Sẵn sàng trước thiên tai và biến đổi khí hậu
“Cùng em hành động sớm – Sẵn sàng trước thiên tai và biến đổi khí hậu” là nội dung chính của chiến dịch truyền thông được Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai phối hợp với Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) tại Việt Nam tổ chức từ tháng 10 đến tháng 12/2022 nhằm lan tỏa thông điệp hành động sớm, không bị động trước các rủi ro thiên tai và biến đổi khí hậu.
Cảnh ngập lụt sau những trận mưa lớn tại tỉnh Narathiwat, Thái Lan, ngày 26/2/2022. Ảnh (tư liệu): AFP/TTXVN
Mục tiêu của chiến dịch là thu hút sự quan tâm của toàn xã hội, nâng cao nhận thức, kỹ năng phòng ngừa, ứng phó với thiên tai, biến đổi khí hậu của tr.ẻ e.m, nhà trường, gia đình và cộng đồng. “Cảnh báo sớm, hành động sớm cho mọi người” cũng là chủ đề của Ngày Quốc tế giảm nhẹ rủi ro thiên tai (13/10) năm 2022.
Đợt lũ lụt kinh hoàng giữa tháng 6/2022 đã khiến khoảng 30% diện tích Pakistan chìm trong nước, ảnh hưởng đến khoảng 33 triệu người, gây thiệt hại khoảng 30 tỷ USD. Đến tháng 7, nắng nóng cực điểm bao trùm một loạt thành phố đông dân ở lưu vực sông Dương Tử của Trung Quốc, làm con sông khô cạn xuống mức thấp nhất kể từ năm 1865. Tại châu Âu, hai đợt nắng nóng gay gắt vào mùa Hè dẫn đến nhiệt độ cao kỷ lục làm bùng phát các vụ cháy rừng có sức tàn phá hủy diệt, đồng thời khiến mực nước sông, hồ không ngừng hạ thấp, gây thiệt hại lớn cho nhiều lĩnh vực. Bên kia bờ Đại Tây Dương, trong khi miền Tây và Trung Tây nước Mỹ hứng chịu những đợt nắng nóng gay gắt khiến các hồ chứa quan trọng khô cạn, một số khu vực như công viên Death Valley (California) tới phía Đông bang Kentucky lại chứng kiến lũ lụt kinh hoàng.
Trong khi đó, những cơn bão lớn cũng có xu hướng gia tăng, với cường độ mạnh hơn và khó dự đoán hơn. Cuối tháng 9 vừa qua, siêu bão Noru đổ bộ các nước Đông Nam Á như Philippines, Việt Nam và Thái Lan…, gây thiệt hại về người ở Philippines, gây ngập lụt và lở đất nghiêm trọng, phá hủy mùa màng và nhiều công trình. Cùng thời điểm, người dân Mỹ và các đảo quốc vùng Caribe đương đầu với bão Ian. Sau khi gây mất điện trên diện rộng tại Cuba, bão Ian đã quét qua khu vực bang Florida của nước Mỹ, với sức tàn phá được đán.h giá là lớn nhất trong lịch sử nước này, gây thiệt hại ước tính từ 70 tỷ-120 tỷ USD.
Lũ quét mang theo một lượng lớn bùn, đất đá, rác thải đổ về thị trấn Mường Xén (huyện Kỳ Sơn, Nghệ An). Ảnh (tư liệu): TTXVN phát
Việt Nam cũng là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của thiên tai và biến đổi khí hậu. Việt Nam thường xuyên phải chịu ảnh hưởng của 21 trong 22 loại hình thiên tai trên thế giới, trừ sóng thần, khiến cho 30 năm trở lại đây, trung bình mỗi năm Việt Nam có khoảng trên 400 người chế.t và mất tích, thiệt hại kinh tế khoảng từ 1-1,5% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Từ đầu năm nay, tình hình thiên tai tại Việt Nam diễn ra phức tạp, cực đoan, trái quy luật như mưa lũ trái mùa kèm theo dông, lốc lớn trên diện rộng, bão gây mưa lớn..
