Thách thức từ ‘cơn sóng bạc’
Theo các báo cáo mới công bố từ đầu năm tới nay, Nhật Bản, Hàn Quốc và một loạt quốc gia châu Á ghi nhận tình trạng báo động về tỷ lệ sinh thấp kỷ lục, dân số giảm, dẫn đến thay đổi cấu trúc nhân khẩu học, tác động đáng kể tới kinh tế và xã hội.
Người cao t.uổi tại Tokyo, Nhật Bản. Ảnh tư liệu: AFP/TTXVN
Nhật Bản hiện là nước đứng đầu thế giới về tỷ lệ người cao t.uổi trong tổng dân số với hơn 29%. Các số liệu của Bộ Y tế Nhật Bản năm ngoái cho thấy số trẻ sơ sinh chào đời trên cả nước đã giảm 5,1% xuống còn 758.631 trẻ, mức thấp nhất từ trước tới nay và là năm thứ tám giảm liên tiếp. Số cặp đôi kết hôn đã giảm 5,9% xuống 489.281 cặp, đ.ánh dấu lần đầu tiên sau 90 năm con số này xuống dưới 500.000. Theo dự báo của Viện Nghiên cứu Dân số và An sinh xã hội quốc gia (NIPSSR), nếu số lượng các cặp đôi kết hôn không tăng lên, sẽ không có triển vọng đảo ngược mức tăng sinh.
Tại Hàn Quốc, tỷ lệ sinh trong quý IV/2023 đã giảm xuống mức thấp nhất theo quý, chỉ 0,65 con/phụ nữ. Năm ngoái, số trẻ sinh ra ở mức thấp kỷ lục là 229.970 trẻ, giảm hơn 40% so với năm 2017. Bộ Nội vụ Hàn Quốc công bố số liệu cho thấy số hộ gia đình độc thân đã tăng cao trong năm 2023, chiếm tỷ lệ kỷ lục 42% trong tổng số hộ gia đình tại đây. Theo dự báo, Hàn Quốc sẽ trở thành quốc gia dân số già hóa ở mức cao vào năm 2072, với độ t.uổi trung bình 63,4. Do tỷ lệ sinh quá thấp, lần đầu tiên số t.rẻ e.m vào học năm đầu tiên của bậc tiểu học ở nước này dự kiến giảm xuống dưới 400.000 em trong năm nay. Hàng loạt trường đại học ở Hàn Quốc cũng đang phải nỗ lực để đáp ứng chỉ tiêu tuyển sinh thường xuyên.
Năm 2023 cũng là năm thứ hai liên tiếp dân số Trung Quốc giảm nhanh khi tỷ lệ sinh giảm, tỷ lệ t.ử v.ong tăng và đất nước từng đông dân nhất thế giới đang đối mặt với cuộc khủng hoảng nhân khẩu học trong tương lai. Chính phủ dự báo đến năm 2035, sẽ có khoảng 400 triệu người tại Trung Quốc trong độ t.uổi từ 60 trở lên, chiếm 30% dân số. Với tỷ lệ sinh giảm liên tiếp trong những năm qua, Trung tâm Nghiên cứu Kasikorn (KResearch) dự báo Thái Lan sẽ trở thành xã hội siêu già vào năm 2029. Tương tự, tổng tỷ suất sinh của Singapore năm ngoái lần đầu tiên trong lịch sử giảm xuống mức dưới 1 và điều này đang đặt ra mối lo ngại về kinh tế và xã hội.
Nguyên nhân khiến tỷ lệ sinh tại nhiều nước giảm là do xu hướng kết hôn giảm khi nhiều người gặp khó khăn trong việc tìm kiếm bạn tâm giao vào thời kỳ đại dịch COVID-19. Nhiều người trẻ đã lựa chọn trì hoãn, từ bỏ việc kết hôn hoặc sinh con do thay đổi lối sống hoặc quan niệm sống để phù hợp với những thay đổi về chuẩn mực xã hội. Những lo ngại về tài chính, thu nhập giảm sút cũng đè nặng lên tâm trí giới trẻ. Trách nhiệm chăm sóc con cái vẫn chủ yếu do phụ nữ đảm nhiệm, khiến họ gặp trở ngại trong việc cân bằng cuộc sống, cũng như thăng tiến trong sự nghiệp. Đây là lý do khiến nhiều người lựa chọn cuộc sống độc thân, khiến giai đoạn hiện nay trở thành “Kỷ băng hà hôn nhân” tại Nhật Bản. Tính đến năm 2020, tỷ lệ nam giới Nhật Bản không kết hôn trong suốt cuộc đời là 30%, trong khi con số này năm 1933 là chưa đến 2%.
