Nobel Hòa bình 2020 – phút hy vọng hiếm hoi giữa đại dịch

Sau một năm xung đột, chia rẽ, bất ổn kinh tế và đại dịch, giải Nobel Hòa bình 2020 được cho sẽ là một khoảnh khắc hy vọng hiếm hoi.

Người chiến thắng Nobel Hòa bình 2020 sẽ lộ diện vào ngày 9/10, khép lại một tuần công bố các giải thưởng Nobel trong loạt lĩnh vực Y sinh, Vật lý, Hóa học, Văn học. Sự kiện năm nay bị thu hẹp quy mô do Covid-19 nhưng vẫn thu hút sự quan tâm rộng rãi trên toàn thế giới.

“Năm nay tôi ít chắc chắn người nào sẽ chiến thắng hơn trước”, Dan Smith, giám đốc Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm, cho hay.

Có 318 ứng viên cho giải Nobel Hòa bình 2020, gồm 211 cá nhân và 107 tổ chức, nhưng theo truyền thống 50 năm qua, tên của họ được Ủy ban Nobel Na Uy giữ kín. Dù vậy, các chuyên gia cho rằng hội đồng thẩm định hiểu rõ được ý nghĩa quan trọng của giải thưởng năm nay hơn mọi năm.

“Tôi nghĩ họ rất muốn gửi đi một thông điệp với giải thưởng này”, ông Smith nói. “Trên hết, họ phải cố gắng gửi đi một thông điệp của hy vọng và niềm tin rằng mọi thứ có thể tốt lên”.

Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus phát biểu tại một hội nghị ở Geneva, Thuỵ Sĩ, ngày 9/3. Ảnh: AP.

Những cái tên hàng đầu cho giải thưởng năm nay được định hình phần lớn bởi những sự kiện của một năm biến động khác thường. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đứng đầu trong danh sách dự đoán sau 10 tháng ứng phó với đại dịch Covid-19 và phong trào Black Lives Matter cũng được một số người nghĩ tới khi thúc đẩy các vấn đề phân biệt chủng tộc và sự tàn bạo của cảnh sát Mỹ thành vấn đề toàn cầu.

Ở một số góc độ, lựa chọn nào trong số trên cũng sẽ bị hiểu như một lựa chọn chính trị. WHO bị chỉ trích gay gắt về cách xử lý Covid-19, chủ yếu là bởi Tổng thống Mỹ Donald Trump, dù tổ chức này được phần lớn lãnh đạo thế giới bảo vệ mạnh mẽ.

Tuy nhiên, các chuyên gia về Nobel tin rằng WHO khó có khả năng đạt giải.

“Tôi khá nghi ngờ, chủ yếu vì những lời chỉ trích chống lại WHO, dù tôi nghĩ rằng nó bị thổi phồng quá mức”, Henrik Urdal, Giám đốc Viện Nghiên cứu Hòa bình Oslo (PRIO), cho hay. “Hội đồng xét xử vẫn bất đồng khi nhắc đến cách WHO xử lý đại dịch”.

Ủy ban Nobel thường nhìn xa hơn những ứng cử viên dễ thấy nhất trong vòng quay tin tức của năm và thay vào đó lựa chọn làm nổi bật những người hoặc tổ chức đã cống hiến nhiều năm và có thể chưa được nâng tầm thành tiêu điểm toàn cầu.

Đây là điều khiến việc dự đoán người chiến thắng trở nên khó. Tuy nhiên, PRIO vẫn đưa ra dự đoán và danh sách 5 ứng viên tiềm năng nhất chính xác trong hai năm qua.

Urdal hy vọng cuộc chiến cho quyền tự do báo chí sẽ được ghi nhận. Ông cho rằng các cuộc tấn công đối với quyền tự do báo chí ngày càng tăng trong những năm gần đây, trong đó các nhà lãnh đạo đưa ra những lời lẽ quá khích và quyền của các nhà báo bị loại bỏ ở nhiều quốc gia. Việc lựa chọn một tổ chức hoặc cá nhân báo chí đạt giải cũng sẽ dẫn đến mối quan tâm rộng rãi hơn về thông tin sai lệch và tin tức giả mạo.

