Sử gia Mỹ và cuộc phỏng vấn Tướng Giáp năm 1990

Đại tướng nói ‘Hãy nhớ rằng, tôi là một vị tướng chiến đấu cho hòa bình. Tôi muốn hòa bình, nhưng không phải hòa bình bằng bất cứ giá nào’. Nói rồi ông bước đi nhanh, để lại tôi trầm ngâm với những nghĩa trang và tượng đài”, sử gia Mỹ Stanley Karnow viết.

Nhà báo Mỹ kiêm sử gia về chiến tranh Việt Nam, Stanley Karnow. Ảnh: Formiche

Stanley Karnow là một nhà báo Mỹ kiêm sử gia về chiến tranh Việt Nam. Ông là tác giả của cuốn sách “Vietnam: A History”, được đài PBS dựng thành phim và giành được 6 giải Emmy. Ông cũng từng đạt giải thưởng Pulitzer.

Năm 1990, ông có cuộc phỏng vấn với Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại nhà riêng ở Hà Nội. Dưới đây là trích lược bài viết của ông đăng trên tờ New York Times ngày 24/6 năm đó.

Chúng tôi gặp nhau tại Phủ Chủ tịch ở Hà Nội, một biệt thự Pháp khang trang nằm giữa một khu vườn rộng, được tô điểm với sắc hoa râm bụt và hoa giấy. Đây là nơi các quan chức cấp cao Việt Nam tiếp đón quan khách.

Một người đàn ông với nước da hồng hào, mái tóc bạc trắng và dáng đi nhanh nhẹn bước ra. Ông mặc bộ quân phục màu xanh ôliu giản dị. 4 ngôi sao trên cổ áo là dấu hiệu duy nhất cho biết cấp bậc của ông.

Mỉm cười rất tươi, ông bắt tay tôi. Rồi sau đó, trước sự ngạc nhiên của tôi, ông chạm vào hai má tôi theo cách chào truyền thống của Pháp.

Dù bề ngoài mang đậm nét châu Á, phong thái ấy vẫn khiến ông giống như một người Pháp có tuổi lịch thiệp. Nhưng không, ông là Đại tướng Võ Nguyên Giáp, tổng tư lệnh của quân đội Cộng sản Việt Nam, một trong những vị tướng tài nhất lịch sử thế giới.

Là một nhà chiến lược táo bạo, một tư duy logic tài năng và một nhà tổ chức không biết mệt mỏi, Tướng Giáp đã chiến đấu suốt hơn 30 năm, biến một đội quân du kích áo vải ít ỏi thành một trong những quân đội hiệu quả nhất của thế giới.

Ông đã vượt lên mọi khó khăn để vượt lên đè bẹp quân đội Pháp. Tuy nhiên, thành tựu kỳ diệu hơn cả của ông là đập tan lực lượng Mỹ áp đảo, trở thành người duy nhất đánh bại cường quốc này trong lịch sử.

Tôi đã theo dõi hai cuộc chiến tranh này gián tiếp từ Paris và sau đó trở thành một phóng viên ở Việt Nam. Những nghiên cứu tiếp theo của tôi cho một cuốn sách đã giúp tôi gặp được các quân nhân cấp cao từ hai phe. Nhưng Tướng Giáp là người duy nhất, vừa là nhà hoạch định chính sách, vừa là chỉ huy trên chiến trường. Tôi đã nghiên cứu sự nghiệp của ông và tìm cách gặp ông trong một chuyến đi trước đó đến Hà Nội. Tuy nhiên, chỉ trong lần quay lại gần đây, ông mới dành cho tôi một buổi phỏng vấn.

Người Pháp từng gọi Tướng Giáp là “ngọn núi lửa phủ tuyết”, bởi nhiệt huyết ẩn giấu đằng sau vẻ bề ngoài lạnh lùng của ông. Bây giờ, khi đã bước vào độ tuổi 80, ở ông vẫn toát ra thứ sức mạnh trí tuệ và quyết tâm mãnh liệt đã đưa ông đến chiến thắng năm nào, và khiến ông trở thành một huyền thoại.

Tướng Giáp thành công nhờ tài năng thiên bẩm, chứ chưa hề trải qua bất kỳ trường lớp quân sự nào. Đúng như ông mỉm cười nói với tôi: “Tôi là một vị tướng tự học”.

Cuộc gặp tại 30 Hoàng Diệu

Một ngày sau cuộc gặp đầu tiên, tôi lái xe đến nhà riêng của ông, một ngôi nhà Pháp khá đẹp. Phòng khách trưng bày nhiều vật trang trí bằng các thứ tiếng khác nhau cùng các bức tượng bán thân và chân dung của Karl Marx, Lenin và Hồ Chí Minh, vị lãnh đạo tôn kính của Việt Nam hiện đại.

Vợ của Tướng Giáp, một người phụ nữ vui tính, mang ra bàn một đĩa trái cây, khi ông tự hào giới thiệu về cô con cả, một nhà vật lý hạt nhân nổi tiếng, và ôm một đứa cháu vào lòng.

Ông nói tiếng Pháp rất trôi chảy và nhẹ nhàng, pha âm sắc của Việt Nam. Thấy tôi nói tiếng Pháp thông thạo, ông bảo: “Tôi rất vui khi thấy anh theo chủ nghĩa quốc tế”, như thể ông cảm thấy chúng tôi đang cùng chia sẻ sứ mệnh truyền bá văn minh của Pháp. Giống như nhiều nhà dân tộc chủ nghĩa thuộc thế hệ của ông Việt Nam, Tướng Giáp tiếp thu nền văn hóa Pháp trong khi chiến đấu chống chế độ thực dân Pháp.

