Thế cờ khó giải

Dư luận không mấy lạc quan về triển vọng sớm thúc đẩy một lệnh ngừng bắ.n sau màn tranh cãi chưa từng có tiề.n lệ tại Nhà Trắng hôm 28/2 giữa nguyên thủ Mỹ và Ukraine.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (thứ 2, trái) và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại cuộc gặp ở Nhà Trắng, Washington, D.C., Mỹ, ngày 28/2/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Bất chấp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky bày tỏ tự tin có thể cứu vãn mối quan hệ với người đồng cấp Mỹ Donald Trump và tuyên bố sẵn sàng ký thỏa thuận khoáng sản với Mỹ, các nước châu Âu cũng nhất trí sơ bộ về một kế hoạch nhằm chấm dứt xung đột Ukraine để thảo luận với Washington, song dư luận không mấy lạc quan về triển vọng sớm thúc đẩy một lệnh ngừng bắ.n sau màn tranh cãi chưa từng có tiề.n lệ tại Nhà Trắng hôm 28/2 giữa nguyên thủ Mỹ và Ukraine. Những diễn biến tiếp theo đặt ra câu hỏi về sự ủng hộ của Mỹ đối với Ukraine trong tương lai, và liệu châu Âu, với kế hoạch hòa bình mới đề xuất tại London có đủ sức “thế chân” Washington trong các nỗ lực hiện nay hay không.

Sau cuộc gặp trên, Tổng thống Trump được cho là đang xem xét ngừng tất cả các lô hàng viện trợ quân sự hiện nay cho Ukraine. Quyết định này dự kiến sẽ ảnh hưởng đến các lô hàng radar, xe cộ, đạn dược và tên lửa trị giá hàng tỷ USD đang chờ được đưa đến Ukraine. Một quan chức cấp cao trong chính quyền Mỹ cho biết Tổng thống Trump đã yêu cầu các nhân viên an ninh quốc gia hàng đầu xem xét khả năng Washington có thể tạm thời hoặc vĩnh viễn ngừng các đợt chuyển giao vũ khí đang diễn ra cho Ukraine.

Theo một quan chức Nhà Trắng, Tổng thống Trump có vẻ cũng không quan tâm đến việc xem xét lại hay hồi sinh thỏa thuận về đất hiếm với Ukraine, văn bản đáng lẽ được ký ngày 28/2 trong chuyến thăm của Tổng thống Ukraine tới Mỹ, song kế hoạch này đã phá sản sau màn tranh cãi giữa hai nhà lãnh đạo ở phòng Bầu dục. Truyền thông Mỹ dẫn lời các quan chức nước này nhận định, mối quan hệ giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ và Ukraine đang đứng trước nguy cơ “không thể hàn gắn”.

Sự đổ vỡ trong quan hệ Mỹ – Ukraine tiếp tục được khoét sâu sau cuộc gặp trên. Trong một tuyên bố ngày 2/3, Chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson đã kêu gọi ông Zelensky hoặc quay lại bàn đàm phán với sự sẵn sàng hơn, hoặc chấp nhận để một người khác “đứng lên lãnh đạo đất nước”. Trong khi đó, Ngoại trưởng Marco Rubio cũng có những phát biểu ch.ỉ tríc.h nhà lãnh đạo Ukraine khi đến Nhà Trắng với thái độ đối đầu và không thực sự mong muốn có hòa bình.

Đây không phải lần đầu giới chức Mỹ đề cập đến việc ông Zelensky nên thay đổi cách tiếp cận hoặc nên từ chức. Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth hồi tháng trước đã nói với các đồng minh châu Âu rằng Mỹ không còn đặt ưu tiên vào vấn đề an ninh của châu Âu và Ukraine. Trước cuộc gặp tại phòng Bầu dục, Tổng thống Donald Trump cùng giới chức Mỹ cũng đã nhiều lần thẳng thừng bác bỏ khả năng Ukraine trở thành thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), vốn là mục tiêu then chốt của Kiev. Ngày 2/3, Bộ trưởng Tài chính Mỹ cũng khẳng định không muốn NATO đưa ra đảm bảo an ninh cho Ukraine, thay vào đó kêu gọi châu Âu thể hiện vai trò.