Tỷ lệ sinh thấp và dân số già hóa đặt ra mối lo ngại về thiếu hụt nguồn nhân lực, làm tăng chi phí trợ cấp xã hội, gây thêm áp lực cho hệ thống y tế, đồng thời giảm triển vọng tăng trưởng của nhiều nền kinh tế. Giảm dân số có thể dẫn đến thu hẹp toàn bộ nền kinh tế, khi vừa gây thiếu nhân lực cho ngành sản xuất, dịch vụ, đồng thời cũng làm giảm sức mua, tiêu dùng. Giảm dân số cũng dẫn đến giảm số người lao động có khả năng gánh vác hệ thống bảo hiểm xã hội, trong khi dân số già hóa lại khiến nguồn chi cho lương hưu, y tế và các bảo hiểm xã hội khác tăng nhanh, đặt ra nhiều thách thức trong việc chăm sóc sức khỏe cho người cao t.uổi. Chính phủ Nhật Bản ước tính với xu hướng dân số già và giảm đi như hiện nay, chi phí chăm sóc người cao t.uổi hằng năm trên đầu người sẽ tăng 75% lên 235.000 yen (1.568 USD) vào năm 2050 so với mức của năm 2019. Chi phí an sinh xã hội ngày càng tăng đang tạo ra áp lực lớn cho thế hệ trẻ.
Trước thực trạng này, nhiều nước đã đẩy mạnh các chính sách để hỗ trợ nuôi con và khuyến khích sinh. Bộ Phát triển gia đình và xã hội Singapore (MSF) có kế hoạch phát triển các dịch vụ trông trẻ, hạ mức trần phí chăm sóc t.rẻ e.m tại các trường mầm non chủ chốt và đối tác vào năm 2025. Trong ngân sách 2023, Singapore đã tăng thời gian nghỉ thai sản được chính phủ chi trả lên 4 tuần, khuyến khích các doanh nghiệp sắp xếp công việc linh hoạt để giúp cha mẹ quản lý tốt hơn các cam kết công việc và nghĩa vụ gia đình.
Tháng trước, Nội các Nhật Bản đã nhất trí dự luật tăng cường trợ cấp cho t.rẻ e.m và trợ cấp nghỉ phép chăm sóc trẻ với kinh phí khoảng 3.600 tỷ yen (khoảng 24 tỷ USD) mỗi năm kể từ tài khóa 2026. Quy mô của dự luật đưa Nhật Bản ngang hàng với Thụy Điển, một trong những quốc gia đứng đầu bảng xếp hạng của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) về chi tiêu công cho mỗi t.rẻ e.m tính theo phần trăm Tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Nhằm khuyến khích các cặp vợ chồng chia sẻ trách nhiệm trong việc chăm sóc con cái, Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản đã đề xuất dự luật yêu cầu các công ty có quy mô hơn 100 nhân viên áp dụng chế độ nghỉ sinh cho các nhân viên nam.
Video đang HOT
Người cao t.uổi trên đường phố tại Seoul, Hàn Quốc. Ảnh tư liệu: AFP/TTXVN
Trợ cấp tài chính là một trong các biện pháp mà Chính phủ Hàn Quốc triển khai nhằm khuyến khích các cặp vợ chồng sinh con. Từ năm 2024, các gia đình Hàn Quốc có thể nhận được khoản trợ cấp trị giá lên tới 29,6 triệu won (22.154 USD) cho mỗi trẻ. Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk Yeol cũng đã thành lập một nhóm đặc trách để xây dựng chính sách khuyến khích sinh con.
Để giảm áp lực già hóa dân số nhanh, Trung Quốc chủ trương cho phép mỗi cặp vợ chồng có thể sinh 3 con, tăng dần t.uổi nghỉ hưu và hoàn thiện hệ thống dưỡng lão.
Bên cạnh nỗ lực tăng tỷ lệ sinh, lao động nhập cư cũng được xem là giải pháp để bổ sung lực lượng lao động đang bị thu hẹp do tình trạng già hóa và suy giảm dân số. Chính phủ Nhật Bản mới đây đã chính thức quyết định thay đổi chương trình thực tập sinh kỹ thuật nước ngoài, cho phép lao động nước ngoài có thể cư trú lâu dài hơn để nâng cao trình độ, từ đó mở đường cho ở lại làm việc lâu dài tại Nhật Bản. Trong nỗ lực thu hút nhân tài, Nhật Bản dự kiến cấp một loại thị thực mới nhằm tạo điều kiện cho các kỹ sư công nghệ thông tin và các nhân viên khác của công ty nước ngoài cư trú tại nước này trong thời gian dài hơn.
