Sinh vật lai từ 48 năm trước trở thành “cứu tinh” cho loài quý hiếm bậc nhất, cả thế giới chỉ còn đúng 2 cá thể: Giới khoa học mừng phát khóc

Năm 1977, một sự kiện hiếm có trong lịch sử khoa học đã diễn ra.

Đó là khoảnh khắc khi Nasi – cá thể tê giác lai – cất tiếng chào đời tại Vườn thú Dvůr Králové (Séc). Trong thế giới động vật hoang dã, sự xuất hiện của một con lai vốn đã bất ngờ, nhưng với Nasi, ý nghĩa lại vượt xa hơn thế.

Đây là kết quả của sự giao phối giữa một con tê giác trắng phương Bắc cái và một con tê giác trắng phương Nam đực, trở thành cá thể lai duy nhất từng được ghi nhận giữa hai phân loài này.

Sự hiện diện của Nasi không chỉ mang tính biểu tượng, mà còn thắp lên hy vọng cho giới khoa học trong nỗ lực bảo tồn tê giác trắng phương Bắc – loài hiện chỉ còn lại vỏn vẹn hai cá thể cái trên thế giới.

Hai cá thể tê giác trắng phương Bắc cuối cùng trên Trái đất đang được bảo vệ trong điều kiện nghiêm ngặt nhiều lớp tại khu bảo tồn Ol Pejeta Conservancy ở Kenya. Đây là nơi mà Najin và Fatu – cặp mẹ con tê giác cái thuộc phân loài Ceratotherium simum cottoni – sống những ngày còn lại của mình dưới sự giám sát chặt chẽ.

Theo thông tin từ Ol Pejeta, cả hai đều đã mất khả năng sinh sản tự nhiên do tuổi tác và các vấn đề sức khỏe . Najin, sinh năm 1989 và hiện 35 tuổi, đã được loại khỏi chương trình nhân giống bởi tình trạng xương khớp kém. Trong khi đó, Fatu – sinh năm 2000, nay 24 tuổi – mắc chứng thoái hóa tử cung, khiến việc mang thai tự nhiên gần như không thể.

Dù khả năng bảo tồn loài tê giác trắng phương Bắc này hiện không nhiều nhưng vẫn còn những tia hy vọng cuối cùng

Vì tầm quan trọng đặc biệt, Najin và Fatu được bảo vệ liên tục 24/7 bởi một đội ngũ kiểm lâm vũ trang của Kenya. Họ được trang bị đầy đủ vũ khí cùng công nghệ hiện đại như thiết bị định vị GPS và máy bay không người lái để giám sát từ xa. Mục tiêu chính là ngăn chặn nguy cơ săn trộm – mối đe dọa lớn nhất từng khiến số lượng tê giác trắng phương Bắc sụt giảm đến mức cận kề tuyệt chủng.

Khu vực sinh sống của hai cá thể này được quản lý nghiêm ngặt, giới hạn tối đa sự tiếp cận. Khách tham quan không được phép lại gần, ngoại trừ đội ngũ chuyên gia và nhân viên bảo tồn được ủy quyền, nhằm thực hiện các công tác chăm sóc sức khỏe hoặc hỗ trợ sinh sản nhân tạo.

Tất cả các biện pháp này không chỉ để đảm bảo rằng Najin và Fatu được sống trong môi trường an toàn nhất có thể, mà còn nhằm phục vụ cho các chương trình nghiên cứu và bảo tồn lâu dài. Trong đó, nỗ lực ứng dụng công nghệ sinh sản tiên tiến được kỳ vọng sẽ mở ra cơ hội hồi sinh phân loài tê giác trắng phương Bắc trước khi nó biến mất hoàn toàn khỏi hành tinh.

Ảnh: Misharmartin

Một trong những nỗ lực mang tính đột phá nhất nhằm cứu loài tê giác trắng phương Bắc khỏi bờ vực tuyệt chủng chính là dự án BioRescue – sáng kiến khoa học ứng dụng công nghệ thụ tinh trong ống nghiệm (IVF).

Năm 2023, lần đầu tiên trong lịch sử, các nhà khoa học đã thành công khi chuyển một phôi tê giác tạo ra trong phòng thí nghiệm vào cơ thể một cá thể mang thai hộ. Dù đáng tiếc là con tê giác mang thai hộ mang tên Curra đã qua đời đột ngột, kết quả khám nghiệm tử thi vẫn cho thấy bào thai 70 ngày tuổi đang phát triển bình thường. Thành tựu này, dù còn dang dở, đã chứng minh tính khả thi của kỹ thuật IVF trong việc nhân giống loài.

Bước tiếp theo của BioRescue là tái hiện quy trình này bằng cách sử dụng trứng của Fatu – một trong hai cá thể tê giác trắng phương Bắc cuối cùng còn sống. Hiện tại, Fatu cũng là cá thể duy nhất đủ khỏe mạnh để trải qua quá trình lấy trứng. Các nhà khoa học đặt nhiều kỳ vọng rằng từ những phôi được tạo ra, một thế hệ tê giác trắng phương Bắc mới sẽ ra đời, mở ra hy vọng hồi sinh cho loài động vật đang trên bờ tuyệt chủng này.

Đây chính là thời điểm mà câu chuyện về Nasi trở nên quý giá hơn bao giờ hết. Sự ra đời của chú tê giác lai này đã mang lại cho giới khoa học niềm tin rằng một cá thể tê giác trắng phương Nam hoàn toàn có thể mang thai một tê giác trắng phương Bắc.

Jan Stejskal, điều phối viên dự án BioRescue, chia sẻ: “Chúng tôi không biết liệu có tồn tại rào cản nào hay không, nhưng điều chắc chắn là đã từng có một cá thể lai giữa tê giác trắng phương Nam và tê giác trắng phương Bắc. Điều đó chứng minh rằng tê giác trắng phương Nam có thể trở thành người mẹ thay thế lý tưởng.”

Dù Nasi có sức khỏe không thực sự tốt và chưa từng sinh sản, việc nó sống sót đến tuổi trưởng thành đã là minh chứng thuyết phục cho tính khả thi của quá trình lai tạo.

Để gia tăng cơ hội đảm bảo sự sống sót về mặt di truyền cho những thế hệ tiếp theo, BioRescue đã bắt tay hợp tác với Colossal Biosciences, mở ra thêm một hướng đi mới trong nỗ lực cứu loài tê giác trắng phương Bắc khỏi bờ vực tuyệt chủng.

Matt James, Giám đốc Động vật của Colossal, cho biết nhóm nghiên cứu đang ứng dụng các công nghệ tiên tiến để phân tích lịch sử di truyền của loài tê giác trắng phương Bắc. Dữ liệu này được so sánh với các cá thể hiện còn sống cùng những mẫu tế bào đã được lưu trữ, từ đó xây dựng bức tranh toàn diện về nền tảng di truyền của loài.

Thông qua quá trình nghiên cứu, các nhà khoa học có thể xác định những gen quan trọng đã bị mất đi theo thời gian, rồi khôi phục chúng bằng công nghệ chỉnh sửa gen. Cách tiếp cận này không chỉ giúp tái tạo đa dạng di truyền cho quần thể mới, mà còn đảm bảo những cá thể ra đời sau này có sức khỏe ổn định, khả năng sinh sản và thích nghi tốt nhất với môi trường sống.