Phú Yên: Tháp Nhạn – Nơi lưu giữ quá khứ và kết nối hiện tại
Sự xuất hiện và tồn tại hơn 800 năm cùng với những truyền thuyết về Tháp Nhạn đã phản ánh về quá trình khai phá vùng đất Phú Yên của người Việt trong thế kỷ XVI, về sự giao thoa văn hóa, tinh thần đoàn kết giữa hai dân tộc Việt – Chăm trong quá khứ và hiện tại.
Tháp Nhạn Phú Yên
Tháp Nhạn tọa lạc tại Phường 1, TP. Tuy Hòa (Phú Yên). Người Ê Đê và Gia Rai gọi là tháp Kơ H’meng, người Kinh gọi là Tháp Chàm còn người Chăm gọi là Đền Kalan. Tháp Nhạn được xây dựng vào cuối thế kỷ XI, đầu thế kỷ XII, là công trình kiến trúc tiêu biểu của người Chăm xưa.
Công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo
Có câu chuyện cổ được truyền lại về Tháp Nhạn, rằng xưa kia có tiên nữ Thiên Y Ana hạ giới để chỉ dạy cho người dân nơi đây về cày cấy, dệt vải, kéo sợi… . Sau khi tiên nữ quay về trời, để thể hiện lòng nhớ thương và khắc ghi công ơn tiên nữ đã khai sáng cho dân tộc mình, người Chăm nơi đây đã xây dựng ngọn tháp ấy để làm nơi thờ phụng tiên nữ.
Còn về tên gọi Tháp Nhạn thì người dân Phú Yên xưa giải thích rằng, là do có rất nhiều chim nhạn bay tới đây sinh sống, làm tổ trên ngọn tháp. Dần về sau, Tháp Nhạn cũng được gọi theo tên của loài chim này.
Kiến trúc Tháp Nhạn được xây dựng gồm có 3 phần: Đế tháp, thân tháp và mái tháp, tổng chiều cao cả 3 phần khoảng 24m. Mặt chân tháp và thân tháp được xây dựng theo hình vuông, ý nghĩa tượng trưng cho đất. Chân tháp được thiết kế lớn hơn thân tháp, với chiều cao khoảng 3,3m. Các hàng gạch phía trên được xây dựng lùi vào so với hàng bên dưới theo một trật tự nhất định, cứ như thế thu nhỏ dần rồi ôm sát vào thân tháp. Chân tháp là một khối lớn vững chãi bám sâu vào trong lòng đất, giúp nâng đỡ thân và mái của tháp.
Cửa vào khu thờ tiên nữ Thiên Y Ana
Thân tháp được thiết kế dạng hình vuông, mỗi cạnh dài 10,5m, cao khoảng 9,3m, tường dày khoảng 3m. Tường xây dựng thẳng đứng, được bổ trụ ở 4 góc, tạo gờ lồi lõm ở hai mặt bên và mặt sau của tường. Những biểu tượng chạm trổ, gờ chỉ trên thân tháp vô cùng đa dạng và phong phú. Nó không chỉ thể hiện ước vọng, hoài bão của con người, mà còn phản ánh thế giới các vị thần.
Video đang HOT
Mái tháp có 4 lớp, hình khối đường nét rất lạ, chiều cao mái khoảng 8,5m. Lớp dưới cùng với 4 tai trụ lớn ở 4 góc trông xa như 4 búp sen. Lớp thứ hai và thứ ba mỗi lớp cũng có 4 búp sen, càng lên cao nhỏ lại và nhọn dần. Lớp trên cùng là hòn đá lớn nguyên khối đáy hình vuông, trên cong đều nhọn dần theo 4 phía, được gọt đẽo tinh xảo, đó là biểu tượng của linga. Linga là sinh thực khí nam, tượng trưng cho thần Shiva, 1 trong 3 vị thần tối cao của Ấn Độ giáo. Nhìn xa phần mái có hình dáng giống đóa hoa rừng, như ngọn lửa đêm đông, biểu trưng cho thần thánh, sự giác ngộ, thức tỉnh của con người trong đời sống tâm linh.