Trước những cảnh báo rằng các thảm họa tự nhiên sẽ xảy ra ngày càng thường xuyên và gây hậu quả nặng nề hơn do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, chủ đề của Ngày Quốc tế giảm nhẹ rủi ro thiên tai năm nay tập trung vào mục tiêu G của Khung hành động Sendai (2015-2030), đó là “Tăng cường đáng kể tính sẵn có và khả năng tiếp cận các hệ thống cảnh báo sớm đa hiểm họa, thông tin và đán.h giá rủi ro thiên tai cho người dân vào năm 2030.”
Thảm họa động đất sóng thần Ấn Độ Dương ngày 26/12/2004 khiến hơn 200.000 người thiệ.t mạn.g là một trong những thiên tai tồi tệ nhất trong lịch sử hiện đại. Thảm họa này đã tàn phá trên diện rộng ở các quốc gia không có hoặc có ít hệ thống cảnh báo sóng thần vào thời điểm đó. Nếu có một hệ thống cảnh báo sớm giúp người dân nắm được tình hình và nhanh chóng sơ tán, thảm họa có lẽ đã không gây ra hậu quả kinh hoàng đến như vậy.
Video đang HOT
Theo Văn phòng LHQ về giảm thiểu rủi ro thiên tai (UNDRR), một cảnh báo sớm trước 24 giờ có thể giúp giảm thiệt hại lên tới 30%, cứu sống nhiều sinh mạng. Tổng Thư ký Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), Giáo sư Petteri Taalas khẳng định, “hệ thống cảnh báo sớm là một biện pháp thích ứng với khí hậu hiệu quả, khả thi, giúp tiết kiệm sinh mạng và tiề.n bạc.” Nhờ vào thành công của các hệ thống cảnh báo sớm, cũng như do dự báo thời tiết chính xác hơn và quản lý thiên tai chủ động và phối hợp, số người thiệ.t mạn.g do các thảm họa khí hậu đã giảm gần 3 lần trong 50 năm qua.
Tuy nhiên, hiện 30% dân số thế giới, chủ yếu sống ở những nước kém phát triển nhất và các đảo quốc nhỏ, vẫn chưa được bảo vệ bởi hệ thống cảnh báo sớm. Con số này ở châu Phi thậm chí lên tới 60%. UNDRR cho rằng, cần tăng cường hỗ trợ cho các nước kém phát triển và các đảo quốc nhỏ đang phát triển để xây dựng và mở rộng hệ thống cảnh báo sớm. Ước tính, khoản đầu tư trị giá 800 triệu USD vào các hệ thống cảnh báo sớm ở các nước đang phát triển có thể giúp giảm thiệt hại từ 3 tỷ – 16 tỷ USD mỗi năm.
UNDRR cũng nhấn mạnh rằng, hệ thống cảnh báo sớm không chỉ cần phát hiện được nhiều loại hiểm họa, mà còn phải phát đi những cảnh báo rõ ràng và dễ hiểu, giúp các cộng đồng đối mặt nguy cơ có đủ thời gian để hành động. Một cảnh báo sớm phải kích hoạt hành động sớm. Ngoài ra, hệ thống cảnh báo sớm phải lấy con người làm trung tâm. Các cộng đồng gặp nguy cơ phải nhận thức được những rủi ro thực sự mà họ phải đối mặt, cách thức hoạt động của hệ thống cảnh báo sớm và sẵn sàng hành động theo các cảnh báo.
Nhân Ngày Quốc tế giảm nhẹ rủi ro thiên tai, UNDRR kêu gọi các nước thực hiện Mục tiêu G của Khung hành động Sendai, tăng cường khả năng tiếp cận các hệ thống cảnh báo sớm. “Cùng nhau, chúng ta sẽ đạt được mục tiêu toàn cầu về việc tất cả mọi người trên hành tinh đều được bảo vệ bởi hệ thống cảnh báo sớm trong vòng 5 năm”, chống lại biến đổi khí hậu và thời tiết ngày càng khắc nghiệt.
