Quan hệ Nga – Iran đang bị căng thẳng bởi các cuộc xung đột song song

Trong thời gian gần đây, mối quan hệ giữa Nga và Iran đã trở nên gần gũi hơn, chủ yếu do sự đối địch chung với Mỹ.

Tuy nhiên, các cuộc xung đột hiện tại ở Trung Đông và cuộc chiến giữa Nga và Ukraine đang tạo ra những thách thức mới, đẩy quan hệ giữa hai quốc gia này vào tình trạng căng thẳng chưa từng có.

Nga và Iran đang khó hỗ trợ nhau do các cuộc xung đột đang diễn ra ở Trung Đông và Ukraine. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo tờ Wall Street Journal ngày 27/8, trong thời gian gần đây, mối quan hệ giữa Nga và Iran ngày càng gắn bó, chủ yếu do sự đối địch chung với Mỹ. Tuy nhiên, những xung đột đang diễn ra ở Trung Đông và cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraine đang tạo ra những thách thức mới, đẩy quan hệ giữa hai quốc gia này vào tình trạng căng thẳng chưa từng có.

Kể từ khi xung đột ở Ukraine lần đầu tiên diễn ra vào năm 2014, Nga và Iran đã trở thành đối tác quan trọng trong nhiều vấn đề khu vực. Nga và Iran có thể lấp đầy khoảng trống trong năng lực tình báo và quân sự của nhau – Nga chế tạo máy bay và hệ thống phòng không tiên tiến, trong khi Iran phát triển thiết bị bay không người lái và tên lửa đầy uy lực.

Hai nước cũng đã hợp tác chặt chẽ để duy trì chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad ở Syria, chống lại các lực lượng nổi dậy được phương Tây hỗ trợ.

Tuy nhiên, cuộc xung đột Nga – Ukraine kể từ 2/2022 đã thay đổi cán cân trong mối quan hệ này. Sức mạnh quân sự của Nga bị ảnh hưởng và nền kinh tế của nước này bị tác động nghiêm trọng bởi các lệnh trừng phạt từ phương Tây.

Iran giờ đây cũng đang phải đối mặt với những thách thức của riêng mình. Sự leo thang trong các cuộc xung đột ở Trung Đông và các xung đột gần biên giới Nga đang đặt Tehran vào thế khó khăn. Iran đang cân nhắc một cuộc tấn công mạnh mẽ nhằm vào Israel sau vụ ám sát thủ lĩnh Hamas Ismail Haniyeh ở Tehran, trong khi Nga phải đối mặt với cuộc tấn công của Ukraine vào khu vực Kursk.

Cụ thể, Iran đã tuyên bố rằng họ sẽ thực hiện một cuộc trả đũa nhằm vào Israel, điều này có thể dẫn đến một cuộc chiến tranh toàn diện. Trong khi đó, Nga đang đối phó với cuộc tấn công xuyên biên giới của Ukraine và sự phá hủy hệ thống phòng không của mình từ Kiev.

Các vấn đề này có nghĩa là mỗi quốc gia đều có ít năng lực dự phòng để cung cấp vũ khí mà quốc gia kia cần nhất, ít nhất là ở thời điểm hiện tại. “Iran có lẽ đang cho rằng một hành động quân sự hạn chế chống lại Israel sẽ biến thành một cuộc chiến tranh toàn diện. Nếu điều đó xảy ra, Iran cần mọi tên lửa mà họ muốn – giống như cách Nga cần mọi hệ thống phòng thủ tên lửa để đáp ứng nhu cầu”, Ali Vaez, Giám đốc dự án Iran tại International Crisis Group cho biết.

Trước bối cảnh đó, Iran được cho là đã từ chối đề nghị của Nga về việc cung cấp tên lửa đạn đạo, mặc dù nước này sở hữu hàng nghìn tên lửa. Một quan chức phương Tây đã mô tả việc cung cấp tên lửa cho Nga là một “bước ngoặt” quan trọng trong cuộc xung đột ở Ukraine.

“Lần đầu tiên trong lịch sử, Nga thực sự cần ở Iran về một thứ quan trọng, đó là vũ khí”, Meir Javedanfar, giảng viên về Iran tại Đại học Reichman ở Israel nói. Nga đã bắn hàng nghìn tên lửa đạn đạo và tên lửa hành trình vào Ukraine, làm cạn kiệt nguồn dự trữ của nước này. Tuần này, Bộ Ngoại giao Mỹ đã cảnh báo Iran về “phản ứng nhanh chóng và cứng rắn” từ Washington và các đồng minh nếu tên lửa Iran được cung cấp cho Nga.

