Quan hệ Nga Azerbaijan ra sao sau vụ bắ.n nhầm máy bay gây thảm kịch?

Lời xin lỗi của Điện Kremlin mà không nhận trách nhiệm về vụ bắ.n rơi máy bay đã làm phức tạp thêm nỗ lực của Azerbaijan và Kazakhstan nhằm duy trì mối quan hệ hữu nghị với Nga trong khi không tỏ ra yếu đuối trước công dân của mình và thế giới.

Hiện trường vụ rơi máy bay của Hãng hàng không Azerbaijan Airlines ở gần thành phố Aktau, Kazakhstan ngày 27/12/2024. Ảnh: AA/TTXVN

Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 28/12 đã xin lỗi về vụ ta.i nạ.n máy bay của hãng hàng không Azerbaijan Airlines vào tuần trước, phá vỡ sự im lặng kéo dài ba ngày của Điện Kremlin về thảm kịch khiến 38 người t.ử von.g.

Điện Kremlin cho biết trong một tuyên bố rằng ông Putin đã “xin lỗi” về vụ ta.i nạ.n trong một cuộc điện thoại với người đồng cấp Azerbaijan, Ilham Aliyev. Theo đó, nhà lãnh đạo Nga là người chủ động gọi điện và nói với ông Aliyev về “sự cố thương tâm xảy ra trong không phận Nga”. Ông cho biết khi máy bay đang tiến gần đến đích theo lịch trình là Grozny, ở miền nam đất nước, thì lực lượng phòng không Nga đã bắt đầu đẩy lùi một cuộc tấ.n côn.g của các thiết bị bay không người lái Ukraine vào sân bay Grozny và các sân bay khác gần đó.

Các chuyên gia hàng không và các quan chức Mỹ tin rằng một tên lửa phòng không của Nga có thể đã vô tình bắ.n hạ chiếc máy bay chở khách Azerbaijan, khiến nó rơi xuống lãnh thổ Kazakhstan. Tuyên bố của Điện Kremlin không quy kết vụ ta.i nạ.n là do tên lửa của Nga, nhưng trong tuyên bố chấp nhận lời xin lỗi, văn phòng tổng thống Azerbaijan cho rằng đó thực sự là nguyên nhân.

“Tổng thống Ilham Aliyev nhấn mạnh rằng máy bay chở khách của Azerbaijan Airlines đã gặp phải sự can thiệp vật lý và kỹ thuật từ bên ngoài khi đang ở không phận Nga, dẫn đến mất kiểm soát hoàn toàn”, văn phòng tổng thống Azerbaijan cho biết trong tuyên bố cùng ngày 28/12. Tuyên bố nói thêm rằng máy bay “đã có thể hạ cánh khẩn cấp là nhờ lòng dũng cảm và sự chuyên nghiệp của các phi công”.

Ông Aliyev đã kêu gọi tiến hành một cuộc điều tra kỹ lưỡng và “đảm bảo những người chịu trách nhiệm phải chịu trách nhiệm”.

Chiếc máy bay chở khách Embraer 190 đang bay từ Baku, Azerbaijan, đến Grozny (thủ phủ nước CH Chechnya – Liên bang Nga), thì bất ngờ chuyển hướng khỏi đường bay. Cuối cùng, máy bay bị rơi ở Aktau, Kazakhstan, sau khi băng qua biển Caspi. Trong số 67 người trên máy bay, có 29 người sống sót, 38 người chế.t, trong đó phần lớn là công dân Azerbaijan, 7 người Nga và 6 người Kazakh.

Tổng thống Nga Vladimir Putin trong cuộc họp trực tuyến với các thành viên Chính phủ ở ngoại ô Moskva. Ảnh: Getty Images/TTXVN

Theo Điện Kremlin, ông Putin cho biết Nga đã mở một cuộc điều tra hình sự về vụ ta.i nạ.n và đang tiếp đón các điều tra viên Azerbaijan tại Grozny. Tuyên bố của Điện Kremlin đã cố gắng thể hiện một mặt trận thống nhất giữa ba quốc gia chịu tổn thất bởi vụ ta.i nạ.n.

“Các cơ quan liên quan của Nga, Azerbaijan và Kazakhstan đang hợp tác chặt chẽ tại hiện trường thảm họa”, tuyên bố của Điện Kremlin viết

Azerbaijan và Kazakhstan sẽ ứng xử ra sao?

Hôm 25/12, ngày xảy ra vụ ta.i nạ.n, ban đầu chính quyền Nga cho biết máy bay đã phải chuyển hướng vì sương mù và chim đã gây ra vụ ta.i nạ.n. Nhưng những người sống sót mô tả tiếng động mạnh bên ngoài máy bay và các mảnh vỡ lọt vào cabin, làm bị thương cánh tay của một tiếp viên hàng không.

