Phim bền vững – “Canh bạc” của những nhà làm phim tử tế
Điện ảnh Việt đang hồi hộp theo dõi những dự án phim phát triển theo hướng bền vững. Đầu tư nhiều, tầm nhìn xa, khát vọng lớn, nhưng cơ hội của họ là bao nhiêu?
Phát triển bền vững đang dần trở thành mối quan tâm của nhà làm phim trong nước, đặc biệt kể từ hội thảo “Nền công nghiệp Điện ảnh Việt Nam – Phát triển bền vững và mang tính cạnh tranh quốc tế” ngày 28/4/2021. Trải qua hơn nửa năm khó khăn của điện ảnh Việt, cùng nhìn nhận lại vấn đề này qua góc nhìn của Lucas Luân Nguyễn – một nhà phê bình trẻ và film influencer (người có sức ảnh hưởng trong lĩnh vực phim).
Lucas Luân Nguyễn có kinh nghiệm 4 năm làm trong ngành điện ảnh ở Việt Nam và quốc tế ở các lĩnh vực báo chí, phê bình và marketing.
Một vài dự án/ kinh nghiệm nổi bật:
- Phóng viên/ nhà phê bình LHP quốc tế Rotterdam 2018
- Giảng viên Phê bình điện ảnh, Đại học Kinh tế Tài chính
- Chuyên viên sáng tạo nội dung marketing các phim điện ảnh Vợ Ba (2019), Ròm (2020), Tiệc Trăng Má.u (2020), Raya Và Rồng Thần Cuối Cùng (2021)…
- Người viết lời Việt nhạc phim Vua Sư Tử (2019) của Disney
Phong cách phê bình phim của Lucas không tập trung vào review phim đơn thuần. Anh thích khai thác bộ phim dưới góc độ lý thuyết điện ảnh để làm bật lên được những giá trị mang tính văn hoá, xã hội và cả triết học của phim, hướng người đọc đến những trải nghiệm xem phim vượt qua những ấn tượng bề nổi ban đầu.
Có gốc, có rễ
Theo anh, “ phim bền vững” có thể được hiểu như thế nào?
Chúng ta có thể hiểu theo hai cách. Ở các nước phương Tây, “bền vững” là tạo tác động lâu dài, tích cực cho môi trường, hậu thế. Nhưng đối với ngành phim nước ta hiện nay, “bền vững” có nghĩa là có gốc có rễ.
Theo tôi, bàn về “phim bền vững” là bàn về việc làm ra một tác phẩm có khâu phát triển ý tưởng kỹ càng, chứa đựng giá trị về mặt sản xuất, đem lại nhiều giá trị cho khán giả, tác động tích cực đến văn hóa – xã hội và mang tính cột mốc cho những bộ phim sau.
Bền vững có ý nghĩa như thế nào với điện ảnh? Một giải pháp, xu thế, hay chỉ đơn thuần là sự thử nghiệm?
Video đang HOT
Khoảng hai năm về trước, điện ảnh Việt Nam vẫn còn được miêu tả bằng hai từ “hài nhảm”, “mì ăn liền”. Bây giờ, Việt Nam đang dần có nhiều phim hay, đẩy lùi các phim kém chất lượng. Đây là một tín hiệu rất tốt của một thị trường bền vững, điều mà nền điện ảnh đang muốn hướng tới. Nếu nhà làm phim dành ra nhiều nỗ lực, chăm chút cho từng yếu tố và đầu tư kỹ càng về mọi khâu thì thành quả cuối cùng không chỉ tạo dấu ấn cho sản phẩm của họ mà còn tác động tích cực đến thị trường. Đó là là trạng thái bền vững.
Theo anh, để có thể làm ra một tác phẩm bền vững, khâu nào là quan trọng nhất trong cả quá trình làm phim?
