Ông Trump đối mặt các vụ kiện sau loạt sắc lệnh hành pháp

Tân Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký hàng loạt sắc lệnh hành pháp trong ngày đầu nhậm chức.

Một số sắc lệnh dự kiến đối mặt với các vụ kiện trong nhiều tháng, thậm chí là nhiều năm tới.

Ông Trump khoe một sắc lệnh hành pháp được ký vào ngày nhậm chức 20/1 (Ảnh: Reuters).

Hôm 23/1, một thẩm phán liên bang Mỹ tại Seattle ngăn chính quyền của Tổng thống Donald Trump thi hành sắc lệnh hành pháp về tạm dừng cấp quyền công dân cho mọi trẻ em sinh ra tại Mỹ.

“Tôi đã làm thẩm phán hơn 4 thập niên. Tôi không nhớ trường hợp nào mà vấn đề rõ ràng đến thế này. Đây là sắc lệnh vi hiến rõ rành rành”, ông John Coughenour, thẩm phán đã ra phán quyết, tuyên bố.

Chỉ 2 giờ sau khi tuyên thệ nhậm chức, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đặt bút ký những sắc lệnh hành pháp đầu tiên trong số gần 100 sắc lệnh mà ông đã cam kết. Khi mực ký vừa ráo, nhiều sắc lệnh trong số đó đã bị khởi kiện.

Theo giới chuyên gia pháp lý, một số nội dung trong các sắc lệnh đã vượt quá thẩm quyền tổng thống của ông Trump và có nguy cơ sẽ bị “mắc kẹt” tại tòa án trong nhiều năm tới.

Ý định của ông Trump

Đáng chú ý, ông Trump vẫn chọn cách ban hành các sắc lệnh hành pháp dù phe Cộng hòa đang kiểm soát cả lưỡng viện Quốc hội, cũng như các thẩm phán bảo thủ chiếm đa số trong Tòa án Tối cao.

Dù vậy, các sắc lệnh hành pháp có thể giúp ông Trump thể hiện với cử tri rằng bản thân đang nỗ lực thực hiện lời hứa. Bên cạnh đó, chúng có thể được ban hành nhanh chóng, vượt qua các thủ tục rườm rà của việc ban hành luật.

“Ông ấy muốn thực thi mạnh mẽ và ngay tức khắc. Khi đẩy mạnh sử dụng các sắc lệnh hành pháp, tổng thống có thể tuyên bố thắng lợi về chính sách ngay trong ngày đầu tiên – thay vì trong 100 ngày đầu, có thể tuyên bố chính sách có hiệu lực từ ngày đầu tiên, khi mọi con mắt trên khắp đất nước đổ dồn vào ông”, ông Thad Kousser, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học California, San Diego, nói.

“Kế cả khi sắc lệnh bị tòa án hoặc tổng thống kế nhiệm đảo ngược, ông đã nói rõ những gì mình đại diện và coi đây là thắng lợi tạm thời”, chuyên gia trên nói thêm.

Khi ông Trump còn chưa kịp rời Điện Capitol, quyết định bổ nhiệm tỷ phú Elon Musk vào vị trí lãnh đạo “Ban Hiệu suất chính phủ” (DOGE) đã phải đối mặt với ba vụ kiện. Các nhóm vận động khởi kiện tuyên bố DOGE đã vi phạm quy định về minh bạch đối với các nhóm cố vấn của chính phủ.

Theo hãng luật National Security Counselors – một trong những tổ chức khởi kiện – DOGE đã vi phạm Đạo luật Ủy ban Cố vấn Liên bang, vốn yêu cầu các ủy ban cố vấn cho các cơ quan hành pháp phải tuân thủ các quy định cụ thể về tiết lộ thông tin, tuyển dụng và một số hoạt động khác.

“DOGE không được miễn trừ khỏi các quy tắc của Đạo luật Ủy ban Cố vấn Liên bang”, hồ sơ của nguyên đơn tuyên bố. “Mọi cuộc họp của DOGE – bao gồm các cuộc họp trên môi trường điện tử – cần mở cho công chúng”.

