Rêu suối Món ăn nặng tình Tây Bắc

Theo dõi VGT trên

Lên vùng cao Tây Bắc, vào những ngày trời ấm áp, đi dọc bờ suối sẽ thấy những đám rêu xanh dài óng mượt bập bềnh theo dòng nước. Cũng sẽ thấy trong nắng hoặc trong sương cảnh những thiếu nữ Thái thẩn thơ ra suối hái rêu, đập rêu và chất rêu trong gùi mang về bản.

Rêu suối - Món ăn nặng tình Tây Bắc - Hình 1

Người Thái từ lâu đã coi rêu là một loại món ăn ngon. Mùa rêu mọc, cả bản Thái cùng ra suối lấy rêu về phơi khô ăn dần hoặc chế biến thành món ăn truyền thống, đặc biệt là trong các lễ hội, cưới hỏi, làm nhà mới…Có ba món rêu chính: Rêu cui là loại rêu mọc trên đá hình sợi mầu xanh sẫm ở các dòng sông Nậm Mu, Nậm Ma, Nậm Bum, Nậm Mức, Nậm Po, Nậm Rốn…Phụ lưu của sông Đà ở Điện Biên. Rêu cay là loại rêu mọc rời rạc xanh đậm ở Nậm Mã, Nậm Khoai, Nậm Thi, Nậm He…của sông Mã ở Sơn La. Rêu tau là loại rêu mảng ở các ao hồ hoặc khe suối không bám chặt vào đá, khi lượm chỉ cần dùng thanh tre, gạt rêu vào giỏ.

Theo người già thì rêu suối gắn liền với một câu chuyện tình rất bi thương của người Thái và sự tích về ngòi Thia, dòng suối lớn nhất của Mường Lò và Tây Bắc, lòng suối rộng đến 150 mét, nước quanh năm rào rạt.

Video đang HOT

Thia theo tiếng Thái có nghĩa là nước mắt, và ngòi Thia chính là nước mắt của một cô gái Thái. Chuyện kể rằng, có một đôi trai gái yêu nhau song cha mẹ không thuận, muốn gả cô gái cho một quan lang giàu có, hai người bèn trốn nhà lên núi.Quan lang sai lính đuổi theo, giết chnàg trai chặt đàu ném xuống vực, thân xác của chàng đã biến thành muôn vàn viên sỏi đá. Cô gái đau đớn ngày đêm khóc lóc, nước mắt chảy thành dòng suối Thia, và rồi cũng trẫm mình biến thành rêu bám chặt lấy những viên sỏi đá. Nhìn nước ngòi Thia rẽ làm ba hướng, ngắm những đám rêu suối như mái tóc thanh xuân quấn chặt lấy những mỏm đá lởm chởm, ai nấy đều thương xót. Từ ý nghĩa của câu chuyện, người Thái đã lấy rêu làm món ăn chính trong lễ cưới hỏi dân tộc thể hiện khát vọng tuổi trẻ, tình yêu, sự thủy chung, may mắn và hạnh phúc. Rêu ở ngòi Thia do đó cũng được xem là thơm ngon nhất ở Tây Bắc.

Với người Thái, rêu không ai gieo trồng mà tự mọc là một món quà trời cho không bao giờ cạn kiệt. Chỉ cần giữ gìn nguồn nước cho thật sạch, là rêu mọc rất tốt nhất là ở sông Đà, sông Mã. Tùy từng đoạn suối mà rêu ngắn hay dài. Chúng bắt đầu mọc từ xuân hè và đạt độ dài nhất khoảng cuối năm trời lạnh giá. Mỗi đám rêu thường dài tới hai mét không khác mái tóc phụ nữ. Rêu ngon là rêu mọc dài thướt tha, sờ vào thấy mát rượi êm ái, chỉ cần lấy tay hoặc vợt nhẹ nhàng lựa theo dòng nước gạt từ ngọn tới rễ.