Cả Azerbaijan và Kazakhstan từ lâu đã cố gắng xây dựng mối quan hệ kinh tế với phương Tây, lặng lẽ xóa bỏ di sản của Nga mà không gây căng thẳng với Điện Kremlin. Hai quốc gia thuộc Liên Xô cũ này đã giữ lập trường trung lập về cuộc xung đột tại Ukraine, hưởng lợi từ việc tăng cường thương mại với Nga nhưng không trực tiếp ủng hộ mục tiêu của Điện Kremlin tại Ukraine.

Tuy nhiên, lời xin lỗi của Điện Kremlin mà không nhận trách nhiệm đã làm phức tạp thêm nỗ lực của họ nhằm duy trì mối quan hệ hữu nghị với Nga trong khi không tỏ ra yếu đuối trước công dân của mình và thế giới.

Việc Điện Kremlin nhận trách nhiệm đặc biệt quan trọng ở Azerbaijan vì ông Aliyev đã xin lỗi ông Putin về vụ quân đội Azerbaijan bắ.n nhầm một trực thăng quân sự của Nga vào năm 2020. Thời điểm đó, Azerbaijan đã nhanh chóng nhận trách nhiệm và đề nghị bồi thường cho vụ ta.i nạ.n khiến hai quân nhân Nga thiệ.t mạn.g.

Chiếc máy bay Embraer 190 của hãng hàng không Azerbaijan Airlines, bay từ Baku đến Grozny (Nga), đã gặp nạn sáng 25/12/2024 gần thành phố Aktau ở miền Tây Kazakhstan, khiến 38 người thiệ.t mạn.g. Ảnh: AA/TTXVN

Các chuyên gia chính sách đối ngoại đán.h giá rằng, cả Kazakhstan và Azerbaijan đều không có động cơ để cho vụ ta.i nạ.n máy bay làm chìm mối quan hệ với một nước láng giềng lớn như Nga. Chính phủ Kazakhstan tỏ ra thận trọng hơn Azerbaijan, khi các quan chức nước này vẫn chưa đưa ra lời đổ lỗi nào cho đến nay.

Luật pháp quốc tế quy định rằng vì máy bay rơi trên lãnh thổ Kazakhstan nên nước này sẽ phải công bố kết quả điều tra. Nhưng chính phủ Kazakhstan phải đối mặt với những rủi ro đặc biệt nếu “động chạm” đến Nga – theo Luca Anceschi, giáo sư Nghiên cứu Á-Âu tại Đại học Glasgow, Scotland.

Nền kinh tế của quốc gia Trung Á không giáp biển này vẫn phụ thuộc vào nước láng giềng Nga, nơi vận chuyển phần lớn lượng năng lượng xuất khẩu của họ. Kể từ khi xung đột tại Ukraine bùng phát vào tháng 2/2022, Tổng thống Kazakhstan, Kassym-Jomart Tokayev đã theo đuổi một chính sách thận trọng đảm bảo tính trung lập, tăng cường quan hệ kinh tế với Nga, tham dự các hội nghị thượng đỉnh do ông Putin chủ trì, đồng thời cung cấp viện trợ nhân đạo cho Ukraine và từ chối công nhận việc Nga sáp nhập lãnh thổ Ukraine.

Kazakhstan cũng được hưởng lợi từ các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga. Xuất khẩu của nước này sang Nga đã tăng 25% trong năm đầu tiên của cuộc chiến, khi các công ty Nga tìm kiếm các kênh thay thế để mua hàng hóa nước ngoài. Tổng kim ngạch thương mại của Kazakhstan với Nga tăng 24% trong cùng kỳ.

Giáo sư Luca Anceschi cho biết, Tổng thống Tokayev rất có thể sẽ cố gắng ngăn chặn vụ ta.i nạ.n máy bay làm đảo lộn sự trung lập mong manh này trước các cuộc đàm phán hòa bình giữa Ukraine và Nga mà ​​ Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump đã hứa hẹn. Ông cho biết mục tiêu chính của Kazakhstan là bảo vệ lợi ích của mình trong một trật tự khu vực mới sẽ xuất hiện sau chiến tranh. .

“Chúng ta đang chứng kiến ​​trong thời gian thực một cuộc thử nghiệm về cái gọi là thế giới đa cực mà Moskva đã nói đến rất nhiều”, Alexander Baunov, một chuyên gia chính trị người Nga tại Trung tâm Carnegie Russia Eurasia ở Berlin, viết trên Telegram ngày 28/12.