Tâm lý ‘ngại đẻ’ thách thức dân số Việt Nam

Nhiều người không muốn sinh hai con, thậm chí không sinh, gây ra mối lo ngại rằng Việt Nam sẽ già nhanh chóng.

Ảnh minh họa

Đối với chị Lê Hoa, phụ nữ 38 tuổi có cậu con trai học tiểu học ở Hà Nội, nuôi một đứa con là đủ.

Chị Hoa cho biết mặc dù gia đình có điều kiện kinh tế, chị không có ý định sinh thêm đứa thứ hai. “Chỉ đơn giản là tôi không thích. Có một con đã là quá đủ rồi”, chị Hoa chia sẻ.

Cũng như chị Hoa, chị Hoàng Vũ, 34 tuổi ở Hà Nội, cũng không có ý định sinh thêm đứa thứ hai vì muốn tập trung vào công việc. Hơn nữa, nuôi con bây giờ rất mệt mỏi và tốn kém. Chị Vũ cho biết nếu bây giờ chị sinh thêm một đứa nữa, chị sẽ phải mất ít nhất 3 năm không làm được gì khác ngoài chăm con.

Chị Hoa và chị Vũ phản ánh tâm trạng không muốn sinh con của nhiều người, đặc biệt là phụ nữ. Nguyên nhân được nêu ra đa dạng, từ sự vất vả tốn kém gắn liền với việc nuôi dạy con cái, cho đến tâm trạng đơn giản là “không thích”, của nhiều bạn trẻ.

Những giá trị bình đẳng giới khiến phụ nữ ngày nay không còn muốn tự giới hạn bản thân mình trong vai trò làm vợ làm mẹ truyền thống. Họ muốn dành thời gian khám phá những khía cạnh khác của cuộc sống như gây dựng sự nghiệp, chăm sóc bản thân, đi du lịch, hay giao lưu với bạn bè và xã hội. Trong văn hóa Việt Nam, giá trị gia trưởng gắn chặt phụ nữ với vai trò sinh sản cho gia đình chồng là một nguyên nhân lớn khiến một số phụ nữ trẻ phản ứng.

Lê Giang, 30 tuổi, sống ở TP HCM chia sẻ rằng, trong mắt gia đình nhà bạn trai cô, việc cô có học vấn và một công việc tốt không phải là một ưu điểm. Trái lại, họ coi trọng một cô gái có đầu óc đơn giản hơn, trẻ hơn, đảm đang hơn, dễ bảo hơn, và nhất thiết là “phải đẻ”.

Đây là một sự bất bình đẳng lớn khiến Giang không muốn lập gia đình và sinh con. Trái lại, như nhiều bạn trẻ khác, cô thích sống trung thực với bản thân và tự do tự tại để có thể phát triển hết tiềm năng của mình.

“Nhìn tổng thể những bể dâu trong cuộc sống, thực lòng tôi chỉ muốn kiếm tiền thật tốt, sống độc thân không con cái, thích yêu ai thì yêu mà không thì thôi, đi du lịch làm đẹp tận hưởng cuộc sống”, Giang nói.

Ngoài ra, trong việc không thích sinh con của nhiều người còn bao gồm lý do sợ đau, sợ cơ thể thay đổi sau khi sinh. Bản thân Giang cũng không muốn cơ thể mình bị xấu và sồ sề.

Bên cạnh đó là những ý kiến cho rằng quan trọng không phải là đẻ nhiều mà là làm sao để giáo dục trẻ em cho tốt, làm sao để xây dựng một môi trường sống lành mạnh cho tất cả mọi người. Chị Đặng Việt Hà, 42 tuổi, sống ở TP HCM, cho rằng những bất cập của người lớn vẫn diễn ra hằng ngày trước mắt trẻ em, như vi phạm giao thông hoặc xả rác ra đường. “Những hành động nhỏ ăn sâu vào tâm thức đứa trẻ. Không biết khi lớn lên nó có bắt chước không”, chị nói

Sau gần ba thập kỷ áp dụng chính sách khuyến khích mỗi gia đình chỉ nên có từ một đến hai con để xóa đói giảm nghèo, Việt Nam đang giữ tổng tỷ suất sinh (số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ) ở mức dưới 2,1 con/mẹ.

Đây là mức sinh thay thế cần thiết để duy trì dân số. Nếu mức sinh thấp hơn, dân số sẽ nhanh chóng bị “già hóa”, tạo ra nhiều sức ép về các dịch vụ an sinh xã hội, chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi.

Theo ông Nguyễn Doãn Tú, Tổng Cục trưởng Dân số – Kế hoạch hóa gia đình thuộc Bộ Y tế, Việt Nam là một trong số những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh nhất thế giới. Trong khi các nước phát triển phải trải qua nhiều thập kỷ mới chuyển từ già hóa dân số sang dân số già như Pháp: 115 năm, Australia: 73 năm, Trung Quốc: 26 năm, quá trình này ở Việt Nam chỉ diễn ra trong 15 năm.

Việt Nam bước vào thời kỳ già hóa dân số vào năm 2011 và được dự báo sẽ trở thành nước có dân số già vào năm 2038, khi tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên chiếm 20%.

Những năm gần đây, mức sinh ở các khu vực không đồng đều. Theo Bộ Y tế, hiện có 16 tỉnh có mức sinh thấp hơn mức thay thế, chỉ dưới 1,8 con/mẹ. Hai vùng có mức sinh rất thấp là đồng bằng sông Cửu Long (1,74 con) và Đông Nam Bộ (1,55 con).

Số liệu từ Bộ Y tế cũng cho thấy mức tăng dân số của Việt Nam đang giảm dần đều. Trong một thập kỷ gần đây, dân số tăng trung bình 1% mỗi năm. Vào thập kỷ trước đó, mức tăng trung bình là 1,2% một năm; từ năm 1989 đến 1999, con số là 1,7%.

Theo trang thống kê dân số toàn cầu World Population Review, tổng tỷ suất sinh mới nhất của Việt Nam năm 2019 là 1,9 con/mẹ, đứng ở vị trí khá thấp, 122 trên tổng số 190 quốc gia.

Tại TP HCM, mức sinh đã liên tục giảm từ 1,59 vào năm 2004 xuống chỉ còn 1,36 vào năm ngoái. Mức sinh giảm sâu của TP HCM đã trở nên quan trọng đến mức Bí thư Thành ủy Nguyễn Thiện Nhân phải nhấn mạnh trong một cuộc họp gần đây.

“Chúng ta thiết kế đô thị này cho ai sống?” ông Nguyễn Thiện Nhân đưa ra câu hỏi và kêu gọi các nhà quản lý phải làm tất cả để các gia đình hạnh phúc, “muốn có con và có hai con”.

Đối mặt với thách thức duy trì mức sinh thay thế, trong hai năm gần đây, chính phủ Việt Nam cũng đã chuyển từ việc khuyến khích sinh một hoặc hai con sang “sinh đủ hai con”. Câu hỏi đặt ra là làm sao để phụ nữ và các cô gái trẻ không còn “ngại” sinh con trong bối cảnh hiện nay, khi những người như chị Hà ở TP HCM tin chắc rằng nếu các ông bố bà mẹ không thể làm tốt trách nhiệm của mình, việc có mấy con không có ý nghĩa gì cả.

Đỗ Thùy Linh

Theo VNE