Đi hái rêu là một nét đẹp văn hóa của bà con. Người dân chọn ngày đẹp trời, lúa thóc đầy bồ, cả bản nghỉ nương rẫy rủ nhau tới các bãi rêu như đi trảy hội. Với tâm ý, rêu là của trời, hái được nhiều sẽ có nhiều tài lộc, hái được ít sẽ có ít tài lộc nên ai cũng đi và hái rêu rất nhiều tích trữ ăn cả năm. Vừa hái vừa cười nói rôm rả. Thậm chí nhiều người còn mang sẵn cả cơm cá rượu thịt, sáng hái rêu trưa nghỉ ăn cơm chiều lại hái tiếp. Không ít những buổi vui văn nghệ, những buổi hẹn hò, những chuyện tình chớm nở trong buổi chiều hái rêu.

Trong sắc nắng vàng như rải lụa, óng ánh trên mặt nước suối dài, hình ảnh cô gái Thái hiện lên như tiên nữ trong bộ áo com ngắn cài hàng cúc bướm bạc, khăn piêu, bộ xà tích bạc bên hông, da trắng, má đỏ hồng, nghiêng người xõa tóc, lấy tay vớt rêu rũ rêu thật duyên dáng. Các đám rêu xanh chập chờn như vừa muốn quấn lấy đôi bàn chân.

Rêu suối - Món ăn nặng tình Tây Bắc - Hình 2

Hái rêu là một công việc khá vất vả, và việc đập rêu loại bỏ tạp chất còn nhọc hơn. Các đám rêu ngậm nước nhiều khi nhấc ra khỏ mặt nước nặng trĩu tay, phải để từ từ cho rêu chảy hết nước rồi bỏ vào giỏ. Sau đó là công đoạn đập, để những cục rêu lên thớt hoặc một hòn đá tảng to có mặt phẳng và đập cho rong rêu bong ra các tạp chất, phải đập sao cho khéo để rêu không bị nát mất chất dinh dưỡng và màu xanh tự nhiên. Rồi tỉ mỉ tẽ từng lớp rêu nhặt sạn đá rễ lá cây bị dính vào đó, và rửa thật sạch. Tất cả khoảng ba lần đập và ba lần rửa. Rêu sạch được cắt thành đoạn có thể chỉ nhỏ bằng lóng tay, mà cũng có thể chỉ dài mấy centimét tùy theo chiều dài và yêu cầu của món ăn, được chế biến thành nhiều món như rêu nướng, nộm rêu, canh rêu tươi,…Bởi cách làm lâu, nhiều công sức, các món ăn từ rêu được nhiều phị nữ Thái làm xen kẽ với các công việc gia đình. Việc chế biến rêu được xem là thước đo tình yêu tình thương của phụ nữ Thái dành cho người yêu người chồng người cha.

Trong các món rêu, rêu nướng – tau pho là món ăn đơn giản nhất. Rêu sạch cắt khúc, nêm gia vị, gừng, sả, tỏi , ớt, lá chanh, thìa là rồi bọc lá chuối, lá dong hỏ lửa túm lại nướng trên than hoa hoặc vùi trong tro nóng khoảng một giờ đến khi gói rêu bốc mùi thơm nưng nức. Cũng có thể cho rêu vào ống nứa mà nướng như cơm lam. Hoặc bọc lá kẹp que nướng cá, khi chín lại rán trên chảo. Món rêu nướng ngon nhất khi nhâm nhi với một chén rượu cần trong khung cảnh quây quần đầm ấm.

Nộm rêu – tau nửng chụp cũng là món ăn đơn giản. Rêu sạch đem cắt nhỏ bỏ vào chỗ hấp chín, trộn muối, đường, gừng, rau thơm, hạt sen, nếu cay cho ớt hoặc hạt tiêu rừng – mak khen để làm món rêu giòn, ngọt, thơm.

Canh rêu tươi – kinh tau là món ăn công phu và sang trọng nhất. Rêu được nấu với nước canh xương lợn hầm hoặc luộc gà, với thịt nạc băm nêm gia vị và ăn nóng.

Ngoài rêu tươi ăn ngay, người Thái còn tích trữ rêu khô phơi gác bếp ăn dần. Những buổi khách quý đến nhà chơi mới đem ra thiết đãi. Những buổi gia đình đông đủ, nhà hạ vợ chồng con cái cungg thưởng thức món rêu hương vị tao nhã, như đang thưởng thức món ăn của tiên thần.

