Sẽ có một đại dịch toàn cầu mới?

Tuy chưa thể đặt tên nhưng mầm bệnh chết người tiếp theo gây ra đại dịch toàn cầu rất có thể là một căn bệnh đường hô hấp, lan tràn bởi một vi-rút lây bệnh trong thời gian ủ bệnh hoặc khi các triệu chứng còn rất nhẹ, theo các nhà nghiên cứu tại Trung tâm An ninh sức khỏe Johns Hopkins.

Nhân viên cảng Hồng Kông đeo khẩu trang bảo vệ trước bệnh cúm heo trong đại dịch toàn cầu năm 2009

Bệnh X có thể là vi rút lây qua không khí

Họ đã phác họa một khuôn khổ làm việc để giúp các nhà khoa học và các nhà hoạch định chính sách chuẩn bị cho hiểm họa chết người sắp diễn ra.

Báo cáo “Đặc điểm của tác nhân gây đại dịch” kết luận rằng thủ phạm khó có khả năng là một trong những căn bệnh thời sự hiện nay và đang gây ra những đợt bùng phát đáng sợ như Ebola, lây truyền qua dịch cơ thể, hoặc Zika, lây lan qua muỗi.

Thay vào đó bệnh X, như được gọi bởi Tổ chức Y tế Thế giới, rất có thể là một vi-rút lây truyền qua không khí.

Do đó cần giám sát chặt chẽ hơn các bệnh nhiễm trùng ở người do vi-rút lây qua đường hô hấp, đặc biệt là các bệnh do vi-rút ARN tiến hóa nhanh, giữ chất liệu di truyền trong ARN hơn là ADN.

Các tác giả, đứng đầu là TS. Amesh Adalja, một học giả cấp cao tại trung tâm, cho biết các nghiên cứu hiện tại để xác định loại vi sinh vật gây nguy cơ thảm họa sinh học toàn cầu (GCBR) được dựa trên các vụ dịch gần đây, tiền lệ lịch sử và các tác nhân vũ khí sinh học.

Tuy nhiên, điều này đã không giải thích được khả năng thảm họa toàn cầu tiếp theo có thể là do một tác nhân gây bệnh chưa từng gây dịch.

Có một sự đồng thuận mạnh mẽ rằng vi-rút ARN đại diện cho mối đe dọa dịch bệnh cao hơn so với các vi-rút ADN.

TS. Adalja nói: “Sự sẵn sàng cho vấn đề an ninh sức khỏe cần phải thích nghi được với các mối đe dọa mới và không chỉ chú ý đến những tiền lệ lịch sử.

“Một cách tiếp cận tích cực hơn đối với vấn đề này sẽ giúp bảo vệ chống lại sự kiện GCBR xảy ra.”

Các chuyên gia dịch tễ học và y tế tin rằng trường hợp này là khi, chứ không phải nếu, thế giới bị tấn công bởi một đại dịch toàn cầu của một căn bệnh nhiễm trùng nguy hiểm, giết chết hàng triệu người.

Sự bùng phát dịch bệnh lớn tiếp theo có thể được kích hoạt bởi chủng đột biến của một vi-rút đã biết hoặc do sự rò rít của một loại vũ khí sinh học nào đó và các ví dụ như đại dịch cúm Tây Ban Nha năm 1918, giết chết tới 100 triệu người, cho thấy mối nguy hiểm to lớn.

Thách thức đối với các nhà hoạch định chính sách là phác thảo diện mạo của một đại dịch như vậy.

Nhưng thay vì giả định rằng các thảm họa tương lai sẽ giống như những thảm họa trước đây, các tác giả đã quay lại giá vẽ, nghiên cứu các tài liệu và phỏng vấn 120 chuyên gia để xác định các đặc tính sẽ “nhận diện” một vi sinh vật nào đó là mối đe dọa tiềm ẩn.

Vi-rút nổi lên như ứng cử viên hàng đầu vì tỷ lệ đột biến cao của chúng cùng với việc thiếu các thuốc chống vi-rút phổ rộng – không giống như vi khuẩn, khá nhạy cảm với các chất kháng khuẩn, hoặc nấm, mà một số ít có thể gây nhiễm ở vật chủ máu nóng.