Ủy ban Bảo vệ Các nhà báo (CPJ) đứng đầu trong danh sách dự đoán của ông Urdal, nhưng ông cũng nhấn mạnh tổ chức Phóng viên Không Biên giới (RSF) là một ứng viên tiềm năng. Một nhà báo cũng có thể đạt giải Nobel Hòa bình.

Từ khi trao giải Nobel Hòa bình đầu tiên năm 1901 cho người đồng sáng lập Hội Chữ thập đỏ Henry Dunant và nhà hòa bình Frédéric Passy, Ủy ban Nobel Na Uy đã nổi tiếng là bí ẩn trong quá trình lựa chọn của mình.

Năm nay, các chuyên gia tin rằng cuộc cách mạng ở Sudan lật đổ Tổng thống Omar al-Bashir cũng có thể đạt giải, trong khi Các lượng lượng vì Tự do và Thay đổi (FFC) và nhà hoạt động trẻ Alaa Salah được ông Urdal đề cao.

Alexei Navalny, lãnh đạo phe đối lập Nga, người được cho là bị đầu độc suýt chết hồi tháng 8, được một số nhà quan sát Nobel đề cử. Ông Smith tin rằng một tổ chức toàn cầu sẽ được vinh danh, nhấn mạnh vai trò của các tổ chức trong việc gìn giữ hòa bình giữa thời kỳ bất ổn. Ông cũng dự đoán Liên Hợp Quốc có thể chiến thắng nhân 75 năm thành lập tổ chức.

Nhà hoạt động môi trường người Thụy Điển Greta Thunberg từng được xem là một đối thủ đáng gờm cho giải Nobel Hòa bình năm ngoái. Tuy nhiên, tổ chức của cô bé gây tranh cãi trong các nhà thẩm định và liệu một nhà hoạt động môi trường có được vinh danh năm nay không phụ thuộc vào việc Ủy ban Nobel Na Uy định nghĩa chính xác thế nào là “hòa bình”.

“Có những người hoài nghi về mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu và tình trạng mất an ninh. Tôi không phải là một trong số đó, tôi nghĩ có bằng chứng rõ ràng giữa biến đổi khí hậu và an ninh”, ông Smith nói.

Thủ tướng New Zealand Jacinda Ardern trong cuộc họp báo về Covid-19 ở thành phố Wellington hôm 20/5. Ảnh: AFP.

Thủ tướng New Zealand Jacinda Ardern từng được đánh giá là ứng viên tiềm năng vào năm ngoái và việc quốc gia của bà kiểm soát thành công Covid-19 có thể sẽ giúp bà tiếp tục là một lựa chọn sáng giá cho giải thưởng năm nay. Tuy nhiên, việc bà ít tham gia vào các hiệp ước lớn toàn cầu sẽ khiến bà khác biệt với hầu hết các nhà lãnh đạo khi nhận giải thưởng này.

Tổng thống Trump, người đang điều trị Covid-19 tại Nhà Trắng, cũng có liên quan đến giải thưởng. Ông đã nhận được ba đề cử Nobel Hòa bình vì các nỗ lực thúc đẩy đàm phán hòa bình giữa Serbia và Kosovo, làm tốt vai trò trung gian trong hiệp ước giữa Israel và Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE).

Tuy nhiên, ông Urdal nhấn mạnh rằng được đề cử không có nghĩa đó là một ứng viên xứng đáng.

“Bất kỳ ai đáp ứng tiêu chí đều có thể được người khác đề cử và bất kỳ Tổng thống Mỹ nào cũng có thể được đề cử”.

“Tôi sẽ nói rằng Donald Trump hoàn toàn không phải một ứng viên”, ông Smith đồng tình.

Lễ trao giải Nobel Hòa bình sẽ được tổ chức vào ngày 10/12, ngày mất của người sáng lập giải thưởng Alfred Nobel, tại Đại học Oslo với khoảng 100 khách mời, thay vì Tòa thị chính Oslo rộng hơn như truyền thống 30 năm qua. Người chiến thắng sẽ được nhận một huy chương, một giấy chứng nhận cùng 10 triệu crown Thụy Điển (1,1 triệu USD).

Năm ngoái, Thủ tướng Ethiopia Abiy Ahmed là người giành giải Nobel Hòa bình vì những đóng góp trong chấm dứt xung đột với nước láng giềng Eritrea.