Rêu có nhiều tác dụng như giúp hoạt huyết, giải độc, thanh nhiệt, chống cao huyết áp. Theo kinh nghiệm dân gian, ăn rêu chống được ngã nước, mụn nhọt, sốt rét, phong hàn. Nười đi rừng khi uống nước mưa nước suối, ăn rêu sống hoặc rêu nướng sẽ chịu được cái lạnh, chướng khí sơn lâm. Rêu chủ yếu là chất xơ còn có tác dụng giảm mỡ máu và là các món ăn tốt cho những ai muốn ăn kiêng.

Không chỉ có người Thái mà người Kinh, Mường, Tày, Nùng, Dao, Mông…ở Tây Bắc cũng ăn rêu thường ngày và đều cho đây là món ăn bổ dưỡng, mát lành.

Theo Tạp chí món ngon

Bạn thấy bài viết này có hữu ích không?
Có;
Không

Tiêu điểm

Món ngon trong mâm cỗ Tết cổ truyền ở miền BắcMón ngon trong mâm cỗ Tết cổ truyền ở miền Bắc
16:06:23 30/01/2025
Mồng 1 Tết làm 2 món ăn này vừa giúp thanh lọc khẩu vị, tăng sức đề kháng lại gửi gắm thông điệp "chúc năm mới phú quý, thịnh vượng"Mồng 1 Tết làm 2 món ăn này vừa giúp thanh lọc khẩu vị, tăng sức đề kháng lại gửi gắm thông điệp "chúc năm mới phú quý, thịnh vượng"
16:58:18 29/01/2025
Thành thực mà nói, chị em nên làm món ngon đơn giản mà "hao cơm" này cho bữa cơm tất niên: Vừa tiết kiệm thời gian lại trọn vẹn ý nghĩa may mắnThành thực mà nói, chị em nên làm món ngon đơn giản mà "hao cơm" này cho bữa cơm tất niên: Vừa tiết kiệm thời gian lại trọn vẹn ý nghĩa may mắn
05:51:59 31/01/2025
Hương vị Tết xưa trong những món bánh truyền thốngHương vị Tết xưa trong những món bánh truyền thống
06:15:10 30/01/2025
Độc đáo bánh mì hoa táo đỏ: Gửi trọn tâm tình trong món dâng lễ bàn thờ gia tiên ngày TếtĐộc đáo bánh mì hoa táo đỏ: Gửi trọn tâm tình trong món dâng lễ bàn thờ gia tiên ngày Tết
06:15:41 30/01/2025
Thịt gà kho xì dầu đậm đà hương vị cho bữa cơm gia đìnhThịt gà kho xì dầu đậm đà hương vị cho bữa cơm gia đình
06:17:46 30/01/2025
Những món ăn mang lại may mắn, tài lộc cho năm mớiNhững món ăn mang lại may mắn, tài lộc cho năm mới
23:03:59 29/01/2025
Tết này, các quý ông không thể bỏ qua món nhậu tuyệt hảo nàyTết này, các quý ông không thể bỏ qua món nhậu tuyệt hảo này
06:16:05 30/01/2025

Tin đang nóng

Phu nhân hào môn Vbiz gia nhập hội mẹ bỉm ngày đầu năm, sắc vóc sau khi sinh con đầu lòng gây chú ýPhu nhân hào môn Vbiz gia nhập hội mẹ bỉm ngày đầu năm, sắc vóc sau khi sinh con đầu lòng gây chú ý
06:12:10 31/01/2025
Quỳnh Lương và thiếu gia Trà Vinh: Nên duyên từ show hẹn hò, từng 5 lần 7 lượt vướng tin chia tayQuỳnh Lương và thiếu gia Trà Vinh: Nên duyên từ show hẹn hò, từng 5 lần 7 lượt vướng tin chia tay
06:23:55 31/01/2025
Mạc Hồng Quân chung khung hình ngày Tết với nàng siêu mẫu, chiều cao cực đỉnh, visual cực phẩmMạc Hồng Quân chung khung hình ngày Tết với nàng siêu mẫu, chiều cao cực đỉnh, visual cực phẩm
06:35:00 31/01/2025
Bát bún riêu 400k ngày Tết khiến dân mạng "dậy sóng", chủ quán lên tiếng khiến nhiều người bất ngờ khi biết lý doBát bún riêu 400k ngày Tết khiến dân mạng "dậy sóng", chủ quán lên tiếng khiến nhiều người bất ngờ khi biết lý do
09:18:53 31/01/2025
Nguyễn Filip cùng vợ con mặc áo dài ăn Tết Việt, nhan sắc nàng WAG mới sinh gây chú ýNguyễn Filip cùng vợ con mặc áo dài ăn Tết Việt, nhan sắc nàng WAG mới sinh gây chú ý
06:35:26 31/01/2025
Đắng cay nhạc Việt: Thời của nhan sắc?Đắng cay nhạc Việt: Thời của nhan sắc?
07:06:19 31/01/2025
Báo Thái 'cay' khi Táo quân 2025 chế giễu SupachokBáo Thái 'cay' khi Táo quân 2025 chế giễu Supachok
06:29:50 31/01/2025
Tùng Dương chung thủy với vợ: "Phở cũng chẳng hơn gì cơm đâu"Tùng Dương chung thủy với vợ: "Phở cũng chẳng hơn gì cơm đâu"
06:02:58 31/01/2025