Bên trong tháp là một khoảng trống với chiều dài 4,5m, nền tháp cao 1,8m so với sân bên ngoài. Việc bài trí thờ cúng bên trong cũng rất đơn giản, chỉ làm bàn thờ tiên nữ Thiên Yana nhìn ra cửa. Toàn bộ tháp từ móng, đế, thân và mái tháp đều được xây bằng gạch đặc, chỉ có bộ linga là bằng đá.
Riêng phần đỉnh tháp (nóc tháp) được xây dựng với một tảng đá hình búp sen nhọn đẽo khắc tỉ mỉ, cân đối thể hiện cho biểu tượng của sinh thực khí, sức mạnh sinh thành trong văn hóa Chăm. Bên cạnh tảng đá hình búp sen là các phù điêu cũng thể hiện rõ niềm tin và tính thẩm mỹ của con người xưa. Tuyệt vời hơn là nếu đứng trên cao ngắm nhìn kỹ, đỉnh tháp là ranh giới tách biệt giữa phần trên và phần dưới thông qua chi tiết 4 mặt của đỉnh đều có 4 cửa sổ ứng với 4 hướng “Đông, Tây, Nam, Bắc” trong âm dương ngũ hành.
Không gian Tháp Nhạn
Kiến trúc tháp được xây dựng phần nào thể hiện được nền văn hóa rực rỡ của người Chăm lúc bấy giờ. Hơn nữa, đến hiện tại vẫn được xem là một kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia khiến người dân tỉnh Phú Yên vô cung tự hào. Hằng năm, mỗi khi Xuân đến, tại sân Tháp Nhạn lại rộn ràng với Lễ hội Thơ Nguyên tiêu vào rằm tháng Giêng rồi lễ hội Vía Bà từ ngày 21 – 23/3 âm lịch.
Nơi giao lưu văn hóa giữa các dân tộc
Phú Yên hiện có hơn 23.000 người Chăm sinh sống cùng các dân tộc anh em. Trải qua quá trình lịch sử, người Chăm và người Kinh ở Phú Yên đã sáng tạo và lưu giữ được nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, thể hiện trong: Kiến trúc, trang phục, nghệ thuật, lễ hội, phong tục tập quán và tri thức dân gian…
Tháp Nhạn là nơi tổ chức “Đêm thơ Nguyên tiêu” rằm tháng Giêng âm lịch hằng năm
Hằng năm (trừ năm 2020 đến nay do đại dịch Covid-19) tại Tháp Nhạn từ ngày 20 đến 23/3 âm lịch đều diễn ra lễ Vía Bà (tiên nữ Thiên Y Ana). Trong đó, ngày 21/3 là chính lễ. Lễ Vía Bà thu hút Nhân dân trong tỉnh Phú Yên và một số tỉnh lân cận tham gia. Đồng bào Chăm ở Ninh Thuận, Bình Thuận, Bình Định đều tổ chức cử đoàn (30 – 50 người) tham gia hành lễ dâng các loại lễ vật chủ yếu là các sản phẩm nông nghiệp… để cầu xin Bà phù hộ cho cuộc sống no đủ, bình an, may mắn.
“Điểm nhấn” của Tháp Nhạn Phú Yên còn là nơi tổ chức Giao lưu văn hóa đồng bào Chăm tỉnh Phú Yên lần thứ V, năm 2019 với chủ đề “Bảo tồn văn hóa dân tộc Chăm gắn với phát triển du lịch”, do tỉnh Phú Yên phối hợp với Bộ VHTTDL tổ chức với sự tham gia của gần 2.000 nghệ nhân, nghệ sĩ, diễn viên, nhạc công, vận động viên quần chúng là người Chăm, đến từ 11 tỉnh, thành phố khu vực Nam Bộ và Nam Trung Bộ. Đây là dịp, là nơi để đồng bào dân tộc Chăm ở các địa phương gặp gỡ, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm, nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm đối với việc gìn giữ văn hóa truyền thống, củng cố sức mạnh của khối Đại đoàn kết toàn dân tộc.
