Nữ “thủ lĩnh” của tộc người từng sống trong rừng sâu Hà Tĩnh

Một phụ nữ trẻ tuổi được bầu làm trưởng bản, điều xưa nay cực hiếm của “bộ tộc lá vàng” từng sống trong rừng sâu ở Hà Tĩnh. Thế nhưng, điều lạ lùng đã xảy ra khi 4 năm nay người “cầm cương” lại là một nữ trưởng bản chỉ chưa đến 30 tuổi….

Người “cầm cương” 28 tuổi

Tôi trở lại bản Rào Tre nơi có đồng bào Chứt đang sinh sống trong buổi sáng cuối thu hây hẩy nắng vàng. Vẫn là ngọn núi Ka Đay giống hình con lạc đà, trên lưng dờn dợn mây trắng, nhưng “cái phần đuôi con lạc đà” ngày trước còn le te cây hoang dại, giờ được lợp kín những tán keo tai tượng mỡ màng, ánh ỏi. Những ngôi nhà sàn nằm vắt vẻo dưới chân núi Ka Đay và bên trong thượng nguồn dòng sông Ngàn Sâu được lợp bằng mái tranh nứa lụp xụp, rách nát, xiêu vẹo được thay thế bằng những ngôi nhà ngói mới cao tầng, xây dựng bằng cột bê tông cốt thép hoặc bằng gỗ cao ráo, rộng rãi.

Những ngôi nhà ngói mới cao tầng, xây dựng bằng cột bê tông cốt thép giúp bà con người Chứt phần nào vượt qua khó khăn, không còn lo cảnh ở nhà dột, mưa bão, lũ lụt

Về bản Rào Tre, điều chúng tôi được nghe nhiều nhất là những câu chuyện về chị Hồ Thị Kiên, nữ trưởng bản trẻ tuổi nhất của đồng bào Chứt. Bản Rào Tre chỉ có mấy chục hộ gia đình nên tìm nhà chị Kiên không mấy khó khăn. Thấy chúng tôi tìm chị Kiên, bà Hồ Thị Lương chỉ tay về hướng căn nhà ngói mới cao tầng nói vọng sang: “Nhà trưởng bản Kiên đấy nhưng giờ này trưởng bản không có nhà mô. Trưởng bản đi đón con ở trường rồi, chồng hắn đi rừng”.

Theo bà Lương phong tục của người Chứt, người giữ chức trưởng bản thường là nam giới lão làng, giỏi việc săn bắt, hái lượm, thông thạo ngõ ngách núi rừng. Những người tuổi đời còn trẻ như chị Kiên có nằm mơ cũng không nghĩ có ngày làm trưởng bản. Theo tục lệ, khi trưởng bản cũ cảm thấy không đủ sức, đủ tài để lãnh đạo dân bản nữa thì họ được phép chỉ định một người lớn tuổi khác trong tộc lên thay.

Cuộc nói chuyện khá khó khăn giữa tôi và bà lương vừa kết thúc khá khó khăn bởi bà Lương không thành thạo tiếng Kinh cũng là lúc chị Kiên về. Nữ trưởng bản có nước da rám nắng, vóc người mảnh khảnh, chào tôi bằng nụ cười thân thiện.

Rót chén nước chè xanh mời khách, Kiên kể: “Giữa năm 2015, được sự vận động của UBND xã Hương Liên và Tổ công tác cắm bản Rào Tre (thuộc Bộ đội biên phòng tỉnh Hà Tĩnh), người Chứt ở bản Rào Tre đã “phá lệ làng” tiến hành bầu cử để chọn ra người trưởng bản “có chữ”. Khi ấy tui 25 tuổi may mắn được bà con tín nhiệm làm trưởng bản. Việc trong bản thì nhiều mà chỉ một mình đảm đương nên cũng khá vất vả, từ việc chở học sinh đi học đến chở người già bệnh tật tới bệnh viện. Vì vậy mà thời gian chăm sóc con cái cũng ít đi. May được cái hai đứa ngoan nên cũng đỡ hơn rất nhiều”.

Còn đó nhiều trăn trở….

Nói về trưởng bản Hồ Thị Kiên, bà Hồ Nam (nguyên trưởng bản cũ) chia sẻ: “Kiên là trưởng bản trẻ tuổi, rất năng động, gần gũi với bà con trong bản. Kiên có cái chữ nên làm việc tốt hơn, nắm bắt vấn đề nhanh hơn”.

Theo bà Hồ Nam, từ khi Kiên lên làm trưởng bản, dân số đồng bào Chứt có sự thay đổi rõ rệt. Trước đây, việc sinh đẻ thuận theo tự nhiên, không có kế hoạch. Từ khi Kiên lên làm trưởng bản, chị em phụ nữ Chứt được Kiên tuyên truyền và hướng dẫn sử dụng các biện pháp tránh thai.

