‘The Creator’: Tình người trong những cỗ máy trí tuệ nhân tạo

The Creator xoay quanh nỗ lực tìm kiếm hòa bình của nhân vật chính Joshua ( John David Washington ) trong cuộc chiến căng thẳng giữa loài người và các A.I. (trí tuệ nhân tạo). Tại Việt Nam, phim gây chú ý khi có sự góp mặt của “đả nữ” Ngô Thanh Vân .

Trong tương lai, con người phát triển các A.I. vượt bậc, xóa nhòa khoảng cách giữa ngườI và máy. Những trí tuệ nhân tạo được cung cấp cơ thể vật lý, cũng như lớp da chân thực, sống bình đẳng trong xã hội . Sau sự kiện một đầu đạn hạt nhân phát nổ tại Los Angeles, chính phủ Mỹ tuyên bố đây là hành động gây chiến của một lực lượng A.I. tại New Asia (Tân châu Á).

Joshua là đặc vụ của quân đội Mỹ, nằm vùng New Asia để khai thác thông tin. Tuy nhiên, anh phải lòng cô gái bản địa Maya ( Gemma Chan ), cùng cô nên duyên vợ chồng. Khi lính Mỹ tấn công, Joshua cho rằng vợ anh và đứa con còn trong bụng đã chết.

Phim lấy bối cảnh tương lai xa, nơi người máy đòi quyền bình đẳng như con người . 20th Century Studios

Chưa kịp vượt qua nỗi đau, Joshua bị các chỉ huy điều động tham gia một cuộc săn lùng mới. Mục tiêu của anh là một vũ khí hủy diệt do Nirmata (đấng sáng tạo của các A.I.) phát triển, có khả năng mang đến chiến thắng tuyệt đối cho phe người máy. Khi đến nơi, Joshua chỉ thấy một cô bé người máy bí ẩn mang tên Alphie (Madeleine Yuna Voyles).

Khi nhân loại là kẻ xâm lược

Trước khi ra mắt, The Creator (tựa Việt: Kẻ kiến tạo ) được truyền thông như những phim lấy đề tài thảm họa người máy thuần túy. Khán giả được cài cắm ý tưởng thế lực A.I. trên phim sẽ giống trong The Terminator hay The Matrix – những cỗ máy nô dịch con người. Trên thực tế, tất cả chỉ là màn đánh lạc hướng, giấu đi thông điệp thật của phim.

Trên màn ảnh, khán giả vỡ òa khi biết lực lượng A.I. thuộc phe yếu thế. Họ là những người làm nông, học giả, nhà khoa học chịu cảnh tang thương do sự tàn bạo của con người. Vì thế, lời cáo buộc về việc trí tuệ nhân tạo cho nổ bom đầu phim cũng trở nên thiếu căn cứ. Loài người điều khiển một chiến hạm khổng lồ mang tên NOMAD, ngự trên bầu trời và che phủ ánh sáng của các A.I. Phát hiện kẻ chống đối, nó sẽ rải tên lửa xuống mặt đất sát phạt. Chi tiết mỉa mai sự rập khuôn trong các phim khoa học viễn tưởng, khi robot cuồng loạn hay người ngoài trái đất mới thường là những kẻ diệt chủng như vậy.

Chủ đích chia bản đồ của thế giới giả tưởng thành nước Mỹ và Tân châu Á cũng thể hiện tinh thần phản chiến, căm ghét chiến tranh phi nghĩa của đạo diễn Gareth Edwards . Hình tượng lính Mỹ nhảy dù xuống những cánh đồng lúa, xả súng vào các A.I. vô tội gợi nhắc đến quá khứ đau thương của những quốc gia từng bị Mỹ xâm lược, trong đó có Việt Nam. Nhà làm phim để phe người máy nói tiếng Việt, tiếng Nhật, tiếng Thái – giàu tính gắn kết, đối lập với quân đội Mỹ chỉ nói tiếng Anh nhưng nội bộ tan tác.

Trí tuệ nhân tạo trong phim được khắc họa là chủng tộc yêu hòa bình, tìm kiếm sự bình yên . 20th Century Studios

Nhìn tổng quát, kịch bản The Creator của đạo diễn Gareth Edwards có nhiều nét tương đồng với hai phần Avatar của đạo diễn James Cameron. Thay vì để người máy hay người ngoài hành tinh trở thành kẻ ác, hai nhà làm phim chọn đặt “ngọn đuốc thực dân” vào tay con người, từ đó mang đến góc nhìn đa diện, khách quan hơn. Chưa kể, quyết định này cũng giúp hành trình trưởng thành của nhân vật chính trở nên phức tạp, đậm triết lý hơn. Từ người lính vị kỷ luôn tự nhủ trong đầu: “Tôi không giết chúng, chúng không thực sự sống”, Joshua dần trở thành người bác ái, tự ghê tởm những tội lỗi của mình.

Hành trình của Joshua và Alphie được xây dựng theo mô típ kinh điển “sói cô độc và cún con” ( Lone wolf and cub ). Cách gọi này lấy cảm hứng từ bộ truyện tranh Nhật kinh điển cùng tên ra mắt năm 1970, trong đó một võ sĩ đạo phải bảo vệ đứa con mới sinh khỏi bầy lang sói. Trái ngược với Joshua – một người trưởng thành mang theo những vết sẹo quá khứ, Alphie đại diện cho tia hy vọng, cho sự ngây thơ, cho tương lai.

