Thế hệ ‘người chuột’ gây sốc ở Trung Quốc

Hàng triệu thanh niên tự gọi mình là “ người chuột ”: nằm lì cả ngày, chỉ dậy để ăn. Từ Trung Quốc đến phương Tây, cả thế hệ “chui hang” trốn áp lực.

Thế hệ “người chuột” ở Trung Quốc

Trên mạng xã hội Trung Quốc, thuật ngữ “người chuột” thu hút hàng tỷ lượt xem. Họ là những người trẻ thức dậy vào buổi trưa, nằm lì trên giường đến tối, lướt điện thoại vô định, gọi đồ ăn về nhà và cắt đứt kết nối xã hội. Nhiều người tự ví mình như “những con chuột” – tồn tại trong bóng tối, không mục đích, chỉ biết trốn tránh.

Hình ảnh một cô gái ở Chiết Giang chia sẻ lịch trình “nằm ngang” cả ngày gây chấn động. Thực trạng kinh tế càng làm trầm trọng thêm, khi tỷ lệ thất nghiệp thanh niên Trung Quốc tháng 4/2025 là 15,8%, trong khi sinh viên tốt nghiệp đại học năm nay dự kiến đạt kỷ lục 12,22 triệu người.

Công việc khan hiếm, yêu cầu tuyển dụng cao nhưng mức lương không đủ trang trải. Kỳ thi đại học quốc gia, vốn được coi là “cánh cổng thành công”, vẫn để lại áp lực khổng lồ.

Sau nhiều năm học tập căng thẳng, vượt qua kỳ thi khốc liệt, nhiều người trẻ nhận ra tấm bằng không đảm bảo công việc ổn định.

Chi phí sinh hoạt tăng vọt trong khi thu nhập giậm chân tại chỗ, giá nhà ở Bắc Kinh, Thượng Hải cao ngất ngưởng, một căn hộ nhỏ có thể ngốn hết thu nhập cả đời.

Việc kết hôn, sinh con hay thuê nhà riêng đều trở thành giấc mơ xa vời. Sự chênh lệch giữa khao khát độc lập và thực tế tàn khốc khiến nhiều người chọn rút lui.

Với 1,4 tỷ dân, bất kỳ vấn đề xã hội nào ở Trung Quốc cũng trở thành “vấn đề lớn” toàn cầu. Quy mô khổng lồ khiến số lượng người tham gia đông đảo, vấn đề dễ nhận thấy và khó bỏ qua. Khi hàng triệu người trẻ rút lui khỏi thị trường lao động, hậu quả kinh tế và xã hội là vô cùng nghiêm trọng.

Văn hóa “996″, áp lực thi cử và kỳ vọng gia đình tạo nên môi trường khắc nghiệt. Một đứa trẻ Trung Quốc phải học 12-14 tiếng mỗi ngày để vào đại học tốt, rồi làm việc 12-14 tiếng để giữ công việc. Chênh lệch thu nhập và khả năng tiếp cận tài sản càng khiến nhiều người trẻ cảm thấy bất công và lựa chọn từ bỏ.

Các bài viết về “người chuột” thu hút hơn 2 tỷ lượt xem trên mạng xã hội Trung Quốc từ TikTok đến Weibo, từ meme đến sản phẩm thương mại.

“Gen thất vọng” lan toàn cầu

Ở Nhật Bản, thuật ngữ Hikikomori chỉ những người rút khỏi xã hội từ 6 tháng trở lên. Hơn 1 triệu người sống lặng lẽ sau cánh cửa phòng ngủ, cắt đứt quan hệ xã hội, trở thành “bóng mờ” giữa đô thị hiện đại.

Đây được xem là “phiên bản gốc” của hiện tượng “người chuột”, tồn tại hơn hai thập kỷ trước khi Trung Quốc đặt tên cho xu hướng tương tự.

Thị trường việc làm ảm đạm, giá nhà vẫn tăng nhanh là hai yếu tố khiến thanh niên Hàn Quốc thấy một tương lai no đủ nằm ngoài tầm với.

Tại Hàn Quốc, thế hệ “sampo” từ chối hẹn hò, kết hôn và sinh con vì chi phí cao và cạnh tranh nghề nghiệp khốc liệt. Họ chọn sống một mình, ăn uống đơn giản và tối giản hóa mọi mặt đời sống để tồn tại.

Tại Anh, tỷ lệ thanh niên 20-24 tuổi tách rời khỏi nền kinh tế và xã hội đã tăng gấp đôi trong hơn một thập kỷ, từ 4,5% lên 9%. Con số này cũng tăng mạnh ở Mỹ, Canada và Đức. Đây là mức cao chưa từng có trong nhiều thập kỷ.

Trên toàn cầu, hàng triệu Gen Z thất nghiệp thuộc nhóm NEET – không việc làm, không học hành , không đào tạo. Sau đại dịch COVID-19, làn sóng “quiet quitting” (nghỉ việc lặng lẽ) và “bare minimum Mondays” (thứ Hai làm tối thiểu) bùng nổ ở phương Tây, khi văn hóa “tự chữa lành” trở thành xu hướng bảo vệ sức khỏe tinh thần.

Việc thế hệ rút lui khỏi thị trường lao động đồng nghĩa với thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng, ảnh hưởng năng suất và khả năng cạnh tranh quốc gia. Khi những bộ óc sáng giá chọn nằm im thay vì đóng góp, đây là cuộc khủng hoảng tài năng thầm lặng nhưng nghiêm trọng.

Tại Trung Quốc và Hàn Quốc, nơi tỷ lệ sinh giảm mạnh, người trẻ không muốn lập gia đình hay sinh con, tạo nguy cơ khủng hoảng dân số trong tương lai. Liên tục nộp hồ sơ xin việc nhưng bị từ chối cũng gây tổn hại tinh thần, dẫn đến cô lập, trầm cảm, lo âu, rối loạn ăn uống và thậm chí ý nghĩ tự tử. Hệ thống y tế tâm thần chưa sẵn sàng đối phó làn sóng này.

Lối sống trốn tránh, thụ động của người trẻ gây lo ngại. Ảnh minh hoạ

Bà Advita Patel, chuyên gia tư vấn tự tin và nghề nghiệp, Chủ tịch Viện Quan hệ Công chúng Hoàng gia (Anh) nhận định đây không đơn thuần là Gen Z buông xuôi, mà là cuộc phản kháng lặng lẽ trước sự kiệt sức, vỡ mộng và thị trường việc làm khắc nghiệt.

Khi không thể thay đổi hệ thống, họ chọn rút lui. Khi không thể thắng trò chơi, họ chọn không chơi.

Câu hỏi không phải là “Tại sao họ nằm im?”, mà là “Xã hội sẽ làm gì khi cả thế hệ chọn rút lui?”. Nếu không có thay đổi căn bản trong cách tổ chức kinh tế, giáo dục và lao động, “người chuột” sẽ không chỉ là trào lưu mạng mà là khủng hoảng thế hệ của thế kỷ 21.