Với tôi, lên ý tưởng sản xuất là khâu cần được chăm chút kỹ lưỡng nhất vì đây vừa là khâu đầu tiên, vừa là khâu làm nên cái gốc, cái rễ của tác phẩm. Nhưng nói như vậy không có nghĩa là chúng ta được phép bỏ qua các khâu khác. Mọi khâu đều phải được thực hiện một cách chắc chắn thì bộ phim cuối cùng mới có thể bền vững được. Điều quan trọng là các nhà làm phim phải đi lên từ cái gốc, cái rễ – tập trung đầu tư vào khâu phát triển ý tưởng, đặc biệt là xây dựng kịch bản.
Bền vững là trách nhiệm
Với nhiều đòi hỏi cao như vậy, hướng phát triển bền vững phù hợp với những dòng phim nào?
Đối với tôi, làm phim bền vững là trách nhiệm của mọi dự án đã gia nhập vào đường đua. Dù là dòng phim nào thì cũng nên được sản xuất một cách tử tế. Ngoài những trăn trở về doanh thu, sẽ có những câu hỏi cần tìm câu trả lời trước khi bắt đầu làm một bộ phim. Phim sẽ mang lại những giá trị gì? Tác động đến nền điện ảnh ra sao? Tạo nên những cột mốc nào? Trả lời được những câu hỏi đó, tôi tin nhà làm phim sẽ dần tìm được những hướng đi để mang lại giá trị sản xuất cho phim của mình.
Chúng ta vẫn thấy những bộ phim độc lập tranh giải, dù có kinh phí thấp nhưng vẫn mang giá trị sản xuất rất cao nằm ở khâu kịch bản, quay phim, diễn xuất. Hay những bộ phim thuần giải trí như Hai Phượng có giá trị sản xuất nằm ở việc có chỉ đạo võ thuật từ Hollywood. Còn một bộ phim chỉ có bối cảnh trong một ngôi nhà như Tiệc Trăng Má.u thì giá trị sản xuất cao nằm ở dàn diễn viên khủng lần đầu tiên tề tựu và sự chăm chút từng chi tiết nhỏ trong đó. Những bộ phim như Người Bất Tử, Mắt Biếc lại có giá trị sản xuất ở bối cảnh hùng vĩ. Mỗi bộ phim đều có giá trị sản xuất rất riêng bắt nguồn từ những trăn trở nhỏ.
Trước khi ra rạp, khán giả có thể nhận diện phim bền vững bằng cách nào?
Không thể kỳ vọng rằng khán giả đại chúng sẽ nhận ra phim bền vững một cách nhanh chóng. Bản thân chúng ta – những khán giả của điện ảnh – cần sớm được định hướng và dần làm quen với các bộ phim qua thời gian thì mới có thể cảm nhận được tính bền vững trong mỗi tác phẩm.
Việc định hướng này đòi hỏi các dự án phải chăm chút kỹ lưỡng vào khâu quảng bá. Xét về sự chuyên nghiệp trong quá trình phát hành, một bộ phim bền vững thường phải trải qua khâu marketing rất dài. Có như vậy, khán giả mới thấy được sự chuyên nghiệp của bộ phim, đồng thời nhận ra những điểm thú vị đã tiếp cận trước đó trong lúc thưởng thức tác phẩm.
Những dự án đột ngột tung poster rồi chiếu trong vài tháng sau đó sẽ không khiến tôi mong chờ bằng những dự án lần lượt công bố đạo diễn, dàn diễn viên, một thời gian sau đó mới bắt đầu quay rồi dần dần tung những hình ảnh của phim. Ví dụ như Em Và Trịnh, chúng ta có thể thấy họ giới thiệu dự án, công bố với gia đình nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, thông báo đạo diễn là ai, casting các vai diễn, sau đó mới tung ra poster, teaser và các dự án bên lề như podcast,… Đó là một trong những bộ phim có định hướng đi đường dài ngay từ đầu, dám tham gia vào một hành trình làm phim cần đến nhiều thời gian, tiề.n bạc nhưng từ từ len lỏi vào nhận thức của khán giả.
