Quây Sơn – dòng sông ân tình

Sinh ra và lớn lên ở miền biên viễn huyện Trùng Khánh, vùng đất non nước hữu tình với nhiều danh lam thắng cảnh, nơi có thác Bản Giốc, động Ngườm Ngao, làng đá Khuổi Ky, hồ Bản Viết… nhưng trong tôi, Quây Sơn là dòng sông gần gũi, thân thương, gắn bó nhất với biết bao thế hệ người dân nơi đây.

Dòng sông Quây Sơn chảy qua xã Ngọc Côn (Trùng Khánh). Ảnh: Thế Vĩnh

Quây Sơn là con sông chảy bao quanh những dãy núi đá vôi hùng vĩ của huyện Trùng Khánh, có lẽ vì vậy mà người ta gọi tên sông là Quây Sơn. Quây Sơn mùa nào cũng đẹp, đẹp ở dòng chảy uốn lượn hiền hòa với màu xanh ngọc bích, đẹp ở cả dòng chảy dữ dội khi mạnh mẽ vượt qua những con thác ghềnh tạo thành những mini thác: Phia Siểm, Cò Là, Thoong Gót… Mùa lũ về, sông chở nguồn phù sa trĩu nặng tưới tắm cho những cánh đồng lúa quê tôi. Xuân, hạ, thu, đông, dòng sông đều mang nguồn nội lực bền bỉ giống như bản tính của con người nơi đây, hiền hậu, rắn rỏi, phóng khoáng. Con sông trở thành người bạn tâm tình gắn bó với đất và người Trùng Khánh một cách tự nhiên, bình thản đến lạ lùng.

Sông Quây Sơn chảy trên lãnh thổ Việt Nam với chiều dài gần 50 km, bắt nguồn từ Quảng Tây (Trung Quốc). Sông chảy vào lãnh thổ Việt Nam lần lượt qua các xã: Ngọc Côn, Đình Phong, Chí Viễn, Đàm Thủy của huyện Trùng Khánh. Tại thôn Bản Giốc, con sông chảy qua nhiều ghềnh cao, thác dữ tạo thành dòng thác hùng vĩ nhất Việt Nam – Thác Bản Giốc. Từ đây, con sông trở thành ranh giới tự nhiên giữa Việt Nam và nước bạn Trung Quốc. Sông tiếp tục chảy qua xã Minh Long, xã Lý Quốc, huyện Hạ Lang, rồi lại chảy vào trấn Thạc Long lãnh thổ Trung Quốc. Với chúng tôi, Quây Sơn là dòng sông quê hương ân tình, trở thành người mẹ thiên nhiên nuôi dưỡng chúng tôi khôn lớn, trưởng thành.

Quây Sơn cũng là dòng sông cung cấp nguồn nước tưới tiêu cho những cánh đồng lúa xanh bát ngát ẩn mình dưới chân núi đá vôi của huyện Trùng Khánh. Những “cọn nước” dọc ven bờ sông đêm ngày miệt mài quay đưa nước về ruộng đồng đã góp phần mang lại cho quê tôi mùa màng bội thu, người dân no ấm. Dòng Quây Sơn chảy êm ả từ bao đời mang trong mình sức sống diệu kì, trở thành biểu tượng cho sự tươi đẹp và trù phú. Từng hạt gạo trắng mẩy, tròn đều no nước là tặng phẩm của đất mẹ thiên nhiên ban thưởng cho người dân cần cù, chăm chỉ quê tôi. Khẩu Phjẩng (Nếp Ong) là nông sản nổi tiếng hạt to tròn, dẻo thơm, là nguyên liệu làm các loại bánh, đặc biệt bánh chưng ngày Tết dâng cúng ông bà tổ tiên. Nếp Ong còn tạo ra món xôi ngũ sắc đẹp mắt khi kết hợp với các loại lá rừng được người dân làm trong dịp lễ Thanh Minh. Nếp Ong trở thành đặc sản mà người dân quê tôi vô cùng tự hào, làm nên thương hiệu mà bất cứ khách du lịch nào ghé qua cũng muốn thưởng thức và mang về làm quà.