Tin mới nhất

Đừng lúc nào cũng ăn cá và thịt trong dịp Tết Nguyên đán: Làm 2 ăn từ loại rau này vừa nhanh, "mát ruột" lại mang ý nghĩa tốt lành, suôn sẻ

Đừng lúc nào cũng ăn cá và thịt trong dịp Tết Nguyên đán: Làm 2 ăn từ loại rau này vừa nhanh, "mát ruột" lại mang ý nghĩa tốt lành, suôn sẻ

05:51:27 31/01/2025
Hãy cùng khám phá 2 cách làm món ngon với loại rau cực quen thuộc mà dễ, tạo thêm hương vị độc đáo cho bữa cơm ngày Tết chúng ta.
Phần thịt 'báu vật' của lợn nhưng cực hiếm, chị em săn lùng mua làm thành món cực ngon ngày Tết

Phần thịt 'báu vật' của lợn nhưng cực hiếm, chị em săn lùng mua làm thành món cực ngon ngày Tết

06:17:13 30/01/2025
Bên cạnh những món ăn truyền thống quen thuộc, có một loại thịt lợn được ví như báu vật khiến các chị em nội trợ phát cuồng săn lùng, đó chính là thịt má đào.
Mâm cỗ mùng 1 Tết: Hương vị truyền thống, ước vọng an lành và may mắn cả năm

Mâm cỗ mùng 1 Tết: Hương vị truyền thống, ước vọng an lành và may mắn cả năm

09:58:26 29/01/2025
Mâm cỗ mùng 1 Tết vừa mang ý nghĩa tâm linh, vừa gửi gắm ước vọng an lành, may mắn. Đây là biểu tượng gắn kết gia đình, lưu giữ hương vị Tết truyền thống.
Dùng 3 loại nguyên liệu làm nên món ăn ngày Tết vô cùng đẹp mắt và gói trọn thông điệp may mắn, hạnh phúc, bình an!

Dùng 3 loại nguyên liệu làm nên món ăn ngày Tết vô cùng đẹp mắt và gói trọn thông điệp may mắn, hạnh phúc, bình an!

05:58:20 29/01/2025
Món ăn này làm đơn giản, nhanh gọn lại đẹp mắt và mang ý nghĩa nhân đôi hạnh phúc chắc chắc sẽ nhận được những tràng pháo tay tán thưởng của cả nhà trong năm mới!
Món ngon ngày Tết - Bánh hoa tươi thơm ngon đẹp mắt

Món ngon ngày Tết - Bánh hoa tươi thơm ngon đẹp mắt

05:57:22 29/01/2025
Những bông hoa tươi với sắc màu rực rỡ được điểm trên những chiếc bánh quy bơ giòn thơm chắc chắn sẽ làm cho khay bánh kẹo ngày Tết nhà bạn thêm phần mới lạ, đặc biệt.
Cách làm nước sốt kho thịt cá thơm ngon đơn giản

Cách làm nước sốt kho thịt cá thơm ngon đơn giản

10:55:12 28/01/2025
Với công thức đơn giản này, bất cứ bà nội trợ nào cũng có thể dễ dàng chinh phục các món kho, khiến chồng con tấm tắc khen ngon.
Cách chế biến đậu phụ sốt vừng