Vẻ đẹp cổ kính của tháp Nhạn - Phú Yên
Phú Yên được mệnh danh là xứ sở hoa vàng cỏ xanh, nơi đây có nhiều địa danh nổi tiếng và hấp dẫn với các tín đồ đam mê du lịch.
Tháp Nhạn cũng là một trong số địa điểm được nhắc đến nhiều nhất về kiến trúc, nghệ thuật, tín ngưỡng của người dân nơi đây.
Tháp Nhạn tọa lạc uy nghi trên đỉnh núi Nhạn thuộc Phường 1, TP. Tuy Hòa (Phú Yên), cách trung tâm thành phố Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên chừng 3,5 km với độ cao 64m so với mực nước biển. Người Ê Đê và Gia Rai gọi là tháp Kơ H'meng, người Kinh gọi là Tháp Chàm còn người Chăm gọi là Đền Kalan. Tháp Nhạn được xây dựng vào cuối thế kỷ XI, đầu thế kỷ XII, là công trình kiến trúc tiêu biểu của người Chăm xưa.
Về cái tên Tháp Nhạn, theo lời kể của những người lớn t.uổi nơi đây, ngọn núi này trước kia là nơi sinh sống của loài chim Nhạn. Đây là một loài chim nhỏ bay cao, đôi khi có thể bay tới hơn 60 mét. Vì thế nên người dân nơi đây đã đặt tên ngọn tháp là tháp Nhạn. Ngoài ra còn có một cách hiểu khác là do địa hình của núi mang dấp dáng con chim nhạn đang xòe đôi cánh vỗ khi nhìn từ xa nên người dân địa phương đã đặt tên như vậy cho ngọn tháp.
Tháp Nhạn được xây dựng vào cuối thế kỷ XI, đầu thế kỷ XII, là công trình kiến trúc tiêu biểu của người Chăm xưa.
Còn nói về nguồn gốc của ngọn tháp này được rất nhiều người tương truyền. Có người kể rằng xưa kia, có tiên nữ Thiên Yana hạ phàm và chỉ dạy cho người Chăm pa cách cày cấy, dệt vải, kéo sợi... Sau khi tiên nữ quay về trời, người Chăm pa đã dựng nên một đền tháp để bày tỏ lòng biết ơn vị tiên nữ ấy.
Xét về kiến trúc, tháp Nhạn là một quần thể mà là một kiến trúc độc lập có hình vuông sở hữu 3 phần: Đế tháp, thân tháp và mái tháp. Mặt chân tháp và thân tháp được xây dựng đều là hình vuông, ý nghĩa tượng trưng cho đất, tổng chiều cao cả ba phần vào khoảng 24m. Chân tháp được thiết kế lớn hơn thân tháp, với chiều cao khoảng 3,3m. Trên đỉnh tháp là tượng Linga bằng đá - biểu tượng tâm linh của người dân Chăm-pa.
Nhìn từ xa tháp Nhạn trông giống như bốn búp sen, lớp thứ hai và thứ ba cũng đều có 4 búp sen, càng lên cao thì càng nhỏ lại và nhọn dần. Trong mỗi công trình đền tháp của người Chăm đều có Linga và Yoni tượng trưng cho tín ngưỡng p.hồn t.hực, cầu mong vạn vật được nảy nở sinh sôi. Đặc điểm chung của các công trình đền thờ Chăm pa cổ đó chính là lòng tháp thường có không gian chật hẹp và chỉ có một cửa duy nhất chỉ mở về hướng Đông (hướng mặt trời mọc) và đối với tháp Nhạn cũng thế. Bên trong lòng tháp Nhạn chỉ có một cửa duy nhất với bàn thờ tiên nữ Thiên Yana được sắp đặt đầy các vật cúng từ cửa nhìn ra ngoài.