Bên cạnh đó, một liên minh gồm 22 bang do đảng Dân chủ kiểm soát, thủ đô Washington D.C và thành phố San Francisco đã khởi kiện ông Trump ra tòa án liên bang tại Boston và Seattle về quyết định ngừng cấp quyền công dân Mỹ dựa trên nơi sinh.

Chính quyền Trump sẽ làm gì?

Dường như chính quyền Trump chưa chuẩn bị quá kỹ lưỡng cho cuộc chiến bảo vệ các sắc lệnh tại tòa mà muốn gây hiệu ứng “liệu pháp sốc” trước. Chia sẻ với báo giới, các trợ lý của ông không làm rõ về vị trí của các sắc lệnh trong mạng lưới luật pháp sẵn có, theo Washington Post.

“Đây dường như là một chiến dịch gây sốc bằng các sắc lệnh hành pháp. Cú sốc này gửi thông điệp tới những người chỉ trích – và quan trọng nhất là các cử tri – là ông đã trở lại, ông sẽ cố gắng thực hiện các lời hứa khi tranh cử và sẽ làm điều này một cách quyết liệt”, ông Matthew Dallek, chuyên gia lịch sử chính trị tại Đại học George Washington (Mỹ), nói.

Sau khi sắc lệnh hành pháp về quyền công dân theo nơi sinh bị thẩm phán Coughenour buộc ngừng thực thi, ông Trump tuyên bố “chắc chắn sẽ kháng cáo”.

Phán quyết của ông Coughenour sẽ “đóng băng” sắc lệnh trong 14 ngày. Trong thời gian đó, ông sẽ quyết định có ban hành lệnh đình chỉ có hiệu lực dài hơn hay không. Phiên tòa tranh luận sẽ được tổ chức vào ngày 6/2.

Theo Reuters, Bộ Tư pháp Mỹ sẽ gửi hồ sơ vào tuần tới để thuyết phục ông Coughenour cho phép sắc lệnh được thực thi.

Tuy nhiên, đây sẽ là cuộc chiến khó khăn do quyền công dân dựa trên nơi sinh đã được quy định trong Tu chính án 14 của Hiến pháp Mỹ, dù lời văn còn một số điểm gây tranh cãi.

Phe Cộng hòa cũng đang tính đến một phương án khác: “Luật hóa” nội dung về hạn chế quyền công dân cho trẻ sinh ra tại Mỹ. 36 đồng minh của ông Trump tại Hạ viện hôm 21/1 đã đề xuất dự luật chỉ cấp quyền công dân cho con cái công dân Mỹ hoặc thường trú nhân hợp pháp.

Một đạo luật sẽ mất nhiều thời gian, công sức và khó được thông qua hơn sắc lệnh hành pháp, nhưng cũng khó bị ngăn chặn hơn.

Các tổng thống Mỹ gần đây đều ký hàng loạt sắc lệnh hành pháp ngay sau khi nhậm chức. Tuy nhiên, không phải lúc nào các chính sách này cũng được thực thi.

Hồi năm 2009, cựu Tổng thống Barack Obama ký sắc lệnh đóng cửa căn cứ tại vịnh Guantánamo, Cuba – vốn bị coi là biểu tượng của “mặt tối” trong cuộc chiến chống khủng bố. Đến nay, căn cứ này vẫn đang hoạt động và giam giữ 15 tù nhân. Nguyên nhân là không bang nào mong muốn đưa các nghi phạm khủng bố về giam ở bang mình.

Cựu Tổng thống Joe Biden năm 2021 yêu cầu toàn bộ cơ quan chính phủ dành mọi nỗ lực chống tình trạng phân biệt chủng tộc có hệ thống. Giờ đây, khi ông Biden đã rời Nhà Trắng, giới quan sát nhận định dấu ấn của ông trong vấn đề này là rất nhỏ.