Thị trấn nơi ‘không phải máu, nước chanh chảy trong cơ thể tôi’

Thế giới biết đến Amalfi như là một địa điểm du lịch không thể bỏ qua khi đặt chân đến Italy, nhưng đây còn là nơi nuôi trồng một giống chanh đặc biệt.

Trên những ngọn đồi xanh mướt bên bờ biển Amalfi miền Nam Italy, người ta có thể nhìn thấy các khu vườn rộng lớn với chi chít những chấm vàng. Đó chính là “sfusato amalfitano” – loại chanh đặc hữu chỉ sinh trưởng ở dải đất này, kéo dài từ Napoli đến vịnh Salerno.

Đắm mình dưới ánh nắng Địa Trung Hải, một quả chanh sfusato có thể nặng tới 3 kg. Loại trái cây này là được coi là trái tim trong hệ sinh thái đa dạng và phức tạp của khu vực, vốn đã không có thay đổi nào lớn trong nhiều thế kỷ.

Một vườn chanh ở Amalfi, với tầm nhìn ra toàn thị trấn. Từ khu vườn này người ta cũng có thể nhìn thấy mái vòm màu xanh của tháp chuông Thánh đường Amalfi (Cattedrale di Sant’Andrea). Ảnh: CNN.

Đặc sản ít người biết của Amalfi

Không cần đến những máy móc hiện đại, việc hái chanh hoàn toàn diễn ra bằng tay.

“Không phải máu, nước chanh mới là thứ chảy trong cơ thể tôi”, ông Gigino Aceto, một nông dân trồng chanh, chia sẻ. Gia đình ông Aceto đã gắn bó với loại quả này từ thế kỷ 19.

Mặc dù năm nay đã 87 tuổi, ông Aceto vẫn tự mình trèo lên những cây chanh, dùng kéo cắt những quả chanh khổng lồ bỏ vào giỏ.

Bao quanh ông Aceto là một sự pha trộn những mùi hương mạnh mẽ của cây hương thảo, hoa nhài, cây xô thơm và tất nhiên là mùi đắng độc đáo của những trái chanh. Âm thanh của sóng biển phía dưới phần nào át đi tiếng ồn của xe cộ và khách du lịch ở thị trấn Amalfi.

Từ bình minh đến hoàng hôn, cuộc sống của ông Aceto đều xoay quanh những trái chanh. Ông ngủ trong vườn chanh của mình và ăn những món được chế biến từ loại quả này. Người đàn ông này thậm chí còn cho rằng mình đã được thụ thai dưới những cây chanh.

“Thời của cha mẹ tôi, việc thiếu không gian và sự riêng tư có nghĩa là tình yêu sẽ được thực hiện ở ngoài vườn, dưới những cây chanh”, ông nói với một nụ cười.

Theo số liệu địa phương, khoảng 2.000 tấn chanh sfusato được thu hoạch mỗi năm. Tuy nhiên dữ liệu cũng cho thấy diện tích trồng chanh đang giảm dần trong vòng 60 năm qua, mặc dù đây là loại trái cây được bảo hộ chỉ dẫn địa lý (PGI) bởi EU.

“Tính riêng ở Amalfi, diện tích trồng chanh đã giảm từ 72 ha vào năm 1954 xuống còn 48 ha vào năm 2015, trong bối cảnh đô thị hóa và diện tích rừng tăng lên”, bà Giorgia De Pasquale, nhà nghiên cứu tại Đại học Roma Tre, chia sẻ.

Bà De Pasquale, người cũng là một kiến trúc sư, đang tham gia vào nỗ lực bảo tồn các vườn chanh thuộc sở hữu gia đình. Một trong những mục tiêu của bà là giúp các vườn chanh ở Amalfi được chứng nhận “Hệ thống Di sản Nông nghiệp Quan trọng Toàn cầu” – một tiêu chuẩn của Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc (FAO).

Với màu vàng nhạt, hương thơm nồng cùng thân mọng nước và lớp vỏ có vị ngọt, chanh Sfusato có thể được ăn trực tiếp như cách bạn ăn táo. Nó cũng là một thành phần không thể thiếu trong nền ẩm thực truyền thống của khu vực này.

Ông Luigi “Gigino” Aceto thu hoạch những trái chanh khổng lồ trong khu vườn của mình. Ảnh: CNN.

Mọi người sẽ dùng chanh để nấu các món mì ống (pasta), làm nước sốt cho các món salad hay hải sản, làm các món tráng miệng và đặc biệt là làm món rượu limoncello nổi tiếng của Italy. Và cũng vì loại quả này có hàm lượng cao vitamin C,B,E cùng với kali và ma-giê, người dân ở đây còn sử dụng chanh như một vị thuốc tự nhiên, bên cạnh công dụng đánh bay các vết bẩn trên quần áo.