Dòng sông Quây Sơn còn là nơi gắn bó với những sinh hoạt hằng ngày của người dân. Vào mùa đông, những thanh niên mang can, đôi thùng ra gánh nước về trữ trong các ang, bể xi măng lớn. Dưới những bụi tre ven bờ, bến sông là nơi nghỉ ngơi thư giãn sau một ngày làm đồng vất vả, bờ sông còn là nơi giặt giũ, địa điểm tâm tình, nơi người dân rằm tháng 7 tụ tập nhổ lông vịt dịp lễ Vu Lan, đãi đỗ, gạo dịp Tết cổ truyền. Con sông quê với dòng chảy bất tận đã trở thành nguồn nước thiêng của đồng bào người Tày dùng trong thời khắc đêm giao thừa dâng cúng tổ tiên cầu cho một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Với lưu lượng nước lớn, lòng sông sâu, chảy qua nhiều khe núi đá, Quây Sơn ban tặng cho quê tôi nguồn thủy sản dồi dào. Nức tiếng nhất là cá Dầm – loài cá quý hiếm, trắng thơm, chắc thịt. Người xưa kể lại, dọc bờ sông Quây Sơn có nhiều cây Trầm Hương quý, rễ cây ăn sâu vào hai bên bờ, loài cá Dầm đã ăn rễ đó nên thịt có vị thơm ngon khác lạ. Từ đó cá Dầm còn có tên gọi khác là cá Trầm Hương. Cá Pác Mu (cá mõm lợn, cá Anh Vũ) cũng là loại cá ngon. Đây là loài cá sống ở vùng nước trong, chảy xiết, trong những hang đá sâu nước lạnh. Vì vậy, việc bắt được loài cá này là cả một kỳ công của người dân chài. Ở quê, người dân đánh bắt cá để cải thiện cuộc sống hằng ngày, họ mang ra chợ bán để trang trải cuộc sống. Đánh bắt cá đêm trở thành nghề tay trái mưu sinh của những người đàn ông chăm chỉ, chịu thương chịu khó. Chiều chiều, các anh trai làng lại hò nhau giăng lưới. Họ trèo bè men theo những rặng tre ven sông giăng câu thả lưới. Lũ trẻ chúng tôi chăn trâu tụm năm tụm bảy reo hò cổ vũ náo nhiệt cả một khúc sông dài. Cất lưới trở về, các anh bao giờ cũng để dành phần tôm cá, chúng tôi ngồi cùng nhau nhóm lửa nướng cá tại bãi bồi ven sông. Những đứa trẻ mặt mũi lem nhem chia nhau từng phần đầu cá, đuôi tôm ngày ấy giờ đã trưởng thành. Kí ức của những buổi chiều chăn trâu, thả diều, nướng cá trở thành câu chuyện của chúng tôi mỗi dịp trở về đoàn tụ.

Không chỉ là con sông gắn bó máu thịt với người dân quê, Quây Sơn còn là dòng sông có tiềm năng phát triển du lịch, góp phần phát triển kinh tế địa phương. Dòng sông bốn mùa hiền hòa chảy với sắc xanh ngọc bích nép mình dưới những chân núi đá vôi sừng sững. Có chỗ sông ẩn mình dưới những khóm tre xanh mướt, có khúc sông như dải lụa mềm mại vắt ngang qua những cánh đồng lúa chín vàng Phong Nặm, Ngọc Côn, Chí Viễn… Xa xa là những bãi bồi xanh mướt với đàn trâu, đàn ngựa thong dong gặm cỏ… Tất cả tạo nên một khung cảnh sơn thủy hữu tình. Không chỉ mang vẻ đẹp nên thơ, Quây Sơn còn thể hiện ở vẻ đẹp mạnh mẽ khi dũng mãnh vượt qua những chặng sông gập ghềnh, hiểm trở kiến tạo nên những con thác nhỏ: Phia Siểm, Cò Là, Thoong Gót… Đặc biệt là khung cảnh hùng vĩ của thác Bản Giốc nằm trên địa phận xã Đàm Thủy. Ngày nay đến Trùng Khánh, du khách có thể lựa chọn các homestay, farmstay của người dân bản địa dọc bên bờ sông. Một số khúc sông là nơi trải nghiệm các hoạt động chèo thuyền Kayak, Ván sup của các bạn trẻ. Một số homestay còn cung cấp thêm dịch vụ cho thuê xe đạp và ca-nô trên sông phục vụ nhu cầu ngắm cảnh. Picnic cắm trại ở những bãi bồi xanh mướt cũng là một gợi ý thú vị dành cho du khách muốn hòa mình vào thiên nhiên xứ sở.

Quây Sơn là dòng sông đầy ắp kỉ niệm tuổi thơ của chúng tôi. Vào những đêm trăng sáng, lũ trẻ chúng tôi theo chân các cô bác cười nói rôm rả đi bắt ốc. Nước sông mát rười rượi mau chóng xua tan cái nóng oi ả của đêm hè. Câu chuyện cổ tích ngày xửa ngày xưa tôi được nghe kể vào những đêm trăng ấy là hình ảnh của cô Tấm dịu dàng mò cua xúc tép, là chú Cuội ngồi gốc cây đa, là những câu chuyện giàu bản sắc của dân tộc Tày gắn liền với con sông mang sắc màu huyền thoại, hấp dẫn chúng tôi đến kì lạ. Những căn nhà nằm lúp xúp bên bờ sông hiền hòa. Chiều chiều, tôi theo bố chèo mảng ra sông lùa vịt. Tôi thích nhất những lần theo mẹ mang trứng ra chợ xã bán. Từng quả trứng to tròn bán đi là phần tiền mẹ dành dụm mua quần áo mới cho tôi dịp tết đến xuân về. Vào những ngày hè nóng nực, bến sông là địa điểm tắm mát lí tưởng. Lũ trẻ chúng tôi cả trai lẫn gái hơn chục đứa ríu rít trốn nhà rủ nhau ra sông ngụp lặn, vẫy vùng, mải mê quẫy mình trong dòng nước trong vắt suốt những trưa hè oi nực. Tuổi thơ của chúng tôi cứ thế trôi nhanh như dòng nước Quây Sơn không trở lại. Chúng tôi trưởng thành rồi lập nghiệp, mỗi đứa một phương nhưng những kỉ niệm hồn nhiên thời niên thiếu ngày đó chính là kí ức tuổi thơ tươi đẹp nhất mà chúng tôi từng cùng nhau dìu dắt đi qua.

Dòng Quây Sơn trữ tình, dòng sông tâm hồn trở thành chứng nhân lịch sử bồi dưỡng, tưới mát những kí ức cội nguồn tươi đẹp, nâng bước chúng tôi khôn lớn, trưởng thành.