Cách chế biến đậu phụ sốt vừng

09:49:33 28/01/2025
Đậu phụ sốt vừng là món ăn không đòi hỏi nhiều sự cầu kỳ trong cách chế biến nhưng lại thơm ngon, phù hợp với bữa cơm gia đình.
Đây là món ăn cực dễ nấu mà rất ngon lại làm "bừng sáng", nâng cấp mâm cơm ngày Tết

Đây là món ăn cực dễ nấu mà rất ngon lại làm "bừng sáng", nâng cấp mâm cơm ngày Tết

11:36:20 27/01/2025
Chỉ cần bạn làm theo các bước hướng dẫn chi tiết dưới đây là sẽ có món ngon, đẹp mắt trong bữa cơm ngày Tết. Chế biến một lần, ăn được trong nhiều ngày.
Mâm cỗ cúng tất niên Tết Ất Tỵ 2025 gồm những gì?

Mâm cỗ cúng tất niên Tết Ất Tỵ 2025 gồm những gì?

06:14:13 27/01/2025
Cúng tất niên là nghi lễ quan trọng cuối cùng trong năm cũ, sau đó mọi người sẽ chuẩn bị lễ cúng giao thừa - khoảnh khắc bước sang năm mới.
Cách gói bánh chưng đơn giản và vuông vức, đẹp mắt cho ngày Tết

Cách gói bánh chưng đơn giản và vuông vức, đẹp mắt cho ngày Tết

06:13:23 27/01/2025
Bánh chưng là món ăn không thể thiếu trong dịp Tết cổ truyền của người Việt Nam. Bánh chưng tự làm luôn khiến người ta cảm thấy ngon miệng và yên tâm hơn.
Bộ sưu tập 'mâm cơm tài chính' vừa khoa học vừa đủ chất, thiết thực hàng ngày

Bộ sưu tập 'mâm cơm tài chính' vừa khoa học vừa đủ chất, thiết thực hàng ngày

06:04:15 27/01/2025
Chỉ với hơn 100.000 đồng, bạn đã có ngay một mâm cơm gia đình giàu chất dinh dưỡng, đa dạng món ăn theo xu hướng 2025.
Món ngon bình dị nhưng đủ vị trong mâm cỗ ngày Tết cổ truyền ở miền Nam

Món ngon bình dị nhưng đủ vị trong mâm cỗ ngày Tết cổ truyền ở miền Nam

06:03:20 27/01/2025
Dù người miền Nam không quá khắt khe trong việc bày biện mâm cỗ ngày Tết cổ truyền nhưng có một số món ăn đặc trưng không thể thiếu.

Có thể bạn quan tâm

3 con giáp "tiền vào như nước" nếu đầu tư vào vàng bạc, trang sức trong năm Ất Tỵ 2025!

3 con giáp "tiền vào như nước" nếu đầu tư vào vàng bạc, trang sức trong năm Ất Tỵ 2025!

Trắc nghiệm

12:17:38 31/01/2025
Năm mới đến, ai cũng mong muốn tài lộc dồi dào, cuộc sống sung túc. Bên cạnh những nỗ lực trong công việc, việc lựa chọn hình thức đầu tư phù hợp cũng đóng vai trò quan trọng.
Gợi ý áo dài màu pastel cho nàng yêu sự nhẹ nhàng

Gợi ý áo dài màu pastel cho nàng yêu sự nhẹ nhàng

Thời trang

12:06:20 31/01/2025
Mỗi dịp tết đến xuân về, các nàng lại tìm kiếm những bộ áo dài không chỉ đẹp mắt mà còn thể hiện sự nhẹ nhàng, thanh lịch. Trong đó, màu pastel luôn là lựa chọn lý tưởng bởi sự tinh tế và phù hợp với không khí đầu năm mới.
10 lợi ích sức khỏe tuyệt vời khi ăn dưa lưới

10 lợi ích sức khỏe tuyệt vời khi ăn dưa lưới

Sức khỏe

11:43:30 31/01/2025
Dưa lưới là nguồn cung cấp vitamin C, một chất chống oxy hóa mạnh giúp tăng cường chức năng miễn dịch bằng cách kích thích sản xuất tế bào bạch cầu. Ăn dưa lưới có thể giúp bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng, đặc biệt là trong thời tiết tha...
Lịch thi đấu LCK Cup 2025 mới nhất: Chờ đội hình T1

Lịch thi đấu LCK Cup 2025 mới nhất: Chờ đội hình T1

Mọt game

11:11:23 31/01/2025
Ở thời điểm hiện tại, nhóm Baron xem như đã cầm chắc thất bại trong cuộc đua vào thẳng vòng trong của LCK Cup 2025. Tuy nhiên, theo quy định của LCK Cup 2025, các đội đầu bảng của nhóm Baron vẫn còn cơ hội.
Tổng thống Trump có những đòn bẩy gì với Nga trong đàm phán hòa bình về Ukraine?