“Nếu chúng tôi thức dậy với một cơn đau đầu, điều đầu tiên chúng tôi làm là cho một chút vỏ chanh vào tách cà phê sáng. Nếu bị đứt tay, chúng tôi sẽ tìm một quả chanh để sát khuẩn. Nếu bị ốm, không có gì không thể chữa khỏi với món spaghetti chanh”, ông Aceto giải thích.

Truyền thống đang mai một

Những cây chanh xuất hiện ở khu vực này từ thời Trung Cổ, khi Amalfi là một cảng biển có sự giao thương mạnh mẽ với thế giới Arab. Loại chanh này được sử dụng bởi các thủy thủ châu Âu để chống lại bệnh scurvy, vốn bị gây ra bởi tình trạng thiếu vitamin C. Những trái chanh Amalfi cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đẩy lùi dịch tả ở Napoli vào thập niên 1950.

Nhưng không chỉ có những đặc điểm dinh dưỡng và dược lý khiến chanh sfusato trở nên quan trọng với vùng đất này. Do được trồng trên những sườn đồi hướng ra biển, rễ chanh giúp hạn chế việc sạt lở đấy do cháy rừng hay mưa lớn.

“Những người nông dân đóng vai trò quan trọng cho toàn khu vực, bảo vệ bờ biển khỏi sạt lở đất và các thảm họa môi trường khác”, bà De Pasquale cho hay. Cũng theo bà, nếu không có những vườn chanh, toàn bộ cảnh quan của Amalfi và toàn bộ đường bờ biển sẽ biến mất, do xói mòn dần qua từng năm.

Được sắp xếp theo chiều dọc thành từng lớp giống như ruộng bậc thang, các vườn chanh được ngăn cách bởi các bức tường đá vôi, đủ vững chắc để chịu áp lực của đất và cũng không thấm nước mưa. Cho tới tận ngày nay, cách duy nhất để tiếp cận những vườn chanh này là đi bộ hoặc sử dụng lừa.

Những cọc gỗ từ thân cây dẻ được sử dụng để tạo thành một “giàn giáo” bao bọc cây chanh, giúp cây đứng vững trước trước sức nặng của những quả chanh. Giàn giáo này cũng đóng vai trò như một chiếc thang để người nông dân sử dụng khi thu hoạch, chính vì điều này nên những người trồng chanh ở Amalfi đôi khi còn được gọi là “những nông dân bay”.

“Mọi việc diễn ra hoàn hảo trong sự hòa hợp với đất đai”, ông Salvatore, người con trai 57 tuổi của ông Aceto, chia sẻ.

Mặc dù vậy, ông Salvatore cũng nói thêm rằng các nông dân trồng chanh đang phải đau đầu để ứng phó với vấn đề biến đổi khí hậu.

“Với những trận cháy rừng liên tục trong mùa hè, điều đó là một thảm họa”, ông Salvatore nói về tình trạng nhiệt độ tăng cao trong những năm gần đây.

“Cải tạo đất canh tác phải là một công việc tập thể. Các vườn chanh trước đây được liên kết với nhau bằng hệ thống thủy lợi. Nhưng ngày nay nhiều nơi đã bị bỏ hoang hoặc biến thành nhà nghỉ và các công trình xây dựng bất hợp pháp”, ông Salvatore nói thêm.

Những chai rượu limoncello do nhà Aceto sản xuất. Ảnh: New York Times.

Biên độ lợi nhuận thấp và chi phí canh tác cao của nông nghiệp truyền thống cũng đẩy ngày càng nhiều người dân Amalfi khỏi lĩnh vực này. Nhiều người chọn làm trong ngành du lịch vì công việc nhẹ nhàng và thu nhập cao hơn, trong bối cảnh thị trấn ven biển này ngày càng trở nên nổi tiếng với khách du lịch trên khắp thế giới.

“Hầu hết du khách đến Amalfi không hề biết về hệ thống canh tác chanh ngay bên kia trục đường chính”, bà De Pasquale giải thích. Điều này khiến cho người nông dân không được hưởng lợi từ hoạt động du lịch.

Trong một nỗ lực để giải quyết vấn đề này, ông Salvatore và em trai Marco đã tổ chức một dịch vụ dành cho khách du lịch có tên là “Tour Chanh”. Hai anh em nhà Aceto sẽ đưa du khách đến thăm vườn chanh và dạy họ làm những món ăn sử dụng loại quả này.

“Thật là tiện lợi khi có một hình ảnh đã trở thành thương hiệu của bờ biển Amalfi, nhưng chúng tôi không cúi đầu trước khách du lịch và từ bỏ công việc của mình. Chúng tôi là nông dân, và đây là công việc của chúng tôi”, ông Salvatore nói.