Nước Mỹ chia rẽ và vòng xoáy bạo lực – trạng thái bình thường mới?

Các số liệu cho thấy 76% vụ giết người cực đoan do cánh hữu gây ra. Căng thẳng xã hội , phân cực chính trị và thuyết âm mưu đang đẩy Mỹ đến ngã rẽ bất ổn nguy hiểm.

Bạo lực không còn là ngoại lệ mà đang dần trở thành xu hướng. Sự chấp nhận bạo lực trong chính trị khiến Mỹ đối diện khủng hoảng niềm tin nghiêm trọng (trong ảnh: Chuyển nạn nhân bị thương trong vụ tấn công ở Boulder, Colorado, Mỹ, ngày 1/6/2025). Ảnh: CBS News/TTXVN

Theo trang tin châu Âu Euronews.com ngày 12/9, vụ ám sát nhà hoạt động Charlie Kirk mới đây đã một lần nữa làm dấy lên câu hỏi nhức nhối về tình trạng bạo lực chính trị đang gia tăng ở Mỹ. Đây không chỉ là một sự kiện đơn lẻ, mà là một phần của làn sóng bạo lực đáng báo động đang lan rộng khắp cả nước, cho thấy những bất đồng chính trị đã vượt qua giới hạn của lời nói và trở thành vấn đề nguy hiểm.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đề cập đến vấn đề này trong một tuyên bố, nhưng ông chỉ tập trung vào các cuộc tấn công nhắm vào phe cánh hữu. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, vấn đề thực sự còn sâu xa và nghiêm trọng hơn nhiều. Trong vòng 14 tháng trở lại đây, nước Mỹ đã chứng kiến hàng loạt vụ việc bạo lực chính trị nghiêm trọng, từ các vụ ám sát hụt Tổng thống Trump, đến vụ sát hại một giám đốc điều hành chăm sóc sức khỏe ở New York, hay các cuộc tấn công vào trụ sở của cả Đảng Dân chủ lẫn Đảng Cộng hòa.

Trước đó, danh sách các vụ bạo lực chính trị cũng không hề ngắn, bao gồm vụ ám sát hụt Thẩm phán Tòa án Tối cao Brett Kavanaugh và vụ tấn công chồng của cựu Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi năm 2022, vụ bạo loạn tại toà nhà Quốc hội Mỹ tháng 1/2021, cùng nhiều vụ tấn công khác vào các chính trị gia trong thập kỷ qua. Tất cả những hành vi này gợi nhớ đến những giai đoạn hỗn loạn trong lịch sử Mỹ, như vụ ám sát Tổng thống Ronald Reagan năm 1981 hay các vụ ám sát chính trị vào những năm 1960.

Theo Rachel Kleinfeld, chuyên gia nghiên cứu về xung đột và chủ nghĩa cực đoan tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, một điểm khác biệt lớn giữa bạo lực chính trị ngày nay và trước đây là mục đích của nó. Chuyên gia Kleinfeld cho biết, sau năm 1975, bạo lực chính trị chủ yếu do những người cực đoan cánh tả gây ra, thường nhắm vào việc phá hủy tài sản hơn là ám sát. “Mục đích không phải là giết người; mà là tác động đến các quyết định” của các nhà hoạch định chính sách, bà Kleinfeld nói. Ngược lại, phần lớn bạo lực chính trị ngày nay lại nhắm thẳng vào mạng sống của người dân.

Một nghiên cứu năm 2024 của Trung tâm về Chủ nghĩa Cực đoan thuộc Liên đoàn Chống chủ nghĩa cực đoan (ADL) chỉ ra rằng, phần lớn các vụ giết người liên quan đến chủ nghĩa cực đoan trong những năm gần đây đều có liên quan đến một hình thức chủ nghĩa cực đoan cánh hữu nào đó. Trong năm 2024, những kẻ theo chủ nghĩa da trắng thượng đẳng (white supremacist) là thủ phạm gây ra phần lớn các vụ giết người (62%), trong khi chủ nghĩa cực đoan chống chính phủ đứng sau 38% các vụ việc.