Trong khi đó, Hàn Quốc dự định thực hiện chương trình thí điểm cho phép sinh viên nước ngoài mời cha mẹ đến Hàn Quốc làm việc tới 8 tháng tại các vùng sản xuất nông nghiệp hoặc làng chài nằm ở các khu vực gần trường học của họ. Mục đích của chương trình là nhằm giải quyết tình trạng thiếu lao động thường xuyên trong mùa nông nghiệp và đ.ánh cá bận rộn của nước này.
Có thể thấy, dân số già đang ngày càng phổ biến và trở thành xu hướng khó tránh tại nhiều nước. Với việc đẩy nhanh và mở rộng hàng loạt biện pháp, chính phủ các nước đang kỳ vọng có thể giảm bớt tác động và làm chậm lại “cơn sóng bạc”. Tuy nhiên, các giải pháp hiện nay vẫn còn có những hạn chế nhất định khi chưa thực sự chú trọng đến những người trẻ chưa lập gia đình để tăng tỷ lệ kết hôn. Xu hướng thay đổi nhân khẩu học này cũng là vấn đề dài hạn, đòi hỏi việc chủ động ứng phó, bài bản, đồng bộ nhiều biện pháp như khuyến khích người lớn t.uổi tham gia lao động nếu sức khỏe phù hợp, thúc đẩy sự phát triển của “kinh tế bạc” để vừa đáp ứng nhu cầu của nhóm dân số già, giảm gánh nặng cho xã hội, vừa phát triển kinh tế, từ đó đáp ứng sự phát triển của xã hội.
Trung Quốc: Xuất hiện nhiều cách âm thầm khuyến khích người dân sinh con
Tỷ lệ sinh Trung Quốc giảm đến mức kỷ lục trong những năm gần đây khiến nước này phải cố gắng tìm mọi cách để thúc đẩy việc sinh đẻ của người dân.
Tác phẩm điêu khắc ở Vũ Hán đã được chỉnh sửa từ gia đình có 1 t.rẻ e.m lên 3 t.rẻ e.m. Ảnh: Sixthtone
Nhiều năm qua, người dân thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc đã quen thuộc với sự hiện diện của tác phẩm điêu khắc mô tả một gia đình ba người, gồm cha mẹ và một đứa con bên bờ sông ở công viên Hán Khẩu Giang Than. Nhưng dường như chỉ sau một đêm, số lượng t.rẻ e.m tăng gấp ba lần.
Guo Xue - nhà điêu khắc tạo nên tác phẩm có tên "Tương lai tươi đẹp" này, nói với tờ The Paper rằng ông đã thêm hai đ.ứa t.rẻ vào tác phẩm theo yêu cầu của quan chức địa phương vào cuối năm 2023. Lý do được đưa ra là nhằm "cải thiện văn hóa", để phản ánh tốt hơn chính sách ba con hiện nay của Trung Quốc.
Kể từ năm 2021, chính phủ Trung Quốc đã cho phép các cặp vợ chồng có thể sinh ba con, sau 5 năm cho phép sinh hai con và hơn ba thập kỷ thực hiện chính sách một con. Trước đây, chính sách đó là để kiểm soát tốc độ tăng trưởng dân số và tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế. Nhưng hiện nay, tỷ lệ sinh giảm đã trở thành mối lo ngại lớn khi Trung Quốc phải đối mặt với những thách thức về nhân khẩu học do dân số ngày càng thu hẹp và già đi.
Theo dữ liệu mới nhất từ Cục Thống kê Quốc gia, tỷ lệ sinh của Trung Quốc đạt mức thấp kỷ lục vào năm 2023 khi dân số nước này giảm năm thứ hai liên tiếp. Do đó, chính phủ đã ưu tiên khuyến khích người dân sinh thêm con. Nhưng so với những khẩu hiệu thẳng thắn về chính sách một con, việc khuyến khích người dân sinh thêm con lại gặp nhiều thách thức hơn.
Hiệp hội Kế hoạch hóa Gia đình Trung Quốc - cơ quan được thành lập vào năm 1980 để hạn chế việc gia tăng dân số, đến năm 2021 lại nhờ công chúng hỗ trợ trong việc xây dựng các khẩu hiệu tuyên truyền mới cho chính sách ba con.
Thay vào đó, các quan chức đang thử những phương pháp thúc đẩy chính sách sinh thêm con một cách tinh tế hơn.
