuận

Theo lịch sử của thành phố Buôn Ma Thuột (tỉnh Đắk Lắk), thì buôn Akô Dhông được thành lập từ năm 1958 với hàng trăm ngôi nhà dài truyền thống nằm ngay đầu nguồn nước của Buôn Ma Thuột. Mỗi khi màn đêm xuống, cả làng cùng nhau tụ họp quây quần bên bếp lửa, vừa đánh cồng chiêng, vừa kể khan và họp bàn những chuyện trọng đại của buôn mình. Những người dân Ê Đê đầu tiên khi đến với vùng đất bazan này hẳn đã vì một lí do rất đặc biệt mà cho xây cất những ngôi nhà của dân tộc mình chạy dài có khi đến hàng chục mét. Đây là nơi ở chung có khi của cả một dòng họ và thường xuyên được nối dài thêm mỗi khi một thành viên nữ trong gia đình bắt chồng.

Đồng bào đã từng tự hào về ngôi nhà truyền thống của mình bằng một hình ảnh thật đẹp là: "ngôi nhà dài như tiếng chiêng ngân", bởi nếu đánh chiêng ở đầu hồi thì người phía cuối chái chỉ có thể nghe được những thanh âm rất nhỏ cuối hồi chiêng mà thôi. Nhà dài truyền thống thường được xây dựng bằng vật liệu gỗ, tre, nứa và lợp mái tranh. Cột kèo, đà ngang, đòn dông được đẽo hoàn toàn bằng tay và có kết cấu vững chãi, đảm bảo chịu được giông gió. Thường các ngôi nhà đều dựng theo hướng Bắc - Nam, mái nhô ở hai đầu hồi che cột hiên. Cầu thang thì nằm ở hai đầu hồi tránh được gió Đông Bắc vào mùa khô và gió Tây Nam vào mùa mưa.

Phên dựng ở hai đầu hồi thẳng đứng, còn phên dựng theo chiều dài thì ngã ra hai bên. Từ xa, nhìn buôn Akô Dhông ngày nay có cảm giác như đang được thấy một đội thuyền hùng hậu nằm xen giữa những mướt mát cây xanh và hoa cỏ bốn mùa. Được biết, ở Akô Dhông từng có những ngôi nhà có chiều dài trên 100m, nhưng ngày nay, chiều dài chỉ phổ biến từ 25-30m, bởi cùng với thời gian, những cây lớn trong rừng cũng không còn nhiều và mẫu kiến trúc nhà dài cũng là một thách thức không nhỏ đối với những người thợ hiện đại. Già làng Amah Rin lúc còn sống đã nói rằng, nhà dài truyền thống của dân tộc ông là sản phẩm tiêu biểu của tổ chức công xã thị tộc nhằm thích ứng với môi trường thiên nhiên, tránh thiên tai, thú dữ và bảo vệ sự sống của các thành viên trong cộng đồng, đồng thời, cũng là nơi sinh hoạt văn hóa của đồng bào.

Đến thăm ngôi nhà dài của già Amah Đé nằm ngay chính giữa buôn, sẽ được chủ nhân giới thiệu ngay rằng ngôi nhà được chia làm hai phần biệt lập. Nửa đằng cửa chính gọi là Gah, là nơi tiếp khách, sinh hoạt chung của cả nhà dài. Tại Gah thường trưng bày cồng chiêng, trống và dàn ché quý. Nửa sau gọi là Ôk, là bếp đặt chỗ nấu ăn chung và là chỗ ở của các đôi vợ chồng, chia đôi theo chiều dọc và phía cuối nhà là nơi đặt bếp lửa... Hai khu nhà đều có cầu thang. Cầu thang Cái đặt ở trước nhà dùng cho khách và đàn ông, con trai. Cầu thang Đực nằm khuất phía sau nhà dùng cho đàn bà, con gái.