Cảnh báo sớm để hành động sớm, sẵn sàng trước thiên tai và biến đổi khí hậu là những công cụ quan trọng để giảm thiểu rủi ro từ thiên tai và hỗ trợ thích ứng với biến đổi khí hậu. Đây cũng là lộ trình hiện thực hóa tầm nhìn của WMO là đến năm 2030, tất cả các quốc gia, đặc biệt là những nơi dễ bị tổn thương nhất, có khả năng chống chịu tốt hơn trước những tác động cực đoan do thời tiết, khí hậu, nước và môi trường gây ra cho kinh tế-xã hội.
Giảm thiểu rủi ro thiên tai: Bài 1 - Hiệu quả từ cảnh báo sớm
Biến đổi khí hậu ngày càng rõ ràng và xảy ra ở mọi nơi trên thế giới, tác động tới mọi hoạt động của tự nhiên và con người.
Sự dị thường của khí hậu xảy ra nhiều hơn. Những đợt nắng nóng, hạn hán và cháy rừng xảy ra khắc nghiệt hơn.
Hơi nước hiện hữu mạnh hơn trong khí quyển dẫn đến những trận mưa lớn cực đoan và lũ lụt. Sự ấm lên của đại dương thúc đẩy các cơn bão nhiệt đới mạnh hơn và mực nước biển dâng cao làm gia tăng cực đoan hơn nữa. Tuy nhiên, 1/3 dân số thế giới hiện nay vẫn chưa được tiếp cận đầy đủ các thông tin dự báo, cảnh báo sớm.
Phóng viên Thông tấn xã Việt Nam thực hiện hai bài viết đề cập về tính cấp thiết trong cảnh báo sớm và hành động sớm về phòng, chống thiên tai, từ đó đưa ra những giải pháp thiết thực trong công tác cảnh báo sớm, hành động sớm để giảm thiểu rủi ro thiên tai.
Nhiều ngôi nhà tại Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình bị ngập sâu trong nước. Ảnh tư liệu: Văn Tý/TTXVN
Bài 1: Hiệu quả từ cảnh báo sớm
Trong 50 năm qua, số lượng các hiểm họa liên quan đến thời tiết, khí hậu và nước đã tăng gấp 5 lần, gây thiệt hại lớn về người và tài sản. Vì vậy, vấn đề cảnh báo và hành động sớm nhằm giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản, tiến tới xây dựng một xã hội an toàn trước thiên tai là đòi hỏi cấp thiết trong tình hình hiện nay.
Khí hậu ngày càng cực đoan, dị thường, trái quy luật
Theo các nghiên cứu và dự tính của các chuyên gia, xu hướng tiêu cực của khí hậu vẫn sẽ tiếp tục diễn ra trong tương lai. Khí nhà kính được ghi nhận đang ở mức kỷ lục. Đây là nguyên nhân khiến biến đổi khí hậu còn tiếp diễn trong nhiều thập kỷ tới. Băng tan và mực nước biển dâng có thể kéo dài đến hàng thế kỷ, có thể ảnh hưởng trực tiếp đến các mục tiêu phát triển bền vững của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.
Tổ chức Khí tượng thế giới cũng như các quốc gia thành viên đã thống nhất quan điểm: "Hệ thống cảnh báo sớm" là điều kiện tiên quyết để giảm thiểu rủi ro thiên tai và thích ứng với biến đổi khí hậu một cách hiệu quả. Thông tin cảnh báo sớm giúp phản ứng đúng lúc, đúng chỗ và có thể cứu sống nhiều người, bảo vệ sinh kế của cộng đồng ở khắp mọi nơi.
Tại Việt Nam, Báo cáo hiện trạng Môi trường Quốc gia giai đoạn 2016-2020 cho thấy, trong số những nước chịu ảnh hưởng nặng nhất bởi các hiện tượng thời tiết cực đoan, Việt Nam đứng thứ 5 về Chỉ số rủi ro khí hậu toàn cầu và thứ 8 về Chỉ số rủi ro khí hậu dài hạn. Các hiện tượng thời tiết cực đoan trải dài, rộng khắp các miền của đất nước. Điển hình là hiện tượng khô hạn và mưa cực đoan ở miền Trung, rét đậm và rét hại ở miền núi phía Bắc; hạn hán và xâm nhập mặn ở miền Nam.