He Zeying, một lập trình viên 24 t.uổi Hàng Châu, đã nhận ra được cả những dấu hiệu được "cài cắm" để khuyến khích hôn nhân và sinh con ở chương trình Gala Tết hàng năm trong những năm gần đây, chẳng hạn như những bức phác họa một gia đình có nhiều con cháu.
"Tôi cảm thấy một loại áp lực vô hình, như thể việc có con và kết hôn đã chuyển từ nhiệm vụ gia đình sang nhiệm vụ xã hội", He nói.
Những phương pháp này cũng đã tồn tại từ thời kỳ chính sách hai con. Đầu năm 2021, truyền thông địa phương đưa tin bìa sách giáo khoa môn "Đạo đức" cho học sinh lớp ba đã được thay đổi, trong đó có hình một đôi vợ chồng với không chỉ một, mà là hai đứa con. Chưa rõ với chính sách mới hiện nay, liệu đ.ứa t.rẻ thứ ba có được thêm vào trang bìa hay không.
Bìa sách giáo khoa môn "Đạo đức" lớp ba trước (bên trái) và sau khi sửa đổi. Ảnh: Sixthtone
Trong nhiều năm nay, những ẩn ý mang tính định hướng về chính sách kế hoạch hóa gia đình đã ẩn chứa trong các nội dung, tài liệu chính thức. Ví dụ, vào năm 2019, những con tem chính thức mới kỷ niệm năm Hợi có hình hai con lợn trưởng thành và ba con lợn con được hiểu là dấu hiệu cho thấy chính sách hai con sắp được nới lỏng.
Theo Yang Xueyan, giáo sư từ Viện Nghiên cứu Dân số và Phát triển tại Đại học Giao thông Tây An, "hình thức tuyên truyền này nhằm thể hiện lập trường của chính phủ, cho mọi người biết rằng các quan chức đang ủng hộ và khuyến khích việc sinh con".
Giáo sư Yang tin rằng sự khuyến khích tinh tế như vậy sẽ hiệu quả hơn việc trực tiếp kêu gọi sinh thêm con. Như vào lễ Thất Tịch (lễ tình nhân của Trung Quốc) năm 2023, các quan chức địa phương ở thành phố Tây An đã b.ị c.hê cười khi gửi tin nhắn tới người dân, khuyến khích họ sinh thêm con để "kế thừa dòng m.áu Trung Quốc và gánh vác trách nhiệm trẻ hoá đất nước".
Tuy nhiên, bà cũng cảnh báo rằng trở ngại lớn nhất đối với những người có con vẫn là chi phí nuôi dạy quá cao.
Trong khi các thành phố lớn như Hàng Châu hay Trịnh Châu, đã triển khai các chương trình trợ cấp tài chính trong năm qua cho các cặp vợ chồng sinh con, nhưng vẫn không giải quyết được hàng loạt vấn đề ngăn cản mọi người sinh con, chẳng hạn như sự mất cân bằng giữa cuộc sống và công việc phổ biến ở giới trẻ.
"Chỉ thúc đẩy một chính sách mà không giải quyết các vấn đề cơ bản vẫn không đủ để gây ảnh hưởng đến hành vi và việc ra quyết định của cá nhân", giáo sư Yang bổ sung.
Lu Di, một bà mẹ 27 t.uổi có con trai 1 t.uổi cũng thấy tác phẩm điêu khắc mới ở công viên Hán Khẩu Giang Than mang lại "cảm giác gia đình đẹp đẽ". Tuy nhiên, cô chưa có kế hoạch sinh thêm con vì cảm thấy đó là việc rất đ.au đ.ớn.
Các quan chức nhận thức được thách thức mà họ gặp phải. Trong những năm gần đây, nhiều cơ quan chính phủ đã triển khai các phúc lợi bảo hiểm, nhà ở và giáo dục cho những người mới làm cha mẹ. Ngoài ra, còn có hàng chục dự án thí điểm đã được triển khai trên khắp đất nước, nhằm cố gắng mở ra một "kỷ nguyên mới" về hôn nhân và sinh con.
Tỷ lệ sinh ở Hungary thấp kỷ lục Ngày 26/1, Văn phòng Thống kê Trung ương Hungary (KSH) cho biết trong năm 2023, nước này đã ghi nhận số ca sinh ở mức thấp nhất trong lịch sử. Theo KSH, trong năm ngoái, Hungary đón 85.200 trẻ chào đời - thấp hơn 3,7% so với năm trước đó - và có hơn 127.000 người qua đời vì nhiều lý do khác...