Người Ê Đê tin rằng, số chẵn là số của ma quỷ, số lẻ mới là số của người nên cầu thang thường có 7 bậc. Cầu thang Cái được gọi là cầu thang ván làm từ một thân cây lớn, được tạo hình như chiếc thuyền lướt sóng, phía đầu cong lên và được chạm khắc hình vành trăng non và đôi bầu vú. Bà H'lin, một chủ nhà ở Akô Dhông nói rằng, vành trăng non tượng trưng cho sự chung thủy, đôi bầu vú tượng trưng cho chế độ mẫu hệ. Cầu thang Đực đơn giản hơn thì dùng ván hay cây gỗ đều được cả. Nếu thấy nhà ai đó lật ngược cầu thang Cái thì có nghĩa là gia chủ đang có chuyện buồn phiền và không muốn tiếp khách.

Nhiều buôn làng gần như hoàn toàn chỉ có những công trình nhà ở kiểu mới. Ngay chính buôn Akô Dhông vốn được kì vọng như một biểu tượng văn hóa Ê Đê giữa lòng phố núi cũng chỉ còn tồn tại trên 50 nóc nhà dài và đều ở trong tình trạng cần được bảo trì, tu bổ. Những ngôi nhà dài đó còn giữ được cho đến ngày hôm nay là nhờ công của già làng Amah Rin. Chính ông đã cùng với chính quyền địa phương tổ chức họp dân, thống nhất quy định đồng ý cho dân làm nhà xây theo kiến trúc hiện đại của người Kinh, nhưng phải làm phía sau lưng ngôi nhà dài truyền thống. Ai không nghe, buôn làng xử phạt, dỡ bỏ. Từ đó, trong buôn ai cũng chấp hành làm theo.

Khách du lịch chụp ảnh bên ngôi nhà dài được phục dựng theo lối cổ. Ảnh: Tuệ Lâm

Nhà dài được gìn giữ, các giá trị văn hóa khác cũng nhờ thế mà có cơ hội phát huy. Đồng bào giữ được hơn 30 bộ chiêng cổ, 54 khung dệt truyền thống, cùng nhiều loại ché, các bức tượng, đồ chạm khắc tinh xảo của cha ông để lại. Nhà nào cũng biết làm rượu cần, đan lát và làm được các nhạc cụ của dân tộc mình. Nhiều nghi lễ truyền thống như cúng nhà mới, đón khách, mừng được mùa, lễ trưởng thành, kết nghĩa anh em... đã trở thành một nét đẹp riêng có ở Akô Dhông.

Đêm hôm ấy, chúng tôi ở lại Akô Dhông và cùng tham dự một bữa tiệc âm thanh và sắc màu cùng với những sinh viên ngữ văn đến từ nước Pháp xa xôi. Chứng kiến những người trẻ đến từ vùng tuyết lạnh Tây Âu cùng những bông hoa sớm mai, cây rừng đương độ của cao nguyên huyền ảo say múa trong tiếng chiêng "dài tựa những ngôi nhà dài", tôi lại nhớ lời già làng Amah Rin từng nói: "Nhà dài là máu thịt của dân tộc Ê Đê mình, chỉ có giữ lại nhà dài thì văn hóa truyền thống của dân tộc mình mới không bị mai một. Còn nhà dài thì còn ghế Kpan, còn cồng chiêng và không gian sinh hoạt nghi lễ của buôn làng".

Những dân tộc khác, những nền văn minh khác đã đến đây để hiểu và yêu Tây Nguyên. Xin Tây Nguyên cùng những chủ nhân của mình hãy gắng gìn giữ những tài sản vô giá mà cha ông đã truyền lại. Bởi đó là một trong những điều kiện quan trọng cho sự phát triển bền vững của Tây Nguyên và cho cả đất nước.

Buôn Đôn, bình minh trên mái nhà sàn... Cách TP.Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk) khoảng 30km, Buôn Đôn được xem như ngôi nhà cổ sơ còn lại của bắc Tây nguyên. Khi chúng tôi đến, tiếng cồng chiêng từ bờ sông Sêrêpôk vang vọng... Khi Y Thị, một chàng trai Ê Đê ôm đàn hát bản nhạc Đứa con núi rừng, tôi như bừng tỉnh nhớ đến câu chuyện bàn luận...