Tổng thống Trump có những đòn bẩy gì với Nga trong đàm phán hòa bình về Ukraine?

Thế giới

10:57:36 31/01/2025
Về mặt ngoại giao, Thomas Graham, thành viên danh dự tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (CFR) có trụ sở tại Mỹ, nhấn mạnh tầm quan trọng của sự thống nhất giữa Ukraine, châu Âu và Mỹ.
Tôi chân thành nhắc bạn: Lau sạch 5 nơi này vào ngày đầu năm để "khai thông tài vận", giũ sạch tà khí

Tôi chân thành nhắc bạn: Lau sạch 5 nơi này vào ngày đầu năm để "khai thông tài vận", giũ sạch tà khí

Sáng tạo

10:47:53 31/01/2025
Cuối năm, ai cũng bận rộn tổng vệ sinh nhà cửa để đón Tết, nhưng đến đầu năm, có một số món đồ và vị trí trong nhà lại cần được lau dọn lại để năm mới may mắn hơn.
Nhìn anh nhân viên của chị dâu mặc tạp dề chặt thịt gà thoăn thoắt, tôi nói một câu làm anh ấy kinh ngạc

Nhìn anh nhân viên của chị dâu mặc tạp dề chặt thịt gà thoăn thoắt, tôi nói một câu làm anh ấy kinh ngạc

Góc tâm tình

09:55:02 31/01/2025
Câu nói của tôi quá chủ động đã đẩy 2 đứa vào thế khó xử. Năm nay tôi 32 tuổi, bố mẹ và anh chị hối thúc lấy chồng suốt nhưng tôi nói khi nào tìm được một nửa sẽ đưa về ra mắt
Phim Hàn gây bão toàn cầu nhất định phải xem dịp Tết, 1 mỹ nam đẹp ăn đứt truyện tranh gây sốt MXH

Phim Hàn gây bão toàn cầu nhất định phải xem dịp Tết, 1 mỹ nam đẹp ăn đứt truyện tranh gây sốt MXH

Phim châu á

09:25:04 31/01/2025
Dù là phim về y bác sĩ, đấu đá ngành y nhưng Trung Tâm Chăm Sóc Chấn Thương lại mang màu sắc hài hước, rất hợp để thưởng thức ngày Tết.
Khoảnh khắc đốt mắt khiến dân tình không nhận ra nữ thần đẹp nhất nhóm đại mỹ nhân

Khoảnh khắc đốt mắt khiến dân tình không nhận ra nữ thần đẹp nhất nhóm đại mỹ nhân

Nhạc quốc tế

09:21:29 31/01/2025
Người người nhà nhà ăn Tết mừng năm mới, aespa vẫn tất bật chạy show. Vừa qua, nhóm nữ nhà SM vừa hoàn thành concert SYNK: Parallel Line tại Seattle, Mỹ.
Trải nghiệm đi thuyền 10 km ngắm kỳ quan đệ nhất động Phong Nha, Tiên Sơn

Trải nghiệm đi thuyền 10 km ngắm kỳ quan đệ nhất động Phong Nha, Tiên Sơn

Du lịch

09:07:14 31/01/2025
Du khách sẽ được đi thuyền 10km trên dòng sông Son, sông Chày để chiêm ngưỡng kỳ quan đệ nhất động Phong Nha, Tiên Sơn.
Chuyến thám hiểm tình cờ phát hiện ra nơi sâu nhất của đại dương

Chuyến thám hiểm tình cờ phát hiện ra nơi sâu nhất của đại dương

Lạ vui

08:00:10 31/01/2025
Khi một đoàn thủy thủ từ tàu HMS Challenger hạ sợi dây xuống để đo độ sâu trong chuyến thám hiểm năm 1875, họ đã tình cờ phát hiện ra Rãnh Mariana - nơi sâu nhất của đại dương.