Báo cáo dẫn chứng, năm 2016, người dân miền Trung và miền Nam đã trải qua đợt hạn hán và xâm nhập mặn lớn nhất trong lịch sử 90 năm vừa qua, ảnh hưởng tới hơn 50 tỉnh, thành phố trên cả nước, trong đó có 18 tỉnh phải thông báo tình trạng khẩn cấp. Những năm gần đây, hạn hán, xâm nhập mặn đến sớm và nghiêm trọng hơn trong giai đoạn trước năm 2015.
Ngay từ giữa năm 2019, mực nước thượng lưu sông Mê Công ở mức thấp hơn trung bình nhiều năm từ 2,5-5m; trung lưu và hạ lưu thấp hơn từ 2,5-3,5m. Tổng lượng dòng chảy từ thượng nguồn sông Mê Công về đồng bằng sông Cửu Long tại trạm Kratie (Campuchia) thấp hơn trung bình nhiều năm cùng kỳ 48%, tương đương năm 2010, đây là năm thiếu hụt kỷ lục. Xâm nhập mặn ở các cửa sông Cửu Long lấn sâu vào đất liền hơn năm 2016 từ 3-7km.
Đợt nắng nóng năm 2019 ở Hương Khê (Hà Tĩnh), nhiệt độ đo được có ngày lên tới 43,4 độ C, mức cao nhất trong lịch sử quan trắc của Việt Nam đến nay. Tình hình rét đậm, rét hại tại Bắc Bộ có sự biến đổi phức tạp và biến động mạnh qua các năm. Số ngày rét đậm, rét hại giảm đi nhưng mức độ khắc nghiệt và độ dài các đợt rét có dấu hiệu gia tăng. Đặc biệt trong những năm gần đây đã xuất hiện những đợt rét hại có nhiệt độ ở mức thấp nhất trong 40 năm gần đây như: tại Pha Đin, Sa Pa (tỉnh Lào Cai) hay Mẫu Sơn (tỉnh Lạng Sơn), nhiệt độ thấp nhất từ -5 độ C tới -4 độ C; băng tuyết xuất hiện nhiều nơi, một số nơi như Ba Vì (Hà Nội) và Kỳ Sơn (Nghệ An) có mưa tuyết lần đầu tiên trong lịch sử.
"Theo thống kê trong vòng 20 năm qua, tổng số cơn bão, số cơn bão cấp 12 trở lên và số cơn bão ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền nước ta đều tăng, diễn biến đổ bộ của bão cũng ghi nhận nhiều hiện tượng dị thường, trái với quy luật. Tháng 10/2016, bão số 7 đổ bộ vào Quảng Ninh trong khi theo quy luật thời gian này bão thường đổ bộ vào khu vực Trung Trung Bộ" - báo cáo dẫn chứng.
Trong số 22 loại hình thiên tai trên thế giới, Việt Nam thường xuyên phải chịu ảnh hưởng của 21 loại hình thiên tai (chỉ trừ sóng thần). 30 năm trở lại đây, trung bình mỗi năm, Việt Nam có khoảng trên 400 người chế.t và mất tích, thiệt hại kinh tế khoảng từ 1-1,5% GDP. Thiên tai đã và đang là mối đ.e dọ.a nghiêm trọng đối với sự an toàn, phát triển nhanh và bền vững, tác động sâu sắc đến mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội, môi trường, an ninh quốc phòng, quy mô dân số và nền kinh tế ngày càng lớn.