Câu chuyện về đặt vòng, sử dụng thuốc, tiêm… không còn xa lạ với chị em trong bản. Từ đó, tỉ lệ sinh con ngoài ý muốn giảm hẳn, dân bản tập trung chăm lo đời sống kinh tế.

Ngoài việc hết lòng vì công việc chung của bản, chị Kiên vẫn hoàn thành tốt vai trò người vợ, người mẹ

Chia sẻ về những khó khăn, chị Kiên tâm sự, thời gian đầu làm trưởng bản gặp rất nhiều áp lực. Trước khi được Bộ đội biên phòng tỉnh Hà Tĩnh đưa ra khỏi rừng sâu, người Chứt vẫn giữ các hủ tục truyền thống như hôn nhân cận huyết, sinh con ngoài bờ suối và tin có ma rừng. Lâu nay, do các trưởng bản không biết chữ nên việc xóa bỏ các hủ tục, tuyên truyền các chính sách về an sinh xã hội gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, không có gì khó hiểu khi chỉ sau thời gian ngắn, ngay cả những người từng bỏ phiếu bầu chị Kiên cũng đòi chị “trả” chức cho trưởng bản cũ. Những cuộc họp đều diễn ra nửa chừng vì người dân bỏ về hết. Dân làng ngày đó vẫn còn hoài nghi về cách trồng lúa nước, chăn nuôi gia súc nên không chịu lao động. Chị Kiên còn bị người dân cho rằng phản bội “lề luật” khi vận động phụ nữ không được sinh con ngoài bờ suối và khuyên người bệnh phải đi viện.

Chị Kiên vẫn còn bị ám ảnh thời còn ở trong rừng sâu, bởi những cái chết tức tưởi của trẻ vừa được sinh ra. Nguyên nhân các bé tử vong là do tục hôn nhân cận huyết khiến các em bị dị dạng, sức khỏe yếu ớt. Rồi hủ tục sinh con ngoài bờ suối, mẹ của chúng tự mình “vượt cạn” nên bị nhiễm trùng… Đã có trường hợp tử vong cả mẹ lẫn con.

Sau nhiều đêm thức trắng, chị Kiên quyết định mình phải là người tiên phong trong các phong trào. “Muốn người dân tin, chỉ còn cách cho họ thấy việc nuôi trồng mang lại hiệu quả mà không phải vất vả vào rừng săn bắt, kiếm miếng ăn. Muốn xóa bỏ hủ tục thì phải cho họ thấy được hiểm họa đang đe dọa dân làng”, chị Kiên nói.

Được sự giúp đỡ của Tổ công tác cắm bản Rào Tre, nữ trưởng bản bắt đầu tăng gia sản xuất. Đất không phụ công người, khi thấy ruộng lúa trĩu hạt, những chú gà, chú heo béo trong chuồng nuôi của gia đình chị, dân bản mới bắt đầu trầm trồ. Cũng từ đó, người dân làm theo và tin tưởng tuyệt đối vào nữ trưởng bản trẻ tuổi.

Theo chị Kiên, Nnhững ngôi nhà sàn được làm bằng bê tông không trang thay thế cho những ngôi nhà sàn xiêu vẹo đã làm cho cuôc sống người dân trong bản đỡ vất vả hơn.

Mặc dù, hiện nay cuộc sống của người dân trong bản đã có những khởi sắc, không còn những hủ tục lạc hậu. Được sự giúp đỡ của Đảng, nhà nước nay người dân đã được sống trong những căn nhà sàn làm bằng bê tông khang trang, hiện đại, thế nhưng trưởng bản Hồ Kiên vẫn còn nhiều nỗi lo.

“Hiện cả bản có khoảng 10 em đang ở độ tuổi lao động. Các em học hết cấp 3 lại trở về bản, không nghề nghiệp, không việc làm tôi sợ các em sẽ hư hỏng. Bây giờ điều tôi mong muốn nhất là cấp trên tạo điều kiện cho các em học nghề, bố trí công việc theo năng lực của từng em. Như vậy không những giải quyết được việc làm mà còn có thể đẩy lùi tình trạng hôn nhân cận huyết”, chị Kiên nói.

Ông Đinh Văn Sánh, Chủ tịch UBND xã Hương Liên, cho hay từ ngày chị Kiên lên làm trưởng bản, qua sự hướng dẫn của chính quyền địa phương, chị đã tổ chức họp được dân, hướng dẫn chị em phụ nữ công tác kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc sức khỏe mẹ và bé… Đây là những việc việc làm nổi bật mà các vị trưởng bản trước đó của người Chứt chưa làm được…

Theo Danviet