Thăm làng cổ Hà Liên

Nhìn từ trên cao, làng cổ Hà Liên như một cánh diều bay giữa mênh mông đồng ruộng. Với hơn 370 năm tuổi, có không gian yên ả, thanh bình và những nét văn hóa truyền thống đặc sắc, Hà Liên đang được định hướng xây dựng mô hình du lịch xanh, du lịch cộng đồng .

Làng cổ Hà Liên nhìn từ trên cao. (Ảnh: VĂN GIANG)

Từ Nha Trang, theo Quốc lộ 1A ra hướng bắc chừng 30km, chúng tôi rẽ xuống làng cổ Hà Liên. Anh lái xe bảo: “Về làng Hà Liên chỉ có duy nhất con đường này. Ngôi làng nằm giữa bốn bề là ruộng lúa, ao cá…”. Thật có duyên, trong điện thoại anh có một đoạn clip ghi hình làng Hà Liên bằng flycam, cho nên bật để chúng tôi xem. Trong clip, giữa bốn bề ruộng lúa đương thì con gái xanh rờn, làng Hà Liên nổi bật một mầu đỏ tươi của mái ngói. Xưa nay, tôi chỉ thấy giữa đồng xanh có lác đác mấy mái nhà ngói đỏ. Còn ở đây, một cụm nhà ngói đỏ san sát nhau nổi bật giữa một mầu xanh miên man đồng lúa. Đẹp quá! Nhìn hình ảnh ghi từ flycam, tôi hình dung con đường độc đạo vào làng chính là sợi dây của cánh diều Hà Liên đang bay giữa mênh mông ruộng đồng.

Chúng tôi về Hà Liên khi cơn lụt lịch sử vừa rút. Hà Liên bị ngập sâu. Dấu vết bùn non chưa ráo trên tường nhà. Người dân Hà Liên cặm cụi dọn dẹp sau lũ. Ông Lê Văn Sỹ, Bí thư chi bộ, Tổ trưởng dân phố đưa tôi đi thăm làng. Gọi là làng, nhưng nhà xây sát vách nhau, thẳng hàng như mặt phố. Ông Sỹ cho biết, làng Hà Liên đã có hơn 370 năm tuổi, trước đây thuộc phường Ninh Hà, thị xã Ninh Hòa, nay là phường Hòa Thắng, tỉnh Khánh Hòa. Khi mới vào đây khai hoang lập ấp, đất không phải mua, người dân Hà Liên tự sắp xếp với nhau để xây dựng nhà ở, mỗi hộ tự lấy đất làm nhà. Ở đây có gần 100% nhà xây, lợp ngói.

Rồi ông Sỹ kể tôi nghe chuyện về lịch sử hơn 370 năm của làng Hà Liên, cũng là 370 năm của vùng đất Nha Trang-Khánh Hòa. Năm Quý Tỵ 1653, cai cơ Hùng Lộc Hầu vâng mệnh chúa Nguyễn Phúc Tần tiến hành công cuộc mở mang, khai khẩn vùng đất từ đèo Cả đến sông Phan Rang; lập nên dinh Thái Khang với hai phủ trực thuộc là Thái Khang và Diên Ninh. Sau đó, vùng đất này được đổi tên thành dinh Bình Khang, dinh Bình Hòa, trấn Bình Hòa. Dưới thời vua Minh Mạng, năm 1832, đổi tên thành tỉnh Khánh Hòa. Làng Hà Liên đồng hành cùng tỉnh Khánh Hòa suốt chặng đường dài xây dựng và phát triển. Theo chân mở cõi của cai cơ Hùng Lộc Hầu, những cư dân đầu tiên đến lập làng Hà Liên ở khu vực cửa sông Dinh, giáp với đầm Nha Phu và gần núi Hòn Hèo , có địa thế bên sông, giáp biển và gần núi.

Các cụ cao niên trong làng kể, do có địa thế đặc biệt, trong các cuộc chiến tranh giữ nước, Hà Liên trải qua những cuộc càn quét, đàn áp khốc liệt. Người dân Hà Liên kiên cường chống giặc. Nổi bật là sự kiện ngày 17/8/1945, nhân dân làng Hà Liên hòa vào dòng người cách mạng tiến về phủ lỵ Ninh Hòa đấu tranh, góp phần lật đổ chính quyền thực dân phong kiến, lập nên chính quyền cách mạng ở phủ Ninh Hòa. Lịch sử Đảng bộ phường Ninh Hà ghi: Nhân dân Hà Liên là nòng cốt, trụ cột của phong trào cách mạng xã Ninh Hà. Những năm chiến tranh, nơi nào có người dân Hà Liên đến cư trú, làm ăn thì nơi đó có cơ sở cách mạng.

Hiện nay, tổ dân phố Hà Liên có 333 hộ, 1.128 nhân khẩu. Đơn vị hành chính là tổ dân phố, nhưng tôi vẫn quen gọi là làng. Bởi Hà Liên không chỉ có dáng dấp một ngôi làng cổ mà còn có những nét văn hóa truyền thống đặc sắc. Ngay cổng làng là ngôi đình Hà Liên cổ kính, sát bên là chùa Huệ Liên, rồi lăng Ông Nam Hải… Trong những clip ghi hình hội đình, lễ cầu ngư… của Hà Liên, nét văn hóa cổ xưa được thể hiện rất đúng chất. Tại đình Hà Liên hiện vẫn giữ được các chức năng là chỗ họp bàn bạc việc làng; là nơi thờ Thành hoàng làng và là nơi biểu diễn kịch, hát cửa đình… Trong đình thờ ông Thiên, Thổ Địa và những người có công với nước, với làng, xã… Nghi lễ cúng đình cũng như cúng lăng Ông vẫn còn đậm chất dân gian, gắn kết cộng đồng.