Tuy nhiên, khi bước vào cuộc trò chuyện một cách nghiêm túc, ngôn từ của ông mới thực sự “bùng nổ”. Ông rất mô phạm, một phong thái hình thành từ thời trẻ, khi ông còn làm nhà giáo. Được trời phú cho một trí nhớ phi thường, ông nhắc lại cho tôi nghe tên của những người đồng đội cũ hay kể lại tường tận những sự kiện từ cách đây hàng thập kỷ.

Có lúc, giọng ông nghe như có chút châm biếm khi nhắc đến “kiến thức quân sự đáng nể” của tướng William C. Westmoreland, rồi sau đó kể ra những điều mà ông cho là sai lầm của vị chỉ huy Mỹ tại Việt Nam. Và giống như mọi vị tướng khác, ông nói về những giây phút khó khăn của mình. Ông thừa nhận “có những giai đoạn khó khăn khiến chúng tôi tự hỏi mình liệu có thể đi tiếp được hay không, nhưng”, ông đột ngột chuyển giọng. “Chúng tôi không bao giờ bi quan. Không bao giờ! Không bao giờ! Không bao giờ!”.

“Chúng tôi không đủ mạnh để đánh tan nửa triệu binh lính Mỹ, nhưng đó không phải là mục tiêu của chúng tôi”, ông nói tiếp. “Mục đích của chúng tôi là dập tắt ý định tiếp tục chiến tranh của chính phủ Mỹ. Westmoreland đã sai lầm khi nghĩ rằng hỏa lực áp đảo của ông ấy sẽ khiến chúng tôi gục ngã. Nếu chúng tôi tập trung vào cân bằng lực lượng, chúng tôi sẽ bị đánh bại trong hai giờ”.

“Chúng tôi đã tiến hành một cuộc chiến tranh nhân dân. Trong chiến tranh, có hai yếu tố chính, đó là con người và vũ khí. Những vũ khí, thiết bị điện tử tinh vi của Mỹ cuối cùng lại không mang lại ích lợi gì. Con người mới là yếu tố quyết định. Con người! Con người!”, ông nói.

“Ông đã chuẩn bị để chiến đấu trong bao lâu?”

“Hai mươi năm nữa, thậm chí một trăm năm, đến khi nào giành chiến thắng”, Tướng Giáp trả lời ngay lập tức.

“Xuyên suốt lịch sử của chúng tôi”, ông trầm ngâm. “Tư tưởng sâu sắc nhất, thứ tình cảm lan rộng nhất trong nhân dân, là lòng yêu nước”.

Tướng Giáp sinh ra trong thời loạn lạc. Ông là con trai lớn trong một gia đình có 7 anh chị em. Ông sinh năm 1911, tại làng An Xá, tỉnh Quảng Bình. Tại trường làng, Tướng Giáp được học tiếng Pháp, nhưng về nhà, cha mẹ ông chỉ trò chuyện với con bằng tiếng Việt. “Cha mẹ đã gieo lòng yêu nước vào tôi”, ông nói.

Cha ông, một nhà nho, đã biểu thị chủ nghĩa dân tộc của mình bằng cách dạy chữ Hán Việt. Ông là người dạy cho Tướng Giáp đọc cuốn sách đầu tiên trong đời mình, một cuốn sách về lịch sử của trẻ em.

“Tôi biết được tổ tiên của chúng tôi là những người đã hy sinh vì đạo nghĩa, và nhiệm vụ của mình là phải rửa sạch những nỗi nhục trong quá khứ”, ông nói.

Giọng ông chùng xuống khi nhớ về ngày đầu tiên đi học. “Mẹ tôi và tôi lần đầu tiên chia xa, cả hai đều khóc”. Năm 1924, ông đi học ở Quốc học Huế, ngôi trường mà Hồ Chủ Tịch trước đó từng theo học.

Khi tôi đề nghị ông nêu tên một vị anh hùng của Pháp, ông đáp: “Robespierre!”. (Maximilien Marie Isidore de Robespierre là một trong những nhà lãnh đạo của Cách mạng Pháp năm 1789).

“Nhưng ông ấy là người gây ra chết chóc”, tôi bật lại.

“Robespierre!”, ông tiếp tục. “Robespierre đã chiến đấu đến cùng vì nhân dân”

“Thế còn Napoleon?”, tôi hỏi.

“Bonaparte, đúng. Ông ấy là một nhà cách mạng. Nhưng không, Napoleon, ông ấy đã phản bội dân chúng”, ông đáp.

Vị tướng của hòa bình

Bây giờ, khi đã về hưu, Tướng Giáp dành phần lớn thời gian của mình để thăm lại các chiến trường xưa và gặp gỡ các cựu chiến binh.

“Nếu tôi không trở thành một người lính, tôi có thể sẽ là một giáo viên, một nhà triết học hoặc lịch sử”, ông nói. “Mới đây có người hỏi tôi rằng, ban đầu, khi tôi thành lập quân đội, tôi có tưởng tượng được rằng tôi sẽ chiến đấu với người Mỹ không. Thế người Mỹ thời đó, có tưởng tượng được một ngày họ sẽ chiến đấu với chúng tôi không?”.

Phút chia tay, ông nắm chặt lấy tay tôi: “Hãy nhớ rằng, tôi là một vị tướng chiến đấu cho hòa bình. Tôi muốn hòa bình, nhưng không phải hòa bình bằng bất cứ giá nào”.

Nói rồi, ông bước nhanh, để tôi lại trầm ngâm với những nghĩa trang, những tượng đài chiến tranh, những ký ức đau thương ở Pháp, Mỹ và Việt Nam, và cái giá tàn khốc mà người dân của họ phải trả cho những cuộc chiến.

Theo VNE