Tác phẩm thấm nhuần triết lý nhà Phật

Đạo diễn Gareth Edwards thường cài cắm các giá trị tâm linh đậm chất Á trong phim của mình, có thể kể đến như loạt phim Godzilla hay Rogue One: A Star Wars Story . Ở The Creator, anh ám chỉ quân đội Mỹ là những kẻ vô thần nên chỉ biết bắn giết, tìm niềm vui trong cuộc chiến phi nghĩa.

Ngược lại, tinh thần của các A.I. ngày một giàu đẹp, “nhân loại hóa” hơn, qua các phân đoạn thực hành tín ngưỡng nghiêm trang. Qua kỹ xảo mướt mắt, kết hợp ngoại cảnh hùng vỹ, hình ảnh những cỗ máy vận pháp phục, thiền định trên đỉnh núi mù sương gợi cảm xúc khó tả: vừa hoài cổ, vừa nghênh tân. Edwards hàm ý những trí tuệ nhân tạo tinh anh đều là Phật tử, khi gọi tên thủ lĩnh của họ là Nirmata – “đấng kiến tạo” trong ngôn ngữ Indo – Aryan.

Nhằm tăng giá trị văn hóa, khắc họa một nền văn minh giả tưởng đáng mơ ước, Gareth Edwards hạn chế sử dụng phông xanh cho bối cảnh. Những cánh đồng lúa, tàn tích của Indonesia, Nepal, Campuchia, Nhật Bản… được chọn làm địa điểm quay chính, mang đến trải nghiệm thị giác đầy thỏa mãn cho khán giả.

Giá trị văn hóa thể hiện qua phần nhìn là thế mạnh của The Creator . 20th Century Studios

Vịnh Hạ Long của Việt Nam xuất hiện trên hai lần trong phim, do được khắc họa là khu vực giao thương đường thủy của Tân châu Á. Hình ảnh robot chạy xe máy chở thực phẩm, hay chơi đùa với trẻ em trong bản làng, gợi nhiều đến nhịp sống sinh hoạt của người Việt.

Trả lời Gamesradar , Gareth Edwards nói anh cảm hứng thực hiện The Creator đến từ chuyến thăm Việt Nam vài năm trước. “Tôi luôn muốn làm một bộ phim về robot. Khi tới Việt Nam, tôi thử hình dung nếu con người là người máy, thì sẽ như thế nào. Tôi tưởng tượng ra một tăng lữ dạo bước trong đền đài, nhưng ông ta lại là robot. Ý tưởng đó thật hấp dẫn: Tại sao robot lại muốn trở thành nhà sư?”, anh nói.

Diễn xuất giúp truyền tải trọn vẹn thông điệp

Cặp diễn viên chính John David Washington – Madeleine Yuna Voyles được ưu ái nhiều thời lượng. Xuyên suốt diễn biến phim, cả hai có nhiều câu thoại “nặng”, chất vấn về kiếp sau của nhân loại và người máy. Dù thuộc hai thế hệ, cả hai tung hứng ăn ý, mang đến nhiều cảm xúc cho khán giả.

Ở một giai đoạn mang tính bước ngoặt của phim, John David Washington diễn bằng ánh mắt, khắc họa rõ sự trăn trở trong lựa chọn phụng sự nhân loại, hay phụng sự lý tưởng mà anh cho là đúng đắn. Chuộng vào các vai nặng tâm lý, nam diễn viên sinh năm 1984 dần tạo được chất riêng trên màn ảnh, vượt qua cái bóng quá lớn của người cha là tài tử Denzel Washington.

Madeleine Yuna Voyles ̣là một phát hiện mới của Hollywood. The Creator là phim điện ảnh đầu tay của diễn viên nhí 9 tuổi. Cô bé có cách nhả thoại tự nhiên, đồng thời thể hiện độ già dặn, lý tính cần thiết của một người máy sinh học.

John David Washington – Madeleine Yuna Voyles diễn xuất ăn ý . Ảnh: 20th Century Studios

Tuyến vai phụ làm tốt vai trò “khung xương”, giúp đa dạng hóa tuyến truyện. Sao gốc Nhật Ken Watanabe vào vai người máy Harun mang tinh thần võ sĩ đạo, đồng thời là tiếng nói uyên bác trong những khoảnh khắc rối ren xuyên suốt phim.

Ở thị trường Việt Nam, vai diễn người máy Kami của Ngô Thanh Vân được yêu thích, dù thời lượng xuất hiện chưa đến 10 phút. Cô thể hiện cử chỉ ân cần với nhân vật của Madeleine Yuna Voyles, mang đến cảm xúc dễ chịu cho khán giả. Về phần thoại của “đả nữ” chủ yếu là những câu ứng biến tiếng Việt, gây thích thú, như “Tiền đây, khỏi thối”. Đáng tiếc, vai diễn chóng vánh, có kết thúc buồn, dễ gây cảm giác hụt hẫng cho người xem.

Tạo hình của Ngô Thanh Vân trên phim . 20th Century Studios

Khác với kỳ vọng của nhiều khán giả, The Creator nặng tính triết lý, cần sự tập trung nhất định để theo dõi. Ngoài ra, do dành nhiều thời lượng phát triển hai hồi đầu tiên, hồi kết của phim bị “đẩy tiến độ”, với chuỗi tình huống, thử thách được nhân vật chính giải quyết một cách khiên cưỡng. Những cài cắm về lịch sử cũng khiến nhịp phim chậm chạp, không thể coi tác phẩm là thuần giải trí cho người xem.