Theo các quan chức châu Âu, sự trừng phạt có thể bao gồm lệnh cấm các chuyến bay dân sự của Iran đến các quốc gia châu Âu. Ellie Geranmayeh, chuyên gia về Iran tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu, giải thích: “Các cường quốc phương Tây đã nói rõ với Tehran rằng việc chuyển giao tên lửa đạn đạo cho Nga sẽ ‘đốt cháy mọi cây cầu ngoại giao’ còn lại về việc nới lỏng lệnh trừng phạt”, đồng thời lưu ý thêm rằng Tehran khó có thể vượt qua những “ranh giới đỏ” này cho đến khi xác định được chính sách về Iran sẽ được chính quyền Mỹ tiếp theo áp dụng.

Các nước phương Tây cũng lo ngại về sự thay đổi tiềm tàng trong việc chia sẻ công nghệ vũ khí hạt nhân của Nga. Cho đến nay, Chính phủ Mỹ xác nhận họ chưa thấy dấu hiệu nào cho thấy Tổng thống Nga Vladimir Putin đã thay đổi chính sách lâu đời của Moskva để phản đối bước đột phá hạt nhân của Iran. Nhưng chính sách này – từng là sự đồng thuận – hiện là chủ đề thảo luận trong cơ quan an ninh của Nga, một số thảo luận kín và một số thảo luận công khai.

Sergey Karaganov, Chủ tịch danh dự của nhóm cố vấn Hội đồng Chính sách Đối ngoại và Quốc phòng Nga, đã viết trong một bài báo được xuất bản vào đầu năm nay rằng “sớm muộn gì chúng ta cũng phải thay đổi chính sách chính thức của Nga khi nói đến vấn đề không phổ biến vũ khí hạt nhân” vì nó không công bằng với nhiều quốc gia không phải phương Tây. Ông Karaganov nói thêm rằng Iran sẽ có thể có khả năng răn đe hạt nhân nếu họ từ bỏ mục tiêu đã tuyên bố là “tiêu diệt Israel”.

Khi nói đến vũ khí thông thường, điểm yếu nhất của Iran là hệ thống phòng không thô sơ và máy bay chiến đấu lỗi thời – những lĩnh vực mà Nga đã cam kết sẽ giúp đỡ từ lâu. Tuy nhiên, việc bán máy bay chiến đấu đa năng Su-35 được công bố nhiều năm trước vẫn chưa hoàn tất, với máy bay vẫn nằm ở Siberia và các quan chức tình báo phương Tây thắc mắc về lý do của sự chậm trễ.

Iran đã nhận được hệ thống phòng thủ tên lửa S-300 từ Nga vào năm 2016, gần một thập kỷ sau khi lần đầu tiên đồng ý với thỏa thuận, mà Moskva đã hủy bỏ tại một thời điểm. Tuy nhiên, hệ thống S-300 dường như không hiệu quả trước một cuộc tấn công chính xác của Israel vào tháng 4 vừa qua, với hình ảnh vệ tinh cho thấy hư hỏng ở một thành phần quan trọng. Các cuộc tiếp xúc về việc vận chuyển hệ thống phòng không S-400 mạnh mẽ hơn tới Iran cho đến nay vẫn chưa đạt được thỏa thuận nào được biết đến.

Với việc Ukraine ngày càng thường xuyên tiến hành các cuộc tấn công bằng thiết bị bay không người lái và tên lửa vào các mục tiêu quân sự và cơ sở hạ tầng ở Nga và các khu vực miền Đông Ukraine, bao gồm cả các sân bay quân sự, Moskva không thể bảo vệ lực lượng của mình bằng hệ thống phòng không đầy đủ. Một số hệ thống S-400 cũng đã bị hư hại trong những tháng gần đây.

Những hạn chế này chỉ ra vấn đề cơ bản của quan hệ đối tác Nga – Iran. Trong khi Iran coi Israel là đối thủ hàng đầu, Nga vẫn duy trì quan hệ đầy đủ với nước này, bao gồm cả việc miễn thị thực cho công dân của nhau và các chuyến bay thẳng hàng ngày vẫn tiếp tục ngay cả khi các hãng hàng không từ Mỹ ngừng liên kết với Tel Aviv. Nga cũng đang củng cố quan hệ với các đối thủ Arab của Iran là Saudi Arabia và UAE

Tuy nhiên, Hanna Notte, Giám đốc khu vực Âu-Á tại Trung tâm Nghiên cứu Không phổ biến vũ khí hạt nhân James Martin ở Monterey, California, cho biết bản chất của cuộc đối đầu giữa Nga và Iran với Mỹ và phương Tây đã khiến hai nước xích lại gần nhau hơn bất chấp những vấn đề như đã đề cập ở trên.