Trailer cũng phần nào nói lên nhiều điều về bộ phim và giúp khán giả nhận diện một bộ phim bền vững. Những phim có bối cảnh quá đẹp, góc quay ấn tượng, diễn xuất tốt, màu phim, phong cách… khán giả đều sẽ thấy được những điều đó.
Vậy còn sau khi ra rạp, điều gì sẽ đọng lại ở một bộ phim bền vững?
Tôi nghĩ một bộ phim bền vững sẽ có tính “xem lại”. Để làm nên những tác phẩm bền vững, nhà làm phim phải nỗ lực 100%, nhưng khán giả thường chỉ cảm nhận được tầm 30% nỗ lực đó ở lần xem đầu. Tuy nhiên, 70% còn lại sẽ đọng lại trong lòng họ những cảm xúc khó nói thành lời. Cứ mỗi lần xem lại, bộ phim lại mở khóa thêm nhiều tầng cảm thụ mới nơi khán giả. Theo thời gian, họ sẽ cảm thụ được hết 100% nỗ lực đó. Tôi tin các tác phẩm sống lâu trong lòng khán giả và tạo được chỗ đứng trong nền điện ảnh là nhờ vậy.
Hiện nay có những dự án chỉ mới thực hiện đến 50-60% khả năng thôi nhưng đã cảm thấy đủ, hài lòng hay thậm chí tự mãn. Khi xem những bộ phim như vậy, thử hỏi khán giả có nhận được phần trăm nào nữa không hay lập tức bị cho vào quên lãng?
Nhiều phép thử cho thị trường
Là một khán giả của phim Việt, anh cảm thấy thế nào trước những dự án phim dài hơi?
Tôi thấy nể vì đó là một canh bạc. Chúng ta không thể nào biết trước kịch bản có tốt hay không, kể cả có nhờ chuyên gia, vì muốn biết thì phải phát hành. Làm phim bền vững ở Việt Nam lúc này cần rất nhiều sự kiên nhẫn – sự kiên nhẫn của đoàn làm phim, của nhà đầu tư, và của cả khán giả.
Một dự án kéo dài quá lâu có thể dẫn đến rất nhiều trường hợp. Quá trình phát triển ý tưởng thách thức niềm tin của đội ngũ rất nhiều. Họ phải làm việc vô cùng ăn ý với nhau, mỗi người đều hiểu điều mình đang làm và chịu đào sâu đến tận cùng. Khi đó, họ mới có thể tạo ra một nền tảng vững chắc để cùng nhau đi tiếp, thực hiện nên những bộ phim thực sự cần đến nhiều thời gian như Avatar của James Cameron. Nhưng cũng có trường hợp, họ quảng bá quá lâu và rồi phải đi vào “development hell” (địa ngục phát triển). Đó là lúc một bộ phim bị phát triển quá lâu, đến mức bị mọi người lãng quên, như phim Jurassic Park rất nổi của Mỹ. Khi phần 3 ra mắt vào năm 2001, họ đã có kế hoạch làm phần 4. Nhưng vì nhiều lý do, có thể vì thiếu đạo diễn, nhà đầu tư, khâu phát triển kịch bản bị bế tắc… cuối cùng bộ phim rơi vào “development hell” cho đến tận năm 2015 mới có thể phát hành phần 4. Vì vậy, đối với tôi, những nhà làm phim một cách chăm chút, kỹ lưỡng đều như đang đán.h bạ.c.
Phim Việt còn đang chờ đợi điều gì để phát triển bền vững một cách rõ ràng? Một dự án tiên phong chăng?