Theo giới quan sát, chính quyền của Tổng thống Trump đang quyết tâm thúc đẩy chương trình nghị sự “Nước Mỹ trước tiên”, trong đó liên tục gây sức ép với đồng minh châu Âu về việc san sẻ chi phí quốc phòng và đóng góp trong NATO, do đó khó có thể hy vọng Ukraine sẽ tiếp tục nhận được sự hỗ trợ rộng rãi từ phía Mỹ.

Ngoại trưởng Mỹ Rubio từng khẳng định Tổng thống Trump sẽ tìm cách đạt được thỏa thuận để giải quyết cuộc xung đột ở Ukraine ngay cả khi cơ hội hòa bình chỉ là 1%. Theo giới quan sát, để có được sự ủng hộ của Mỹ, kế hoạch hòa bình trong tương lai phải bao gồm một lệnh ngừng bắ.n, phải đem lại lợi ích cho nước Mỹ theo nguyên tắc “có đi có lại” – nước Mỹ sẽ nhận được gì sau những hỗ trợ cho Ukraine, ví dụ như thỏa thuận về khoáng sản; phải thuyết phục được Nga để tránh xung đột kéo dài; và phải có sự san sẻ gánh nặng an ninh chung giữa châu Âu và Mỹ.

Kế hoạch mới đây do Pháp và Anh đề xuất cũng xuất phát từ những trụ cột trên, với mong muốn hàn gắn Mỹ và Ukraine cũng như tìm lại thế chủ động của châu Âu. Ngay sau khi cuộc gặp giữa ông Trump và ông Zelensky thất bại, Lục địa già lập tức phát tín hiệu thể hiện sự ủng hộ đối với cá nhân nhà lãnh đạo Ukraine và đất nước của ông. Sự đón tiếp nồng nhiệt của Thủ tướng Anh Keir Starmer đối với ông Zelensky tại London ngày 29/2 cho thấy điều đó. Tại cuộc họp thượng đỉnh tại London, Anh và Pháp đã đề ra dự thảo kế hoạch hòa bình cho Ukraine với lệnh ngừng bắ.n trong 1 tháng. Thủ tướng Anh Starmer nhấn mạnh sự hỗ trợ của Mỹ là rất quan trọng cho các nỗ lực hòa bình ở Ukraine, và mọi kế hoạch đều cần “sự ủng hộ mạnh mẽ” của Washington.

Triển vọng của kế hoạch hòa bình mà châu Âu đưa ra vẫn còn để ngỏ. Bản thân kế hoạch điều quân của châu Âu tới Ukraing cũng có nhiều vướng mắc. Ngoài Pháp và Anh tuyên bố sẵn sàng đưa quân tới Ukraine, các nước khác vẫn tỏ ra dè dặt. Các bên cũng chưa rõ ràng về việc sẽ điều bao nhiêu quân và vì mục đích gì. Ông Zelensky từng đặt ra con số 200.000 quân sẽ là “mức tối thiểu”, nhưng theo truyền thông Anh, Paris và London dường như đang tính đến một lực lượng ít hơn 30.000 người, với nhiệm vụ chủ yếu là ở phía sau các phòng tuyến và huấn luyện cho quân đội Ukraine. Các nhà lãnh đạo châu Âu nhấn mạnh rằng họ sẽ chỉ điều động các đơn vị không chiến đấu đến Ukraine.

Lãnh đạo Pháp và Anh đều khẳng định thỏa thuận hòa bình cho Ukraine chắc chắn phải có sự tham gia của Nga, tuy nhiên Moskva đã nhiều lần tuyên bố không chấp nhận quân đội châu Âu hiện diện ở Ukraine với tư cách lực lượng gìn giữ hòa bình. Bên cạnh đó, việc Washington và Moskva đang có các cuộc tiếp xúc riêng thương thảo về vấn đề Ukraine cũng có một yếu tố có thể ảnh hưởng đến việc triển khai kế hoạch hòa bình của châu Âu.

Nhìn chung là những tính toán chiến lược của Mỹ, châu Âu và Ukraine chưa có những điểm trùng, nên việc giải được thế cờ hiểm hóc trong cuộc xung đột Ukraine vẫn còn cần thời gian.