Bên trong lòng tháp Nhạn chỉ có một cửa duy nhất với bàn thờ tiên nữ Thiên Yana được sắp đặt đầy các vật cúng từ cửa nhìn ra ngoài.
Chị Tiên Tiên, một khách du lịch chia sẻ, chị tới tháp Nhạn không chỉ để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của ngọn tháp huyền bí này mà còn bởi tò mò về vật liệu mà người Chăm xưa dùng để xây tháp: "Theo người hướng dẫn viên giới thiệu thì tòa tháp được xây dựng hoàn toàn bằng gạch nung xếp khít nhau mà rất vững chắc. Loại gạch này có khối lượng nhẹ hơn một viên gạch thông thường khoảng 1,3 lần. Kể cả độ bền chịu nén, chịu va đ.ập cũng hơn gạch thường rất nhiều".
Ngày xưa, trong xây dựng người Chăm sử dụng hoàn toàn từ nguyên liệu thiên nhiên. Chất kết dính của cây dầu rái được người dân nơi đây dùng để gắn kết các viên gạch này với nhau một cách chắc chắn và không lộ ra chút đường hồ nào thì được biết. Để các viên gạch dính lại với nhau chắc chắn như vậy không chỉ do có hỗn hợp keo kể trên mà còn nhờ vào bàn tay khéo léo của những người xây dựng. Các viên gạch được sử dụng kĩ thuật mài chập, nghĩa là sau khi phết keo lên, họ mài các viên gạch với nhau cho đến khi bề mặt tiếp xúc hoàn toàn khít không lộ ra một chút kẽ hở nào.
Tòa tháp được xây dựng hoàn toàn bằng gạch nung xếp khin khít nhau mà rất vững chắc.
"Kiến trúc nơi đây thật sự rất độc đáo, bước vào trong tháp mình rất bất ngờ khi thấy bên trong không có tượng hay ban thờ nào, chỉ có duy nhất một cái am nhỏ để nhang khói cho Thượng Đỉnh Chúa Thiết A Na Diễn Ngọc Phi được xây dựng từ thời Hậu Lê. Xung quanh tường có những hoa văn hình rồng được chạm khắc tinh tế trên đá hoa cương đặt ở 4 góc tháp. Đừng từ bên trong nhìn l.ên đ.ỉnh tháp chỉ thấy một không gian sâu thẳm cao vút đầy huyền bí" - Anh Hồng Quân (du khách Hà Nội) cho hay.
Anh Công Luân (Nghệ An) thổ lộ: "Đứng trên đỉnh núi Nhạn, phóng tầm mắt ra xa, mình có thể ngắm nhìn toàn cảnh thành phố Tuy Hòa, vẻ đẹp nơi đây thật cổ kính, yên bình, đáng để các bạn đến đây một lần trong đời".
Nếu du khách muốn đến đây, hãy đến vào dịp rằm tháng Giêng Âm Lịch. Khi ấy, ở đây diễn ra đêm thơ Nguyên tiêu thu hút đông đảo văn nghệ sĩ nức tiếng gần xa tới giao lưu nghệ thuật. Tháp Nhạn được gắn liền với nhiều giai thoại và ẩn chứa nhiều điều huyền bí luôn sẵn sàng chờ đón du khách đến khám phá trong chuyến du lịch Phú Yên.
Vẻ đẹp cổ kính mang tên Tháp Bà Ponagar Trên lãnh thổ Việt Nam có khoảng 145.235 người Chăm sinh sống, sống rải rác ở các tỉnh phía Nam như Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai, Tây Ninh, Thành phố Hồ Chí Minh, An Giang,... Vì vậy các công trình kiến trúc,nhà ở của người Chăm cũng được hình thành từ những mảnh đất này. Trong...