Phim Việt không chờ đợi. Phim Việt đang hồi hộp theo dõi. Chúng ta đang phát triển tốt và có nhiều phép thử cho thị trường. Tôi biết có những dự án đã mất nhiều thời gian đầu tư phát triển ý tưởng, xây dựng thế giới của họ. Ví dụ như dự án Trưng Vương (She-Kings) – canh bạc rất lớn của TNA Entertainment. (Phim chuẩn bị ra mắt thị trường). Mặc dù chưa biết kết quả ra sao, nhưng từng bước Trưng Vương đang đi đều cho thấy tư duy của người làm phim dám thử, dám làm, dám đầu tư cho nền tảng phim và sự vững bền cho bản thân lẫn thị trường.
Trưng Vương – phim chuẩn bị ra mắt thị trường vốn là dự án tôi khá hoài nghi. Bộ phim có đề tài huyền sử, nói về Hai Bà Trưng, chỉ vậy thôi đã thấy quá khó làm. Nhưng Trưng Vương đang đi từng bước: Xây dựng thế giới của thời Lạc Việt lúc đó, câu chuyện Hai Bà Trưng và các nữ tướng của Hai Bà Trưng. Điều khiến tôi bất ngờ còn là họ đang làm chuỗi phim hoạt hình ngắn trên Youtube về các nữ tướng này. Mặc dù không quá xuất sắc về đồ họa nhưng khá tử tế, có nghiên cứu và đọc sử.
Ngay cả cách đặt tên cũng có hơi thở thời đại: She-Kings (Nữ Vương). Vẫn lấy bối cảnh ngày xưa, nhưng câu chuyện gợi nữ quyền trong thời đại mới. Chưa kể, bộ phim còn có những bài hát được sáng tác riêng, và 7 bài hát cho 7 nữ tướng. Chỉ đang trong giai đoạn phát triển ý tưởng nhưng Trưng Vương đã và đang thực hiện rất nhiều hoạt động quảng bá. Điều này cho thấy họ đang vô cùng nỗ lực để thiết lập mối liên kết với khán giả ngay từ bây giờ, tạo cho chúng ta cảm giác gần gũi và thân thuộc với dự án qua thời gian.
Liệu “bền vững” có trở thành yếu tố thu hút khán giả, đảm bảo doanh thu?
Chúng ta chưa thể nói “Đây là một bộ phim bền vững, hãy ra rạp xem phim của tôi đi”. Bền vững là cái nhà làm phim hướng tới, nhưng để khán giả nhìn thấy được thì phải để thời gian trả lời.
Mới đây, Tiệc Trăng Má.u kỉ niệm một năm phát hành. Người ta nhìn lại thành công, giá trị sản xuất, chiến lược của tác phẩm và công nhận đó là bộ phim có doanh thu cao nhất trong mùa dịch. Tương lai cũng thế, ra một bộ phim cũng phải để thời gian trả lời. Lúc đó, sự vững bền mới thực sự len lỏi và khiến người khác nhìn nhận bộ phim theo một cách khác.
Cảm ơn anh vì buổi trò chuyện!
Vì sao phim Việt còn liều đi thi quốc tế 'chui'?
Dù nhận thức được rủi ro và cái sai trong việc đi ngược quy trình, nhiều nhà làm phim Việt độc lập vẫn chọn liều lĩnh gửi phim đi thi khi chưa thông qua thẩm định cấp phép phổ biến của Cục Điện ảnh.
Các phim Việt độc lập như Ròm hay Vợ ba đều là những trường hợp gặt hái giả.i thưởn.g ở các Liên hoan phim (LHP) quốc tế nhưng bị phạt tại quê nhà vì làm sai luật. Vợ Ba trải qua quá trình chinh chiến tại nhiều liên hoan như LHP quốc tế Chicago (Mỹ), LHP quốc tế Cairo (Ai Cập), LHP KIFF... sau đó mới phát hành toàn quốc vào tháng 5.2019, nhưng bị ngưng chiếu không lâu sau đó do bản phim chiếu rạp khác với bản phim đã được thẩm định. Còn Ròm thì sau khi thắng giải New Currents tại LHP Busan 2019 rồi về chịu phạt, sau đó tốn thêm nhiều thời gian chỉnh sửa mới được công chiếu rộng rãi.