Hiệu quả từ việc nâng cao chất lượng cảnh báo sớm
Trong những năm gần đây, Tổng cục Khí tượng Thủy văn đã chú trọng tăng cường công tác dự báo, cảnh báo sớm, dài hạn để các cơ quan phòng, chống thiên tai và người dân có thêm thời gian chuẩn bị, xây dựng kế hoạch sớm ứng phó thiên tai. Vấn đề này được cụ thể hóa bằng Quyết định số 18/2021/QĐ-TTg ngày 22/4/2021 của Thủ tướng Chính phủ quy định về dự báo, cảnh báo, truyền tin thiên tai và cấp độ rủi ro thiên tai.
ADVERTISING
Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia Mai Văn Khiêm nhấn mạnh: Chất lượng dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn của Việt Nam dần tiệm cận trình độ các nước tiên tiến, góp phần giảm thiểu các thiệt hại về người và tài sản. Ngoài ra, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia đã mở rộng thời hạn dự báo thời tiết, cảnh báo sớm thiên tai tới 10 ngày. Nội dung và hình thức bản tin đã có nhiều thay đổi, tập trung cung cấp các thông tin dự báo ở quy mô nhỏ hơn (cấp huyện, cấp xã) và thời gian dài hơn. Các sản phẩm dự báo mùa đã được mở rộng hạn dự báo. Trung tâm đã có bản tin nhận định thiên tai năm (ban hành 2 lần/năm).
Đối với bão, áp thấp nhiệt đới, thời điểm đầu năm 2000 vẫn chỉ dự báo 24 giờ, hiện nay đã nâng dự báo bão, áp thấp nhiệt đới lên 3 ngày, cảnh báo 5 ngày. Công tác dự báo, cảnh báo mưa lớn trước 2-3 ngày, cảnh báo dông, sét trước từ 30 phút đến 2-3 giờ. Các đợt rét đậm, rét hại đã cảnh báo trước 5-7 ngày, dự báo trước 2-3 ngày. Việc dự báo thời tiết biển đã có những đổi mới vượt bậc do tiếp thu các công nghệ mới của nước ngoài, độ phân giải cho mô hình dự báo sóng đã được chi tiết đến 4 km và dự báo sóng với hạn dự báo đến 10 ngày.
Việc chú trọng tăng cường công tác dự báo, cảnh báo sớm, dài hạn của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia đã mang lại hiệu quả thiết thực, góp phần giảm thiểu thiệt hại, ổn định sản xuất và đời sống người dân.
Trong mùa mưa bão năm 2020, thông tin dự báo sớm đã góp phần chủ động trong công tác phòng, chống thiên tai trên biển. Riêng với cơn bão số 9- một trong hai cơn bão có cường độ mạnh nhất trong 20 năm trở lại đây. Thủ tướng Chính phủ đã trực tiếp chỉ đạo rất sớm công tác dự báo, cảnh báo từ trước khi bão vào Biển Đông. Nhờ công tác dự báo sớm, kịp thời, các cơ quan Trung ương và địa phương đã có hành động quyết liệt, hiệu quả từ sớm, nước ta đã không có thiệt hại về người trong cơn bão này.
Năm 2021, nhờ công tác dự báo sớm và tin cậy, thiệt hại thiên tai giảm rất nhiều so với năm 2020 và là một trong những năm có thiệt hại thấp nhất. Trong đó, cơn bão số 9 (tên quốc tế RAI) là một cơn bão rất mạnh có nguy cơ ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền nước ta. Mặc dù tình hình dịch COVID-19 diễn biến phức tạp, công tác dự báo đã triển khai từ rất sớm. Việc đưa ra thông tin dự báo từ sớm, có độ tin cậy rất cao đã giảm thiểu được các nguồn lực nhà nước trong việc ứng phó cơn bão rất mạnh này.
Cảnh báo sớm, hành động sớm để giảm nhẹ rủi ro thiên tai Ngày Khí tượng Thế giới năm 2022 được Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) lựa chọn chủ đề: "Cảnh báo sớm, hành động sớm thông tin Khí tượng Thuỷ văn và Khí hậu để giảm nhẹ rủi ro thiên tai - Early Warning and Early Action, Hydrometeorological and Climate Information for Disaster Risk Reduction", nhằm nêu bật tầm quan trọng của thông...