Xét trong thập kỷ qua, xu hướng này còn rõ ràng hơn: những kẻ cực đoan cánh hữu đã thực hiện 328 trong số 429 vụ giết người liên quan đến chủ nghĩa cực đoan (chiếm 76%). Những kẻ cực đoan Hồi giáo trong nước chịu trách nhiệm cho 79 vụ (18%), trong khi các nguồn khác chỉ chiếm một phần nhỏ còn lại. Điều này cho thấy sự nguy hiểm chết người của chủ nghĩa cực đoan cánh hữu.

Có nhiều lời giải thích cho tình trạng bạo lực ngày nay, từ căng thẳng kinh tế lan rộng, sự bất an trước sự thay đổi về nhân khẩu học chủng tộc và sắc tộc, đến những tuyên bố trong diễn văn chính trị dưới thời Tổng thống Trump. Các cuộc thăm dò gần đây cho thấy sự chia rẽ không còn chỉ là khác biệt về chính sách, mà đã tạo ra nhận thức rằng các thành viên của đảng đối lập là “thế lực xấu xa muốn phá hủy cấu trúc xã hội và văn hóa của nước Mỹ”.

Một khía cạnh đáng lo ngại khác là sự chấp nhận bạo lực như một phương tiện để đạt được mục tiêu chính trị. Trong một cuộc thăm dò của Reuters/Ipsos với gần 4.500 cử tri đã đăng ký vào tháng 5 năm nay, khoảng 20% số người được hỏi thuộc cả Đảng Dân chủ và Cộng hòa đều cho rằng bạo lực là “có thể chấp nhận được” nếu nó được thực hiện “để đạt được ý tưởng của bản thân về một xã hội tốt đẹp hơn”.

Mặc dù 65% số người Mỹ lo ngại về “các hành vi bạo lực chống lại người dân trong cộng đồng vì quan điểm chính trị”, nhưng sự tồn tại của 20% những người chấp nhận bạo lực đã đủ để tạo ra một môi trường nguy hiểm.

Bản chất của bạo lực chính trị trong nước ở Mỹ đã thay đổi. Trước đây, bạo lực thường do các nhóm cực đoan có tổ chức như Ku Klux Klan hay Proud Boys thống trị. Ngày nay, phần lớn lại do những cá nhân tự cực đoan hóa thông qua các hoạt động trực tuyến gây ra, theo Liên đoàn Quốc gia Nghiên cứu về Khủng bố và Ứng phó với Khủng bố (START).

Những ý tưởng từng chỉ giới hạn trong nhóm thiểu số giờ đây lại xuất hiện trên các phương tiện truyền thông chính thống. Hệ tư tưởng da trắng thượng đẳng, phong trào dân quân và các thuyết âm mưu lan truyền không kiểm soát qua mạng xã hội, kênh YouTube và blog. Ngôn ngữ thô tục, meme (nhận thức lan truyền: một quan niệm, hành vi, hoặc phong cách lan truyền từ người này sang người khác trong một ý thức hệ thường với mục đích truyền tải một hiện tượng, chủ đề, hoặc ý nghĩa cụ thể do meme đại diện) và những trò đùa mang tính cực đoan đã làm mờ ranh giới giữa việc kích động và hành động bạo lực, bình thường hóa các tư tưởng cực đoan.

Chuyên gia Kleinfeld cho rằng mô hình này khiến việc ngăn chặn bạo lực chính trị trở nên khó khăn hơn, nhưng cũng chính vì thế mà nó trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Nước Mỹ đang đứng trước một ngã rẽ nguy hiểm, nơi sự chia rẽ chính trị đã trở thành một vòng xoáy bạo lực khó lường. Liệu đây có phải là “trạng thái bình thường mới của một trong những nền dân chủ lâu đời nhất thế giới ”? Câu trả lời vẫn còn ở phía trước.