Tiề.n lệ này đang một lần nữa lặp lại với một bộ phim thắng giải tại LHP quốc tế Berlin 2021, làm dấy lên nhiều tranh cãi. Tại tọa đàm Ai góp ý giơ tay lên số thứ 2, các nhà làm phim có tiếng tại Việt Nam đã lý giải cặn kẽ về nguyên nhân dẫn đến những tình huống như trên. Trong đó, đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp, đạo diễn Phan Đăng Di cùng nhà sản xuất Trần Thị Bích Ngọc là những người đã có kinh nghiệm nhiều lần gửi phim tham dự liên hoan phim quốc tế. Họ đã bộc bạch về cái khó và nỗi lòng của những nhà làm phim trẻ trong việc đán.h liều thi trước, xin phép sau.
Đạo diễn Trần Thanh Huy đại diện cho ê-kíp phim Ròm nhận giải "New Current" tại LHP Busan 2019
Đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp chia sẻ: "Thông thường khi gửi các dự án phim ra nước ngoài dự thi, ban tổ chức chỉ yêu cầu một bản thô chưa hoàn chỉnh. Chỉ khi nhận được một lời xác nhận rằng phim của bạn có cơ hội vào danh sách thì khi đó nhà làm phim mới xác định được phim của họ có tương lai cạnh tranh giải. Nhưng muốn nộp cho hội đồng phân loại và thẩm định để có giấy phép thì đó phải là một bản phim hoàn chỉnh, đã được đóng gói".
"Nếu chưa làm được điều này mà đã trót có tin vui từ liên hoan phim thì dễ trở thành người đã vi phạm luật. Vì vậy có chút mâu thuẫn với nhau, một mặt phải gửi dự án đi cho kịp tiến độ liên hoan, một mặt thì phải kịp có giấy phép tại nước nhà. Nếu đúng theo quy định của luật là 15 ngày sau mới nhận được công văn trả lời, yêu cầu sửa chữa thì rất dễ bị chậm", đạo diễn Đậ.p cánh giữa không trung nói thêm.
Đạo diễn Phan Đăng Di và Nguyễn Hoàng Điệp đều sở hữu phim được đề cử tại các LHP quốc tế lớn
Bên cạnh đó, nhà sản xuất Trần Thị Bích Ngọc cũng có những góp ý riêng dựa trên kinh nghiệm thực tiễn của chị. "Đối với những bộ phim độc lập nhỏ và ngân sách thấp thì thường ê-kíp đi theo quy trình làm cuốn chiếu, cái gì cũng làm dần dần. Nhiều ê-kíp khi nhận được tin vui từ liên hoan phim rồi thì mới dám đi tiếp, tìm kiếm thêm nguồn tài chính và làm bản phim DCP hoàn chỉnh, rất tốn kém. Nó đẩy các nhà làm phim vào tình cảnh khó. Trong một thời gian ngắn và gấp như vậy thì sẽ khó lòng đáp ứng được đúng quy trình cho cả hai bên. Trong khi chờ đợi một quỹ điện ảnh, nếu chúng ta có được một cơ chế, luồng xanh duyệt bản phim chưa tinh chỉnh như các LHP thì cũng giúp được rất nhiều cho các nhà làm phim trẻ gỡ khó trong thời gian sắp tới", nhà sản xuất giãi bày.
Trước đây, Trần Thanh Huy, đạo diễn phim Ròm cho biết anh cũng từng vướng vào thế "tiến thoái lưỡng nan" trong việc gửi phim dự thi tại LHP Busan. Theo đạo diễn trẻ, phim muốn có mặt trong vòng tranh giải chính thức ở các LHP quốc tế cần mất từ 6 đến 8 tháng chờ đợi. Chỉ khi phim có tên trong danh sách tranh giải, nhà sản xuất mới có thêm kinh phí đầu tư để hoàn thiện. Trong khi đó, hội đồng duyệt phim yêu cầu bản phim hoàn chỉnh để thẩm định. Vì vậy. các nhà làm phim độc lập thường liều dự thi trước, chấp nhận chịu phạt. Và một khi đã gửi phim đi, việc rút phim được hay không hoàn toàn nằm trong tay nhà tổ chức quốc tế nên khi bị "tuýt còi" cũng không thể rút phim về.