Điều ấy cho thấy người dân nơi đây đã rất cố gắng trong công việc bảo tồn văn hóa của làng. Nhà dân ở gần nhau, sát bên nhau. Tình làng nghĩa xóm gắn bó. Nhà này nói nhà kia nghe. Cho nên, Hà Liên vừa có dáng nét của phố vừa có dáng nét của làng. Cách đây mấy năm, Thị ủy Ninh Hòa đã tặng giấy khen cho tập thể tổ dân phố Hà Liên về thành tích tiêu biểu trong thực hiện phong trào thi đua “Dân vận khéo”.

Làng được che chắn bởi mầu xanh của rừng ngập mặn, thấp thoáng những cánh cò. Buổi trưa ở đây yên ắng lạ thường. Tôi ra thăm những bờ đước xanh um soi mình trên nước biếc, cảm nhận không gian rừng ngập mặn trong trẻ o, nên thơ với những tiếng chim ríu rít và những chú cua thập thò trước cửa hang khi triều xuống, ấn tượng như một bức tranh thủy mặc, man mác thanh bình.

Người dân Hà Liên quen với cách chèo thuyền, đánh bắt con cua, con cá trong đầm. Rừng ngập mặn là nơi trú ngụ của tôm, cua, cá. Chịu thương chịu khó, cho nên số hộ khá giả trong làng chiếm hơn 30%. Thời gian gần đây, có một số khách đến Hà Liên tham quan. Nhiều người chia sẻ: “Không gian ở đây quá thanh bình; con người thân thiện và có nhiều nét văn hóa độc đáo. Cùng người dân đi ngắm rừng ngập mặn, được tự tay kéo lưới bắt cá… là một trải nghiệm rất đặc biệt”. Có cảnh quan đẹp, không gian yên ả, thanh bình, người dân hiền hậu, có nét văn hóa lâu đời, Hà Liên đang đứng trước một cơ hội mới: Làm du lịch.

Anh Phạm Minh Định, một người dân trong làng lấy chiếc ghe nhỏ đưa chúng tôi đi tham quan rừng đước. Diện tích mặt nước rộng, rừng ngập mặn là nguồn tài nguyên quý báu của Hà Liên, cả về nuôi trồng, đánh bắt thủy sản lẫn du lịch. Anh Định chia sẻ: “Thời gian gần đây, du khách nhiều nơi tìm đến đây tham quan, có nhu cầu khám phá, cho nên tôi sử dụng thuyền của gia đình chở khách, họ rất thích thú, khen ngợi cảnh đẹp. Gia đình tôi có thêm chút thu nhập lại góp phần giới thiệu hình ảnh quê hương”.

Tháng 4/2025, làng Hà Liên được trao chứng nhận điểm đến “Top 7 Ấn tượng Việt Nam” năm 2024 do Sài Gòn Tiếp Thị – ấn phẩm thuộc nhóm Tạp chí Kinh tế Sài Gòn (Saigon Times Group) phát động và tổ chức, nhằm đồng hành với sự phát triển du lịch bền vững, góp phần tìm ra những điểm đến mới lạ. Làng Hà Liên được Sài Gòn Tiếp Thị miêu tả là nơi có vẻ đẹp đồng quê ấn tượng nhìn từ trên cao.

Tháng 4/2025, làng Hà Liên được trao chứng nhận điểm đến “Top 7 Ấn tượng Việt Nam” năm 2024 do Sài Gòn Tiếp Thị – ấn phẩm thuộc nhóm Tạp chí Kinh tế Sài Gòn (Saigon Times Group) phát động và tổ chức, nhằm đồng hành với sự phát triển du lịch bền vững, góp phần tìm ra những điểm đến mới lạ. Làng Hà Liên được Sài Gòn Tiếp Thị miêu tả là nơi có vẻ đẹp đồng quê ấn tượng nhìn từ trên cao.

Trong kế hoạch phát triển du lịch thị xã Ninh Hòa (trước khi sắp xếp), địa phương đã có kế hoạch lập đoàn khảo sát, tìm hiểu những điều kiện để xây dựng mô hình du lịch cộng đồng Hà Liên. Nếu làng cổ Hà Liên trở thành điểm du lịch cộng đồng, sẽ góp phần gia tăng sinh kế cho người dân, đồng thời bảo tồn, phát huy được những giá trị văn hóa, lịch sử đặc sắc theo hướng bền vững.

Bí thư chi bộ Lê Văn Sỹ chia sẻ: “Tôi sinh sống ở địa phương hơn 30 năm, hiểu từng nhà, hiểu từng người, được dân tin tưởng, chia sẻ tâm tư, nguyện vọng. Thời gian tới, người dân nơi đây mong muốn các cấp chính quyền tiếp tục đầu tư cơ sở vật chất; xây dựng mô hình du lịch xanh, du lịch cộng đồng; tạo điều kiện cho nhân dân Hà Liên vay vốn ưu đãi để chuyển đổi nghề, phát triển kinh tế, cải thiện đời sống”.