Vi rút ARN là mối đe dọa

Cụ thể, họ xác định vi-rút ARN là một mối đe dọa vì khả năng đột biến di truyền của chúng, cho phép chúng tiến hóa nhanh và đi trước một bước so với vắc-xin và hệ miễn dịch của vật chủ.

“Có một sự đồng thuận mạnh mẽ rằng các vi-rút ARN tiêu biểu cho mối đe dọa đại dịch cao hơn nhiều so với vi-rút ADN”, các tác giả viết.

Phương thức lây truyền một căn bệnh như vậy rất có thể sẽ là đường hô hấp, một con đường khó ngăn chặn hơn đáng kể so với, ví dụ,đường truyền qua máu.

Tác nhân này cũng nhiều khả năng lây nhiễm trong thời gian ủ bệnh, trước khi các triệu chứng xuất hiện hoặc khi hậu quả mới chỉ là nhẹ và trước khi cần trợ giúp y tế.

Ngoài ra, thiếu vắc xin và quần thể nhạy cảm, tất cả sẽ khiến dịch bệnh càng khó chống đỡ.

Các y tá chăm sóc cho bệnh nhân trong dịch cúm Tây Ban Nha năm 1918 ở Mỹ

Trong số những mối lo ngại cụ thể là một số loại vi-rút ARN, bao gồm coronavirus. Chúng là thủ phạm ở một tỷ lệ đáng kể các trường hợp cảm lạnh thông thường. Chúng cũng là nguyên nhân của Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS), làm chết hơn 700 người trên khắp thế giới trong vụ dịch năm 2002, và Hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS), có tỷ lệ tử vong gần một phần ba kể từ khi được xác định vào năm 2012.

Để chống lại mối đe dọa này, cần cải thiện hơn nữa công tác giám sát các vi-rút ARN lây truyền qua đường hô hấp.

Các vắc-xin chống lại vi-rút hô hấp ARN – bao gồm vắc-xin cúm thông thường – cần được theo đuổi với mức độ ưu tiên tăng hơn.

TS Adalja nói thêm: “Chúng tôi hy vọng các nhà hoạch định chính sách và các thầy thuốc quan tâm đến những khuyến nghị của chúng tôi trong công việc của mình để tăng cường sự bền bỉ ngành y tế và củng cố công tác chuẩn bị ứng phó với dịch bệnh”.

Đại dịch tiếp theo sẽ đến từ đâu?

Vi khuẩn

Kháng sinh phổ rộng hạn chế khả năng gây dịch của vi khuẩn. Mặc dù các chủng kháng đa thuốc đang đe dọa nền móng của y học hiện đại, song chúng kém hiệu quả trong việc lây nhiễm ở người khỏe mạnh

Nấm

Mặc dù các bệnh nấm mang lại mối đe dọa sự sinh tồn đối với một số loài ếch, giun hoặc rắn, song có rất ít chủng có khả năng lây nhiễm cho động vật máu nóng, do đó hạn chế nguy cơ tiềm ẩn của chúng

Prions

Các protein có thể lây nhiễm, như protein gây bệnh bò điên, có thể gây tổn thương nghiêm trọng nhưng chỉ lây lan trong điều kiện đặc biệt – ví dụ như qua các dụng cụ phẫu thuật bị nhiễm bẩn.

Động vật đơn bào

Đây thường là ký sinh trùng đơn bào, bao gồm sốt rét. Mặc dù có thể tiêu diệt các vec tơ mang mầm bệnh, chẳng hạn như muỗi, song các chủng sốt rét kháng thuốc đang chứng tỏ là một mối đe dọa ngày càng tăng

Vi-rút

Tốc độ nhân lên nhanh chóng đồng nghĩa với việc vi-rút có thể tiến hóa nhanh để tránh hệ thống miễn dịch của vật chủ hoặc chuyển giao giữa các loài, khiến chúng có nguy cơ cao gây đại dịch.

Cẩm Tú

Theo Dân trí