Các nhà làm phim, chuyên gia trong lĩnh vực điện ảnh đều thống nhất Việt Nam rất cần gửi phim tham dự các LHP quốc tế
Trước những vấn đề nêu trên, các nhà làm phim Việt đi đến đề xuất cần phải có một hội đồng thẩm định cùng bộ tiêu chí riêng dành cho các phim đi thi ở liên hoan phim quốc tế. Và như đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp đã trình bày: "Điều kiện quan trọng là phải hiểu được tình hình thực tế để quyết định việc duyệt có cần quá máy móc theo thủ tục hay không, hay là tạo điều kiện để phim có thể đến được cái đích xa nhất mà nó có thể".
Đại diện cho các nhà làm phim, đạo diễn Phan Đăng Di đưa ra kiến nghị phía cơ quan quản lý điện ảnh có thể sẵn sàng "cấp visa" cho những phim tham gia LHP quốc tế ngay cả khi phim chưa ra được bản hoàn chỉnh. Miễn rằng phim đáp ứng được những tiêu chí riêng dành cho phim dự thi quốc tế đã được hội đồng thông qua. Bên cạnh đó visa không có giá trị như giấy phép phổ biến nhưng cho phép phim mang quốc tịch Việt Nam được trình chiếu tại các liên hoan ở ngoài Việt Nam. Còn nếu phim có dự định, kế hoạch trình chiếu tại Việt Nam thì vẫn phải tuân theo các quy định như các phim thông thường.
Buổi tọa đàm "Ai góp ý giơ tay lên" số thứ 2 có nội dung chính xoay quanh vấn đề Liên hoan phim, quỹ điện ảnh và hợp tác quốc tế
Với những đề xuất này, các nhà làm phim kỳ vọng luật Điện ảnh sửa đổi sẽ có tác động tích cực đến sự phát triển của điện ảnh Việt Nam, khuyến khích sáng tác và tạo cơ hội để phim Việt được "thuận buồm xuôi gió" tranh giải ở các liên hoan phim quốc tế.
Ai góp ý giơ tay lên số thứ 2 là sự kiện trực tuyến nhằm tiếp tục góp ý cho các sửa đổi sắp tới trong bộ luật Điện ảnh. Buổi trao đổi có sự góp mặt của nhiều tên tuổ.i lớn của làng điện ảnh trong nước như: đạo diễn Phan Đăng Di, đạo diễn/thành viên hội đồng kiểm duyệt Nguyễn Hoàng Điệp, đạo diễn Phan Gia Nhật Linh, nhà sản xuất Trần Thị Bích Ngọc, nhà phê bình điện ảnh Lê Hồng Lâm... Bên cạnh đó là các chuyên gia nước ngoài bao gồm: Carlo Chatrian - Giám đốc Nghệ thuật LHP Berlin, Vincenzo Bugno - Giám đốc Quỹ Điện ảnh thế giới và Park Sungho - Giám tuyển LHP Busan.
'Ròm' giành giải tại LHP Châu Á Diễn viên Trần Anh Khoa thủ vai "Ròm" trong bộ phim cùng tên vừa được trao giả.i thưởn.g nam diễn viên chính xuất sắc nhất tại LHP châu Á (Asian Festival Film) lần thứ 18 diễn ra tại Rome (Ý). Trailer Ròm Đây là một trong 5 hạng mục quan trọng nhất của sự kiện, bên cạnh các giải phim hay nhất, đạo...